TARÎKATÇI EMÎR’İN HİLYESİNDEN HAREKETLE MENSUR HİLYE TERCÜME VE ŞERHLERİNE GENEL BİR BAKIŞ

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 461 - 478, 30.06.2024

Mehtap Erdoğan Taş

https://doi.org/10.58659/estad.1486818

Öz

Tarîkatçı Emîr olarak tanınan Mustafâ b. Abdullâh El-Osmâncıkî, Fatih Camisi’nde dersiam olarak görev yapmış ve 1143/1730-31 yılında vefat etmiştir. Hakkında bilinenler neredeyse bundan ibarettir. Tamamı dinî içerikli ve ilmî olmak üzere kırktan fazla Türkçe, Arapça tercüme ve şerhleri bulunmaktadır. En meşhur eseri çok sayıda nüshası olan Tebyînü’l-Merâm ya da diğer adıyla Şerhu Risâle-i Bey’ u Şirâ’ olarak görünmektedir. Tarîkatçı Emîr’in tercüme ve şerhleri üzerine bugüne kadar fazla bir akademik çalışmanın yapıldığı söylenemez. Bu tercümelerden birisi de çalışmamıza konu olan Tercüme-i Hilye-i Nebî adlı mensur hilyedir. Tercüme-i Hilye-i Nebî, Hz. Peygamber’in bazı uzuvları ile güzel huylarının ve davranışlarının anlatıldığı küçük bir risaledir. Tirmizî (öl. 279/892)’nin meşhur eseri eş-Şemâʾilü’n-nebeviyye ve’l-hasâʾilü’l-Mustafaviyye ile şerhlerinin ve İbni Cevzî’nin Siyer’indeki rivayetlerin kısa bir tercümesidir. Tarîkatçı Emîr, bu rivayetleri tercüme ederken risalesine övgü sözleri, saygı ifadeleri ve benzemeler içeren eklemeler yapmamış, kendine ya da bir başkasına ait manzum parçalara yer vermemiş ve risalesinde bazı mensur hilyelerde görülen dilbilgisel açıklamalarda bulunmamıştır. Bu sebeple, diğer mensur hilyelerle karşılaştırıldığında Tarîkatçı Emîr’in mensur hilyesinin yalnızca bir tercüme olduğu söylenebilir. Türün öne çıkan diğer örneklerinin ise telif-tercüme ya da şerh niteliğinde eserler olduğu görülmektedir.
Bu çalışmada, mensur hilyeler ile Tarîkatçı Emîr ve eserleri hakkında genel bir bilgi verildikten sonra Tercüme-i Hilye-i Nebî; nüshaları, kaynakları, şekil ve muhteva özellikleri bakımından incelenmiş ve Tercüme-i Hilye-i Nebî’nin transkripsiyonlu ve tenkitli metni hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Türk-İslam Edebiyatı, Tarîkatçı Emîr, Mustafâ b. Abdullah Osmancıkî, mensur hilye, tercüme, 18. yüzyıl

Kaynakça

• Abduh Ali Kûşek (tahkik) (2013). Kâdî İyâz, eş-Şifâ bi-taʿrîfi Hukūki’l-Mustafâ, 1. Baskı, Dubai: Caizetü Dübeyye Ed-Devliyyetü Li’l-Kur’âni’l-Kerîm.
• AKBAYAR, Nuri (1998). “Tercüme”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C. 8, s.s. 319-321.
• BALCI, Rüştü (2013). Kâtip Çelebi, Keşfü’z-Zünûn, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• ERDOĞAN TAŞ, Mehtap (2018a). “Hoca Sa’deddîn Efendi’nin Mensur Hilyesi: Hilye-i Celiyye ve Şemâ’il-i ‘Aliyye”, Amasya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 3, s.s. 19-60.
• ERDOĞAN TAŞ, Mehtap (2018b). “Kâdî Şâmî’nin Mensur Hilyesi: Şerh-i Hilyetü’ş-Şerîfe”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (ESTAD), Sayı:1, s.s. 169-186.
• ERDOĞAN TAŞ, Mehtap (2019). “Abdülmecîd Sivasî’nin Mensur Hilyesi: Şerh-i Hilye-i Resûl”, Prof. Dr. Mehmet Arslan Armağanı (Ed: H. İbrahim Delice, vd.), Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, s.s. 259-271.
• ERDOĞAN TAŞ, Mehtap (2022). “Akkirmânî Muhammed b. Mustafa’nın Mensur Hz. Muhammed Hilyesi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (SUTAD), S:54, s.s. 167-197.
• ERDOĞAN TAŞ, Mehtap (2024). “Vahdî İbrâhîm Efendi’nin Terceme-i Hilye-i Şerîf Adlı Mensur Eseri”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, Sayı: 20, s.s.1-28.
• GÖK, Ömer (2021). “Mustafâ Safî Efendi’nin Mensur Hilye-i Şerîf Tercemesi”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-BELLETEN, S: 73, s.s. 57-83.
• İPŞİRLİ, Mehmet (1994). “Dersiam”, İslam Ansiklopedisi, C. 9, s.s. 185-186.
• KANDEMİR, M. Yaşar (2012). “Tirmizî”, İslam Ansiklopedisi, C. 41, s.s. 202-204.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2004). Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• LEVEND, Agah Sırrı (1998). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ÖZEL, Ahmet (1989). “Ali el-Kârî”, İslam Ansiklopedisi, C. 2, s.s. 403-405.
• PALA, İskender (2005). Hâkânî Mehmed Bey, Hilye-i Sa‘âdet, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Tarîkatçı Emîr. Hilye-i Nebî, İstanbul Üniversitesi Yazma Eserler Kütüphanesi, NEKAY No: 04458/1.
• Tarîkatçı Emîr. İncâ’u’l-Hâlikîn Tercüme-i İnkâzi’l-Hâlikîn, Süleymaniye Kütüphanesi, İbrahim Efendi, No: 00407.
• TATCI, Mustafa; KURNAZ, Cemal (2000). Bursalı Mehmed Tahir Osmanlı Müellifleri, C.1, Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• YAVUZ, Yusuf Şevki; AVCI, Casim (1999). “İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec”. İslam Ansiklopedisi, C. 20, s.s. 550-551.
• YAZAR, Sadık (2011). Anadolu Sahası Klasik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği, Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• YAZAR, Sadık (2014). “Osmanlı Döneminde Fıkıh Sahasında Yapılmış Türkçe Tercümeler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 23, s.s. 49-166.