AKŞEMSEDDİN’İN MAKÂMÂT-I EVLİYÂ ADLI ESERİ

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 3, 1056 - 1067, 30.09.2024

Mustafa Tatcı

https://doi.org/10.58659/estad.1519308

Öz

Makâmât-ı Evliyâ” Akşemseddîn’in Türkçe bir risâlesidir. Müellif eserinde “velâyet ve velîlik, fenâ ve bekâ, hikmet ve hakîmlik, Âdem ve diğer peygamberlerin makâm ve mânâları, cezbe ve vecd, manevî tasarruf ve ehl-i ricâl, kümmel (kâmiller), mâşûkluk, sülûk ve sâlik, dört nebî ve dört unsur, velîlerin terki, salât, marifet ehli, tevhîdin hakîkati” gibi konu ve kavramları ele almaktadır. Biz bu çalışmada söz konusu eserin
burada ilk kez değerlendirilecek olan mufassal nüshasıyla bu nüshaların muhtevasını değerlendireceğiz.
Makâmât-ı Evliyâ’nın Türkiye ve dünya kütüphanelerinde altmışa yakın yazması vardır. Bu çalışmada söz konusu yazmaların önemli bir kısmı görülmüştür. Çalışmamızda yazmaların en geniş ve en farklı olan Süleymaniye Reşid Efendi Bl. 345 ve İÜ. Ktp. Ty. 852 numarada kayıtlı olan nüshalar esas alınmıştır. Bu mufassal nüshalar daha önceki çalışmalarda fark edilmediği için araştırmamızın Akşemseddin araştırmalarına önemli bir katkıda bulunacağımıza inanıyoruz. Makâmât ilk kez Nuruosmaniye nüshası (yz. 2229) esas alınarak Nafi Erdoğan (1963) tarafından incelenmiş, bilâhare rahmetli Ali İhsan Yurd’un “Akşemseddîn, Hayatı ve Eserleri” (İstanbul 1972) adlı eserinde neşredilmiştir. Bu çalışmaları Süleyman Ateş’in (İstanbul 2000), Muhammet Ali Yıldız’ın (Ankara 2008) ve Metin Çelik’in (İstanbul 2013) araştırmaları takip etmiştir. Bu çalışmalarda eserin mufassal nüshaları kullanılmamıştır. Araştırmamız söz konusu nüshalar üzerine inşa edilmiş ve Akşemseddin’in görüşleriyle ilgili önemli bilgilere ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Akşemseddin, tasavvuf, risale, metin neşri, 16. yy

Kaynakça

• Akşemseddîn Mehmed B. Hamza, (2013). Makamât-ı Evliyâ, (haz. Metin Çelik), İstanbul..
• Akşemseddîn, Makâmat-ı Evliyâ, (haz. İhramcızâde Hacı İsmail Hakkı Altıntaş), İnternet ortamında.
• Akşemseddîn, (2000). Makamât-ı Evliyâ, (haz. Süleyman Ateş), Eyüp Sultan Sempozyumu Bildirileri III, İstanbul.
• Akşemseddîn, (1972). Makâmât-ı Evliyâ, İstanbul. .
• Ayvansarâyî Hüseyin: Vefâyât-ı Meşâyıh, İÜ. Merkez Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kitaplığı, Nu: 2464.
• Bayramoğlu, F. (1983). Hacı Bayram-ı Velî, Yaşamı, Soyu, Vakfı, C. I- II, Ankara.
• Bayramoğlu, F. ve Azamat, N. (1992). “Bayramiyye” TDVİA, C. V, İstanbul.
• Bursalı Mehmed Tâhir, (2000). Osmanlı Müellifleri I-III ve Ahmed Remzi Akyürek Miftahü’l-Kütüb ve Esâmî-i Müellifîn Fihristi, (haz. Mustafa Tatcı-Cemal Kurnaz), Ankara.
• Cebecioğlu, E. (1991). Hacı Bayram-ı Velî, Ankara.
• Emecen, F. (2012). Fetih ve Kıyâmet 1453 İstanbul’un Fethi ve Kıyamet Senaryoları, İstanbul.
• Erdoğan, N. (1963). Akşemseddîn, AÜİF. Bitirme Tezi, Ankara.
• Evliyâ Çelebi, (2008). Seyâhatnâme, 2. Cilt, 1. Kitap, İstanbul.
• Harîrîzâde Kemâleddîn Efendi: Tibyânu Vesâili’l-Hakâyık fî Beyânı Selâsili’tTarâik, Süleymaniye Ktp. İbrahim Ef. Bl. C. I-III, 430-432.
• Hüseyin Vassâf: Sefîne-i Evliyâ-yı Ebrâr Şerh-i Esmâr-ı Esrâr, C. II, Süleymaniye, Yazma Bağışlar Bl. Nu: 2306. (İstanbul 2006).
• İnalcık, H. (2014). Fatih Devri Üzerinde Tetkikler ve Vesikalar, Ankara.
• Kılcı, A. (2021). Akşemseddîn Hazretlerinin İzinde, Ankara.
• Kısslıng, Hans Joachim (2011). “Akşemseddîn: Bizans’ın Son Zamanlarında Yaşamış Bir Türk Velîsi”, (çev. Ramazan Ekinci), Sûfî Araştırmaları Dergisi, C. 2, S. 4, s. 83-95.
• Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmanî, (haz. Nuri Akbayar), C. I-IV, İstanbul.
• Mehmed Şükrü: Silsilenâme-i Sûfiyye, Hacı Selim Ağa Ktp., Azîz Mahmud Hüdâyî, Nu. 1098.
• Mollazâde Şeyhî Süleyman Köstendili: Bahrü’l-Velâye, Berlin Devlet, Ktp. Nu: 1683. Mollazâde Şeyhî Süleyman Köstendili (2007).. Bahrü’l-Velâye-101 Sûfî, (haz. Sezai Küçük-Semih Ceyhan), İstanbul.
• Müstakîmzâde Süleyman Sadeddîn: Mecelletü’n-Nisâb, Hâlet Efendi Ktp. Nu. 628.
• Sâdık Vicdanî (1995). Tarîkatler ve Silsileleri (Tomar-ı Turuk-ı Aliyye’den Halvetiyye Silsilenâmesi), İstanbul. T aşköprîzâde Ahmed: Şakâʾik, (1985). (haz. Ahmed Subhi Furat), İstanbul..
• Taşköprülüzâde Ahmed Efendi (2019). Eş-Şakâ’iku’n-Nu‘mâniyye fî Ulemâi’dDevleti’l-Osmâniyye/Osmanlı Âlimleri, (haz. Muhammet Hekimoğlu), İstanbul,, s. 376.
• Tatcı, M. (2020). Bir Ulu Pir Hacı Bayram Velî, İstanbul.
• Tosyavî, Hacı Ali: Tuhfetü’l-Mücâhidîn ve Behçetü’z-Zâkirîn, Nuruosmaniye Kütüphanesi, Yz. Nu: 2293.
• Tuman, Nâil, (2001). Tuhfe-i Nâilî Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri, (haz. Mustafa Tatcı-Cemâl Kurnaz), Ankara..
• Uzun, M. (Tarihsiz). “Akşemseddîn’in Hayatı, Eserleri Hakkında Bazı Meseleler”, Akşemseddîn Sempozyumu Bildirileri, Akşemseddîn Hazretleri Vakfı Yay., Ankara.
• Yakıt, İ. (2011). "Akşemseddîn'in Eserlerinin İstanbul Kütüphanelerindeki Yazma Nüshaları Üzerinde Bir İnceleme", Istanbul Journal of Sociological Studies, sayı 24, s. 21, Eylül. (Aynı metin için bk. Akşemseddîn Sempozyumu Bildirileri, Ankara, Tarihsiz. S. 39-47.)
• Yurd, A. İ. (1972). Fatih’in Hocası Akşemseddîn Hayatı ve Eserleri, İstanbul. (Aynı metin 2. bs. (Mustafa Kaçalin ile birlikte), Akşemseddîn, Hayatı ve Eserleri, İstanbul 1994.