MUSTAFA REŞİT’İN TÛL-İ ÖMR-İ TABΑÎ-Yİ İNSÂN TERCÜMESİ

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 3, 1244 - 1291, 30.09.2024

Murat Aslan

https://doi.org/10.58659/estad.1509507

Öz

İslamiyet’in etkisinde gelişen Arap, Fars ve Türk edebiyatları ortak nazım şekilleri ve türlerinde pek çok eser vermiştir. Bu eserler İslam kültürünün etkisiyle yüzyıllarca aynı dünya görüşüyle kaleme alınmıştır. 19-20. asra gelindiğinde ise kaside, gazel ve mesnevi gibi geleneksel nazım şekilleri içerisinde Batı düşüncesinin etkisiyle eserler üretilmiştir. Bunlardan biri İran Büyükelçisi Erfâu’d-devle Mirzâ Rızâ Han Dâniş’in (d. 1854 / ö. 1930) Tûl-i ‘Ömr-i Tabî‘î-yi İnsân adlı mesnevisidir. Pendname türündeki bu mesnevi daha önceki pendnamelerden oldukça farklı bir anlayışla yazılmıştır. Feridüddin-i Attar, Nâbî ve Ahmed Mürşidî gibi pendname şairleri dünya ile ahiret arasında bir ayrım gözetirken ve ahirete dünyadan daha çok değer verirken Erfâu’d-devle’nin eseri daha uzun ve sağlıklı yaşama konusunda öğütler vermektedir. Fen bilimlerine ve hikmete değer veren Erfâu’d-devle, atalarının karamsar dünya görüşünü eleştirmekte ve pozitivist düşünceyle dünya hayatını iyi yaşamanın yollarını aramaktadır. Doğru beslenme, çalışma ve dinlenme arasında denge gözetme, egzersiz yapma gibi usullerle insan ömrünün yüz yirmi beş yaşına dek uzayacağını iddia etmektedir. Bu, yeni bir dünya yorumudur. Dünya hayatı artık yalnızca ahiret için bir hazırlık ya da çabucak yaşanıp bitirilmesi gereken bir evre değil, asıl olan süreçtir. Eserinde bir beyit dışında uhrevi unsurları zikretmeyen ve ahireti söz konusu etmeyen şair, apaçık bir şekilde dünya nimetlerini olabildiğince uzun ve sağlıklı olarak değerlendirmek konusunda öğütler vermektedir. Farsça yazılan bu eser Mustafa Reşit tarafından manzum olarak Türkçeye çevrilip orijinal hâli ile beraber yayımlanmış, böylece Osmanlı okurunun dikkatine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Fars edebiyatı, Osmanlı tercüme geleneği, Pozitivizm, pendname, Mustafa Reşid

Kaynakça

• Aslan, Murat (2024). “Ömer Ferid Kam’ın Âvâze-i Bezm-i Sulh-i Lahey Tercümesi”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 2, s. s. 921-944.
• Balcı, Sezai (2006). Osmanlı Devleti’nde Tercümanlık ve Bab-ı Ali Tercüme Odası, Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çapar, Onur, Düzcü, Levent (2022). “Buharlı Gemi Çağında Osmanlı Gemi İsimleri Üzerinden Gelenekten Moderniteye Geçişi Okumak”, Karadeniz Araştırmaları, Cilt: 19, Sayı: 76, s. s. 1057-1073.
• Çiçekler, Mustafa (2008). “Sa‘di-i Şirazi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 35, s. s. 405-407, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Demircioğlu, Cemal (2018). “19. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda ‘Çeviri’ye Yüklenen İşlevler”, Journal of Turkish Studies, Cilt: 49, Sayı: 2, s. s. 179-202.
• “Divân-ı Gevher adlı değerli bir kitab yazdığından dolayı Dersaadet İran Büyükelçisi Prens Mirza Rıza Han’a gönderilen tebriknâme” (1326). BOA, 32-3148.
• Dilçin, Cem (2009). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doğan, Mine Nihan (2018). “Mustafa Reşit”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mustafa-resit (Erişim Tarihi: 30.05.2024)
• Ebû Abdillah Muhammed ibn İsmâîl el-Buhârî (1988). Sahîh-i Buhârî ve Tercemesi, (Çev. Mehmed Sofuoğlu), Cilt: 10, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ebû Abdillah Muhammed ibn İsmâîl el-Buhârî (1989). Sahîh-i Buhârî ve Tercemesi, (Çev. Mehmed Sofuoğlu), Cilt: 14, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Feridüddin-i Attar (1992). Pendname, (Çev. M. Nuri Gençosman), İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Fildiş, Berna, Sevda Kaman (2017). “Batılılaşma ve Batılılaşmanın Edebiyata Yansımaları: Bir Ara Nesil Edebiyatçısı Mustafa Reşid’in ‘Gözyaşları’”, Turkish Studies, Cilt: 12, Sayı: 13, s. s. 245-280. Immanuel Kant (2008). “Aydınlanma Nedir Sorusuna Yanıt’tan”, (Çev. Sabahat Türer), Bilim ve Gelecek, Sayı: 50, s. s. 26-27. Karaman, Hayrettin, Çağrıcı, Mustafa, Dönmez, İbrahim Kâfi, Gümüş, Sadrettin (2020). Kur’an Yolu, Türkçe Meâl ve Tefsir, Cilt: I-V, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Keleş, Muhammet (2020). “Şems Gazetesi ve İstanbul’daki İranlılar”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 39, Sayı: 68, s. s. 443-453.
• Mermutlu, Mehmet Sait (1996). Ahmed Mürşidî’nin Pendnâmesi, Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa: Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Mevlana Celaleddin Rumi (2015). Mesnevi-i Manevi, (çev. Derya Örs ve Hicabi Kırlangıç), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Nâbî (2019). Hayriyye, (Haz. Mahmut Kaplan). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/67684,nabi-hayriyyepdf.pdf?0&_tag1=EC14749540EDDA04932E16674F39E835F8E3C7DE&crefer=CB7A3440D4559F83CDAB67AC8050753361CBE5B5645F05467FAA986D77BA503A (Erişim Tarihi: 17.06.2024).
• Öz, İdil Su (2013). Tûl-i Ömr-i Tabiî-yi İnsân, Yüksek Lisans Tezi, Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özarslan, Ersin (1994). Ara Nesil Edebiyatçısı ve Gazetecisi Mustafa Reşîd Bey, Hayatı ve Eserleri, Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özdemir, Mustafa Murat (2018). “Denizcilikte Yelkenliden Buharlılara Geçiş Dönemindeki Tereddütler ve Tartışmalar”, Tarih ve Günce, Cilt: 1, Sayı: 3, s. s. 111-124.
• Prens Erfâu’d-devle Mirzâ Rızâ Han Dâniş (t.y.). Âvâze-i Bezm-i Sulh-i Lahey, (Çev. Ömer Ferid), Dersa‘âdet: Zilliç Matba‘ası.
• Prens Erfâu’d-devle Mirzâ Rızâ Han Dâniş (t.y.). Divan-ı Gevher-hâverî.
• Prens Erfâu’d-devle Mirzâ Rızâ Han Dâniş (1320). Tûl-i Ömr-i Tabî‘î-yi İnsân, (Çev. Mustafa Reşîd), Dersa‘âdet: Matba‘a-i Tâhir Beg.
• Sona, İbrahim (2020). “Ömer Ferit Kam,Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/omer-ferit-kam (E. T. : 28.05.2024).
• Şeyh Müslihüddin Sadi (1291). Kitab-ı Gülistan. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Demirbaş No: Hp_Osm_00220.
• Turner, Jonathan H., Leonard Beeghley, Charles H. Powers (2012). Sosyolojik Teorinin Oluşumu, (Çev. Ümit Tatlıcan), İstanbul: Sentez Yayıncılık.
• Yazar, Sadık (2011). Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği, Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.