BÂKÎ’NİN GAZELLERİNDE “YARA-ZAHM-DÂĞ” KAVRAMI/MAZMUNU

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 781 - 803, 30.06.2024

Bülent Şığva

https://doi.org/10.58659/estad.1486456

Öz

Divan şairleri gazel nazım şeklini tercih ederek en çok sevgili, aşk, şarap, tabiat konuları üzerinde durmuşlardır. Özellikle de aşk konusunda sevgili, sevgilinin güzellik unsurları, sevgilinin âşığa olan ilgisizliği ve acımasızlığı ele alınmıştır. Gazellerde sevgilinin bu yönlerine karşılık âşık; her türlü acıya katlanmayı göze alan, vuslattan çok ayrılığı tercih eden, sevgiliden gelecek en küçük bir iyilikle mutlu olabilen bir tip olarak karşımıza çıkmaktadır. Sevgili-âşık tipinin ele alındığı farklı tarzda şiirler de olmakla birlikte şairler, genellikle divan şiiri geleneğine uygun anlatım sergilemişlerdir.
Âşık, sevgiliyi ölümü bile göze alacak kadar sever, ondan gelen bütün sıkıntılara gögüs gerer. Çektiği sıkıntılarla gönlü yaralanır, bedeni yaralarla dolar. İşte âşığı bu şekilde tavsif eden divan şairleri, âşık tipi üzerine çeşitli benzetmeler yapar. Yapılan bu benzetmelerden bir kısmı da, âşığın vücudunun yaralarla kaplı oluşu üzerinedir. Şairler, yaranın rengini, sulanmasını ve kabuk tutmasını çeşitli kavramlarla ilişkilendirerek teşbih gibi çeşitli edebî sanatları şiirlerinde kullanmışlardır. Böylece âşığın çektiği acı ve sıkıntıyı daha iyi bir şekilde anlatmışlardır.
Bu makalede Bâkî’nin gazellerinde “yara-zahm-dâğ” kavramı/mazmunu ele alınarak bu kavram/mazmun ile diğer kavramlar arasındaki ilgi üzerinde durulmuş, örnek beyitler yoluyla yara üzerine yapılan benzetmeler ifade edilmiştir. Böylece yara kavramını/mazmununu birçok farklı kavram ve unsurla edebî sanatlar eşliğinde kullanan Bâkî’nin çok zengin bir anlatım sergilediği sonucuna ulaşılmıştır. Bu çalışma ile Bâkî Divanı üzerine yapılan tematik çalışmalara bir yenisinin eklenmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bâkî, gazel, yara, zahm, dâğ, kavram, mazmun

Kaynakça

• AÇIL, Berat (2015). “Klasik Türk Şiirinde Estetik Bir Unsur Olarak Çiçekler”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 5, 1-28.
• AKALIN, Halûk; TOPARLI, Recep; GÖZAYDIN, Nevzat; ZÜLFİKAR, Hamza; ARGUNŞAH, Mustafa; DEMİR, Nurettin; AKSU, Belgin Tezcan; GÜLTEKİN, Beyza (2005). Türkçe Sözlük, 10. Baskı, Ankara: TDK Yayınları.
• AKGÜL, Serpil (2011). “Hayâlî’nin Kasidelerinde Lale Motifi” CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 9/2, 333-340.
• BAYRAM, Yavuz (2007). “Klasik Türk Şiirinde Duyguların Dili: Çiçekler”, Turkish Studies, 2/4, 209-219.
• ÇUKURLU, Talip (2017). “Divân Şairinin Gülistân/ Gülzâr/ Gülşen Mefhûmu”, Journal of Turkish Language and Literature Volume: 3, Issue: 2, 69-85.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (2013). Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 30. Baskı, Ankara: Aydın Kitapevi.
• EREN, Abdullah (2008). “Bâkî Divanı’nda Kırmızı Renk”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 37, 31-68.
• İPEKTEN, Halûk (2007a). Fuzûlî Hayatı, Edebî Kişiliği ve Bazı Şiirlerinin Açıklamaları, 5. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• İPEKTEN, Halûk (2007b). Bâkî Hayatı Sanatı Eserleri, 6. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KAPLAN, Hasan (2022). Edebiyat Yazıları III: Bu Devir İçinde Benem Pâdişâh-ı Mülk-i Suhan: Bâkî Kitabı, Editör: Hasan Kaplan, İstanbul: DBY Yayınları.
• KARTAL, Ahmet (1997). “Klasik Türk Edebiyatında Lale”, Bilig, 4, 108-122.
• KUTLAR, Fatma Sabiha (1998). “İzzet Ali Paşa Divanı’nda Lâle ve İstanbul Lâlesi İsimleriyle İlgili Bir Dizin Denemesi”, Folkloristik: Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, (Ed: Özkul Çobanoğlu-Metin Özarslan), Ankara: TDV Yayınları, 250-270.
• KÜÇÜK, Sabahattin (2011). Bâkî Dîvânı, 2. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• MENGİ, Mine (2000). Divan Şiiri Yazıları, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ONAY, Ahmet Talât (1992). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, hzl. Cemal Kurnaz, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ÖZEROL, Nazmi (2012). “Bâkî’de Gözyaşı”, Turkish Studies, 7/3, 2027-2039.
• PALA, İskender (2007), Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, 15. Baskı, İstanbul: Kapı Yayınları.
• PALA, İskender (2005). Perişan Gazeller, 2. Baskı, İstanbul: Kapı Yayınları.
• ŞAHİN, Esma (2011). Bâkî Divanı’na Göre 16. Yüzyıl Osmanlı Toplum Hayatı, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Şemseddin Sami (2007). Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi (1997). 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, 8. Baskı, İstanbul: Çağlayan Kitapevi.