Öz
Yeni Fars edebiyatının başka bir ifadeyle Derî edebiyatının ilk örnekleri Saffârîler, özellikle de Sâmânîler döneminde verilmiştir. Bu edebiyat, büyük ölçüde Arap edebiyatının etkisinde oluşmuş ve onu örnek almıştır. Başlangıçı Saffârîler, ilerlemesi Sâmânîler, gelişmesi Gazneliler döneminde gerçekleşen yeni Fars edebiyatı/Fârsî-yi Nov, Rûdekî’den itibaren büyük şairler yetiştirmiş ve bu şairler sayesinde büyük bir olgunluğa ulaşmış, zaman içerisinde de klasikleşmiştir. Bu şairler, Arap edebiyatından aldıkları mazmun, mefhum ve konuları işlemede başarılı oldukları gibi kendi yeteneklerini de şiirlere yansıtarak, Fars şiirinin en güzel örneklerini vermişlerdir.
Bu şairlerden biri de Menûçihrî-yi Dâmgânî’dir. Menûçihrî (ö. 1040), Gazneliler dönemi ve Sultan Mesûd’un saray şairlerindendir. Menûçihrî, güçlü ve geniş bilgi birikimine sahip, üstün yetenekli, etkili söz söyleyen birisidir. O, Fars edebiyatında ünlü bir kaside şairi olmanın çok ötesinde, kendine özel üslup oluşturan ve bununla da diğer kasidecilerden ayrılan ve sadece kendinden başka birine benzemeyen bir şairdir. Onun üslubu ve şiir dünyası, diğer Fars şairlerinin şiir dünyasından çok farklıdır. O, farklı bir şiir atmosferinde yaşar. Yazdıklarının bir çoğu Fars şiir formatına uzaktır. Bundan dolayı dönemin şairlerinin izini sürdüğü Horasan tarzı, onun manzumelerine uğramamış gibidir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Antara b. Şeddâd(1412), Şerhu Dîvânı Antara (nşr. Macîd Tarâd), Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut.
- Armutlu, Sadık (2017), “Arap Şiirini Fars Şiirine Taşıyan Aykırı Bir Şair: Menûçihrî-yi Dâmgânî”, Sayı 6, Doğu Esintileri, Erzurum.
- A’şâ el-Ekber (1430), Dîvânu’l-A’şâ el-Kebîr Meymûn b. Kays (nşr. Abdurrahmân el-Mustâvî), Dâru’l-Ma’ârrif, Beyrut.
- Atabe, Abdu’r-Rahman (1981), Şâ’iru’t-Tabî’a, ed-Dâru’l-Arabiyyeti’l- Kitâbe, Libyâ-Tûnus.
- Ateş, Ahmet (1971) , “Menûçihrî”, İA, MEB yayınları, İstanbul.
- Avfî, Muhmmed (1333 hş.), Lübâbu’l-Elbâb (nşr. Sa’îd-i Nefîsî), Çâb-ı İttihâd, Tahran.
- Beyhakî, Ebû’l-Fazl Muhammed b. Hüseyin (1376 hş.), Târîh-i Beyhakî (nşr. Menûçihr Dâniş Pejûh), İntişârât-ı Hirmend, Tahran.
- Browne, Edward (1386 hş.), Târîh-i Edebiyât-ı İrân Ez Firdovsî Tâ Sa’dî (ter. Fethullah Müctebâyi), İntişârât-ı Morvârîd, Tahran.
- Cihântâb, Efsâne (1378 hş.), “Mahmûd-i Gaznevî”, Dânişnâme-i Fârsî, İntişârât-ı Vuzârât-ı Ferhengî ve İrşâd-ı İslâmî, Tahran.
- Coşkuner, Fahrettin (2002), Menûçehrî’yi Dâmgânî, Divanının Tahlili ve Tercümesi, Ankara Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
- Daudpota, Umer Muhammed (1382 hş), Te’sîr-i Şi’r-i Arabî Ber Tekâmul-i Şi’r-i Fârsî (ter. Sîrûs Şemîsâ), Sadâ-yı Mu’âsır, Tahran.
- Dayf, Şevkî (1426/a), Târîhu’l-Edebi’l-Arabî el-Asru’l-Cahilî, Menşûrâtu Zevi’l-Kurbâ, Kahire. Dehhân, Sâmî (trs.), el-Vasf, Kahire.
- Demirayak, Kenan (2009, Arap Edebiyat Tarihi I/Cahiliye Dönemi, Fenomen Yayınları, Erzurum.
- Devletşâh, Alâ’u’d-Devle Bahtişâh el-Gâzî (1382 hş.), tezkiretü’ş-Şu’arâ (nşr. Edward Browne), İntişârât-ı Esâtîr, Tahran.
- Debîrsiyâkî, Muhammed (1385), Dîvân-ı Menûçihrî-yi Dâmgânî, İntişârât-ı Zevvâr, Tahran. Dilşâd, Ca’fer (1389 hş.), “Mukâyese-i Eş’âr-ı Vasfî İbn Mu’tez ve Mênûçihrî-yi Dâmgânî”, Neşriyye-i Edebiyât-ı Tatbîkî, Devre-i Cedîd, Sâl-ı Evvel, Şomâre-i Dovvum, Bahâr 1389, Isfahân.
- Ebû Temmâm (1414), Şerhu Dîvâni Ebî Temmâm (nşr. Râcî el-Esmer), Beyrut.
- Ethé, Hermann (1337 hş.), Târîh-i Edebiyât-ı Fârsî (trc. Rızâzâde Şafak), Tahran.
- Ferîver, Huseyn (1341 hş.), Târîh-i Edebiyât-ı İrân ve Târîh-i Şu’arâ, Çâp-ı Ittılâ’ât, Tahran.
- Furûzânfer, Bedî’u’z-Zamân (1386 hş.), Târîh-i Edebiyât-ı İrân Ba’d Ez İslâm Tâ Pâyân-ı Tîmûryân (nşr. İnâyetullah Mecîdî), İntişârât-ı Vuzârât-ı Ferheng ve İrşâd-ı İslâm, Tahran.
- Hâris b. Hillize (1411), Dîvânu Hâris b. Hillizze (nşr. Emîl Bedî’ Ya’k’ûb), Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut.
- Hidâyet, Rızâ Kulîhân (1381 hş.), Mecma’u’l-Fusahâ (nşr. Muzâhir Musaffâ), İntişârât-ı Emîr Kebir, Tahran.
- İbnu’l-Mu’tez, Ebû’l-Abbâs Abdullah (2004), Dîvânü İbni’l-Mu’tez (nşr. Mecîd Tarâd), Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, Beyrut.
- İbnu’r-Rumî (1423), D’ivânu İbni’r-Rûmî (nşr. Ahmed Hasan Besec), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut. İmâmî Efşâr, Ahmed (1382 hş.), Gozîde-i Eş’âr-ı Menûçehrî-yi Dâmgânî, Tahran. İmru’u’l-Kays (1419), Dîvânu İmrî’l-Kays (nşr. Yâsîn Eyyûbî), Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut. Kurtuluş, Rıza (2004), “Menûçihrî”, DİA, İstanbul. Lebîd b. Rabî’a (1962), Şerhu Dîvâni’l-Lebîb b. Rabî’a el- Âmirî (nşr. İhsân Abbâs), Kuveyt. Mahcûb, Muhammed (1345), Sebk-i Horâsânî Der Şi’r-i Fârsî, Tahran. İntişârât-ı Sâzmân-ı Terbiyyet-i Mu’allim, Tahran. Menûçihrî-yi Dâmgânî (1385), Dîvân-ı Menûçihrî-yi Dâmgânî (nşr. Muhammed Debîr Siyâkî), İntişârât-ı Zevvâr, Tahran. Mütenebbî, Ebû Tayyib (1414), Dîvânu Ebî’t-Tayyib el-Mütenebbî (Şerh Allâme İmâm el-Vâhidî), Dâru’l-Erkâm, Beyrut. Nu‘mânî, Şiblî (1335), Şi’ru’l-Acem Yâ Târîh-i Şi’r ve Edebiyât-ı İran (çev. Muhammed Takî Fahr Dâî-yi Gilânî), İntişârât-ı İbn Sînâ, Tahran.
- Ömer Ferrûh (1385), Târîhu’l-Edebi’l Arabî, Beyrut.
- Râvendî, Ebû Bekr Muhammed b. Alî (1364), Râhatu’s-Sudûr ve Âyetu’s-Surûr (nşr. Muhammed İkbâl), Tahran.
- Pârsâ, Ahmed (1388), “Ber-resî Mîzân-ı Te’sîr-Pezîrî-yi Menûçihrî-yi Dâmgânî Ez Mu’allaka-yı İmru’u’l-Kays”, Pezûhişhâ-yı Zebân ve Edebiyât-ı Fârsî, Sâl-ı Çihil u Pencum, Dovre-i Cedîd, Şomerâ-yı Se, Pâyîz 1388, Isfahân.
- Râzî, Emin Ahmed (1341), Heft İklîm (nşr. Cevâd Fâzıl), Tahran.
- Rypka, Von Jan (1354), Târîhî Edebiyât-ı İran (ter. Îsâ Şihâbî), Tahran.
- Safâ, Zebihullah (1351), Târîh-i Edebiyât Der İrân, İntişârât-ı Emir Kebîr, Tahran.
- Serî er-Reffâ (trs.), Dîvânu Serî er-Reffâ, Mektebetü’l-Kuddûsî, Kahire.
- Subhânî, Tevfîk (1388), Târîh-i Edebiyât-ı İrân, İntişârât-ı Zevâr, Tahran.
- Şafak, Rızâzâde (1352), Târîh-i Edebiyyât-ı İran, Tahran.
- Şemîsâ, Sîrûs (1374), Sebkşinâsî-yi Şi’r, İntişârât-ı Firdev, Tahran.
- Tarafa b. Abd (1423), Dîvânu Tarafa b. Abd (nşr. Mehdî Muhammed Nâsırı’d-Dîn), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye).
- Yanık, Nevzat (2010), Arap Şiirinde Tasvir, Fenomen Yayınları, Erzurum.
- Yılmaz, Nurullah (1995), III. Abbasî Asrında Edebî Çevre, Atatürk Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.
- Zerrînkûb, Abdu’l-Huseyn (1367), Seyrî Der Şi’r-i Fârsî, Tahran.
- Zevzenî, Ebû Abdi’llah b. Hüseyin b. Ahmed (trs.), Şerhu’l-Mu’allakâti’s-Seb’a, Beyrut.
- Zuheyr b. Ebî Sulmâ (1408), Dîvânu Zuheyr b. Ebî Sulmâ (nşr. Alî Hasan Fâ’ûr), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türk Dili ve Edebiyatı (Diğer) |
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 31 Mayıs 2024 |
| Kabul Tarihi | 18 Haziran 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 Cilt: 7 Sayı: 2 |
