NÂBÎ’NİN MEVLÂNÂ, HÂFIZ, CÂMÎ, SÂ’İB-İ TEBRÎZÎ, NAZÎRÎ VE MEYLÎ’NİN GAZELLERİNE YAZDIĞI TAHMİSLERİ

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 3, 1199 - 1222, 30.09.2024

Şebnem Şerife Şahinkaya

https://doi.org/10.58659/estad.1527392

Öz

Nâbî (ö. 1712), on yedinci yüzyılın önde gelen isimlerinden ve hikemî tarzın büyük öncülerindendir. Manzum ve mensur pek çok eserin sahibi olan Nâbî, aynı konuları ve aynı mazmunları işleyen pek çok şairin arasında seçkin bir yere sahiptir. Yazdığı eserlerde dile olan hakimiyeti, üslubu, duygudan çok düşünceyi önceleyen tarzı Nâbî’ye özel bir değer katmaktadır. Eserlerinde çoğunlukla yaşadığı dönemin olaylarını, sıkıntı ve zorluklarını dile getirmiş fakat bunları yaparken ümitsizlik ve isyandan ziyade kanaatkâr görünmüştür.
Nâbî, Farsça Divançesinde Molla Câmî (ö.1492), Mevlânâ (ö.1273), Hâfız (ö.1390), Sultan Selim (ö.1520), Sâib-i Tebrîzî (ö.1676), Feyzî-i Hindî (ö.1595), Kelîm (ö. 1651), Nazîrî (ö.1612), Şifâyî (ö. ?), Örfî (ö.1591), Meylî (ö.1577), Şevket (ö. ?), Garibî (ö. ?) ve Tâlib (ö.1626) gibi Farsça yazan ünlü şairlerin gazellerine 20 tahmis yazmıştır. Şair, Farsça tahmislerinde, nazire oluşturduğu şairlerin şiirlerinin konusundan hareket ederek konuyu kendi zevki doğrultusunda detaylandırıp geliştirmeye çalışmıştır. Bunu yaparken özellikle zemin şiirleri kaleme alan şairlere derin sevgisini her fırsatta dile getirerek sanatsal başarılarını takdir etmiştir. Ancak kendi şiir kabiliyetinin de onlardan aşağı kalmayacağını kimi zaman açık açık söylemiş kimi zaman da yazdığı tahmisler üzerinden bunu göstermeye çalışmıştır.
Bu çalışmada, Nâbî’nin Mevlânâ, Hâfız, Câmî, Sâ’ib-i Tebrîzî, Nazîrî ve Meylî’nin gazellerine yazdığı Farsça tahmisleri üzerine genel bir değerlendirme yapılmıştır. Sadece bu şairlere yazılan tahmislerin seçilmiş olmasının en önemli sebebi, Nâbî’nin Farsça şiirlerinde özellikle bu kişileri kendisine örnek alması ve çoğunlukla kendisini bu kişilerle kıyaslamaya çalışmasından kaynaklanmaktadır. Çalışmada, nazire tanımı ve geleneğinden kısaca söz edildikten sonra klasik Türk şiirinde tahmis kavramı üzerinde durulmuştur. Ardından Farsça tahmislerin transkripsiyonlu metinlerine ve dipnotlarda Türkçe tercümelerine yer verilmiştir. İlâveten Nâbî’nin söz konusu Farsça tahmislerini kaleme alırken kullandığı zemin şiirler üzerinden tahmislerini oluşturma biçimi değerlendirilmiştir. Böylece Nâbî’nin, Farsça tahmislerindeki üslubunun ve zemin metinlere yaklaşımının, gazelleri yorumlayış tarzının aydınlatılması amaçlanmaktadır. Çalışmanın ekler bölümünde ise Farsça tahmislerin Süleymaniye Kütüphanesi, Lala İsmail bölümü 488 numarada kayıtlı nüshadan alınan yazma metinlerine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

17. Yüzyıl, Nâbî, Farsça Divançe, Tahmis, Gazel

Kaynakça

• AÇA, Mehmet; Kocakaplan, İsa; vd. (2011). Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi, İstanbul: Kesit Yay.
• AKTULUM, Kubilay (2011). Metinlerarasılık / Göstergelerarasılık, Ankara: Kanguru Yay.
• AKTULUM, Kubilay (2014). Metinlerarası İlişkiler. Ankara: Öteki Yayınevi.
• CENGİZ, H. Erdoğan (1986). Türk Dili. Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri). Sayı: 415-416-417, Temmuz-Ağustos-Eylül, Ankara: TDK Yay.
• ÇİÇEKLER, Mustafa (2006). “Nazire (Fars Edebiyatı)”, DİA İslâm Ansiklopedisi, C. 32, s.s. 458.
• GİBB, E. J. W. (1999). Osmanlı Şiir Tarihi, (Çev. Ali Çavuşoğlu), Ankara: Akçağ Yay.
• GİBB, E. J. W. (1999). Osmanlı Şiiri Tarihine Giriş, (Çev. A. Cüneyd Köksal), İstanbul: Köksal Yay.
• IRKILATA, Mehmet (2007). Nazire Geleneği İçerisinde Kerem Kasideleri, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana.
• İSEN, Mustafa (1997). Ötelerden Bir Ses Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Ankara: Akçağ Yay.
• KANAR, Mehmet (2011). Hafız Divanı, C.1, İstanbul: Ayrıntı Yay.
• KÖKSAL, Fatih (2006). “Nazire (Türk Edebiyatı)”, DİA İslâm Ansiklopedisi, C. 32, s.s. 456-458.
• KÛHÎ, Emir Firûz (1345). Divan-ı Sâ’ib, Milli Eserler Derneği Yay.
• KURNAZ, Cemal (2007). Osmanlı Şair Okulu, Ankara: Birleşik Yay.
• KURNAZ, Cemal, H. Çeltik (2010). Divan Şiiri Şekil Bilgisi, Ankara: H Yay.
• Mevlânâ Celâleddîn (2002). Divân-ı Şems-i Tebrîzî, Nashre Namak.
• Meylî (Ty.). “Divan-ı Meylî”, https://ganjoor.net/meyli/divan/ghazal/sh51, [Erişim Tarihi 30.07.2024).
• Molla Câmî (Ty.) “Divân-ı Câmî”, https://archive.org/details/DivanEJamiManuscript/page/n151/mode/2up, [Erişim Tarihi: 28.07.2024].
• Nazîrî-i Nişâbûrî (Ty.). “Divan-ı Nazîrî”, https://ganjoor.net/naziri/divan/ghazal/sh76, [Erişim Tarihi 30.07.2024).
• ÖRDEK, Şerife (2012). Nâbî’nin Farsça Divânçesi İnceleme-Türkçeye Çeviri-Tenkitli Metin, Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir Üniversitesi, Nevşehir.
• Sâ’ib-i Tebrîzî (Ty.) “Divan-ı Sâ’ib”, https://ganjoor.net/saeb/divan-saeb/ghazalkasa/sh4949, [Erişim Tarihi 30.07.2024).
• ŞAHİNKAYA, Şebnem Şerife. “Farsça Dîvânçe (Nâbî)”, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/farsca-divance-nabi-yusuf-nabi-efendi, [Erişim Tarihi: 31 Temmuz 2024].
• TOLASA, Harun (1983). Sehî, Lâtifî, Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yy.’da Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi I, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• YAVUZ, Kemal (2013). “Türk Şiirinde Nazire”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. C. 10, Sayı: 10, s.s. 359-424.