Öz
Tarihî süreçte çeşitli dillerde yüzlerce sözlük kaleme alınmış ve bu sözlükler sayesinde önceki asırlarda yazılan ve günümüze ulaşan eserlerin anlaşılması kolaylaşmıştır. İnsanlar yüzyıllardır farklı dillerde yazılan eserleri okumak ve anlamak amacıyla diğer dillerin gramerini ve kelimelerini öğrenmeye ihtiyaç duymuşlardır. Bu bağlamda, edebiyat ve filoloji sahasının ürünleri olan sözlükler, müzik metinlerini doğru anlamak ve yorumlamakta çok kritik bir rol oynar. Türk edebiyatı ve Türk müziğinin İran edebiyatıyla sıkı etkileşimi sonucu, Türkçe ve Farsça arasında kelime ve terminoloji alışverişleri olmuştur. Öyle ki Türk müziğinde kullanılan terminolojinin azımsanmayacak bir payı Farsça veya İranî geleneğe ait isimlerden oluşur.
Bu çalışmada müzik ve edebiyat alanlarında tarihî sözlüklerin önemi üzerinde durulmuştur. Bu doğrultuda, Türkçe literatürde daha önce üzerine kapsamlı hiçbir çalışma yapılmadığı tespit edilen Abdürreşîd Tetevî’nin Ferheng-i Reşîdî adlı sözlüğü örneklem olarak seçilmiştir. XVII. asırda Hindistan sahasında yazılmış olan bu Farsça-Farsça sözlük, tarihî süreçte Farsça sözlükler arasında önemli bir konuma sahiptir. Çalışmada öncelikle sözlüğün yazarı ve yaşadığı dönem hakkında bilgi verilmiş, ardından eserleri tanıtılmıştır. Çalışmanın devamında Ferheng-i Reşîdî’nin içeriği incelenmiş ve daha sonra bu sözlükte bulunan müzik literatürüyle ilgili kelimeler ve terimler seçilip Türkçeye tercüme edilmiştir. Nitel araştırma yöntemi ve tarihî belge ve kitapların analizine dayanan bu araştırmanın amacı, Ferheng-i Reşîdî örnekleminde tarihî sözlüklerin müzik ve edebiyat çalışmalarındaki önemini ortaya koymaktır.
Anahtar Kelimeler
Müzik ve Edebiyat Müzik Terimleri Abdürreşîd Tetevî Ferheng-i Reşîdî
Kaynakça
- AMİNİ LARİ, Leila; MAHMOODİ, Kheirolah (2010). “Nahid, Manifestation of Holiness or Fancy”, Textual Criticism of Persian Literature Cilt: 2, Sayı: 3, s.s. 51-64.
- ÂZÂD-I BELGERÂMÎ, Gulâmali (1390). Hazâne-i Âmire, (Haz. Nâsır Nikubaht ve Şekil Eslembeyg). Tahran: Pejuhişgah-ı Ulum-ı İnsani ve Mutalaat-ı Ferhengi.
- DEBİRSİYAKİ, Seyyid Muhammed (1375). Ferhenghâ-yı Farsi be Farsi ve Farsi be Zebanhâ-yı Dîger ve Ferhenghâ-yı Mevzûi ve Gûyişhâ-yı Mahallî ve Ferheng-gûnehâ, Tahran: İntişârât-ı Ârâ, 2. Basım.
- DİLEK, Kaan (2010). “Sürûrî-i Kâşânî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 38 s.s. 173-174.
- DUYGULU, Melih (2014). Türk Halk Müziği Sözlüğü, İstanbul: Pan Yayıncılık.
- HÜSEYNİ, S. M. T. (2023). “Kutb-i Nâyî Osman Dede’ye Göre İran Klasik Müziğinde Heft Destgâh”. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(3), 100-115.
- İNCU, Mir Cemaleddin Hüseyin (1351). Ferheng-i Cihangiri, (Haz. Muhammed Afifi), Meşhed: İntişarat-ı Danişgah-ı Meşhed, 2. Basım.
- KÂSIMNEJAD, A. (1381). Vâjenâme. (Ed. H. Enuşe), Ferhengnâme-i Edebî-i Fârsî, Dânişnâme-i Edeb-i Fârsî: Istılâhât, Mevzûât ve Mezâmîn-i Edeb-i Fârsî (2. bs, C. 2, ss. 1400-1410). Tahran: Sazman-ı Çap ve İntişarat-ı Vezaret-i Ferheng ve İrşad-ı İslami.
- KAZERONİ, Asiyeh (1394). “Menâbi’-i Ferheng-i Reşîdî”, Vije-name-i Name-i Nigaristan (Ferheng-nüvisi) Sayı: 10, s.s. 63-76.
- KAZERONİ, Asiyeh; RADMANESH, Ata-Mohammad (2016). “The Farhang-e Rashidi and its manuscripts”, Ayine-i Miras Cilt: 14, Sayı: 1, s.s. 267-288.
- KHALEGHİ-MOTLAGH, Djalal (1983). “Abū Ḥafṣ Soḡdī”. Encyclopædia Iranica. C. I/3, s. 294, https://www.iranicaonline.org/articles/abu-hafs-sogdi-one-of-the-so-called-first-poets-in-new-persian (E.T. 12.10.2024)
- KILIÇ, Hulusi (2001). “el-Kâmûsü’l-muhît”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 24, s.s. 287-288.
- LUCAS, Ann E (2019). Music of Thousand Years: A New History of Persian Musical Traditions, Oakland: University of California Press.
- MAULAWİ Zulfaqar Ali ve MAULAWİ Aziz Urrahman (Haz.) (1873). The Farhang i Rashidi: A Persian Dictionary by Sayyid Abdurrashid of Tattah. Calcutta: Baptist Press.
- MEDENÎ-İ TETEVÎ, Abdürreşîd (1337). Ferheng-i Reşîdî, (Haz. Muhammed Muhammedlu-yı Abbasi), Tahran: Kitabfuruşi-i Barani,.
- MEDENÎ-İ TETEVÎ, Abdürreşîd (1386). Ferheng-i Reşîdî. (Haz. Ekber Beharvend), Tahran: Sima-yı Daniş.
- MİR ANSARİ, Ali (1399). “Ebû Hafs Sugdî”. Dâiretü’l-me’ârif-i Büzürg-i İslâmî, https://www.cgie.org.ir/fa/article/226450 (E.T. 10.10.2024)
- PALA, İskender (1991). “Anka”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 3 s. 15.
- SADEGHİ, Ali Ashraf (1393). “Ferheng-i Reşidi”, Danişname-i Zeban ve Edeb-i Farsi, (Ed. İsmail Saadet), Tahran: Ferhengistan-ı Zeban ve Edeb-i Farsi, C. 5, s.s. 51-54.
- SAFA, Zebihullah (1369). Tarih-i Edebiyat der-İran, Tahran: İntişarat-ı Firdevs, Cilt: 5/1, 5. Basım.
- SPLİETH, Ludwig (1846). Grammaticae Persicae praecepta ac regulae quas lexico Persico, Berlin: Halis.
- SÜRÛRÎ-İ KÂŞÂNÎ, Muhammed Kasım (1338). Ferheng-i Mecma’u’l-Fürs, (Haz. Muhammed Debirsiyaki). 3 Cilt. Tahran: Kitabfuruşi-i Ali Ekber İlmi.
- ŞENTÜRK, Ahmed Atilla (2016). Osmanlı Şiiri Kılavuzu, İstanbul: OSEDAM, Cilt: 1.
- T. EDİTORS OF ENCYCLOPAEDİA BRİTANNİCA. “Al-Khalīl ibn Aḥmad | Middle Eastern, Islamic Scholar, Linguist | Britannica”, Britannica, 2024. https://www.britannica.com/biography/al-Khalil-ibn-Ahmad#ref29356 (E.T. 12.10.2024).
- TOPUZOĞLU, Tevfik Rüştü (1997). “Halil b. Ahmed”, TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 13, s.s. 309-312.
- UZ, İsmail Kazım (2023). Müzik Terimleri Sözlüğü, (Haz. Mehmet Öncel), İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
- YAKIT, İsmail (2022). Türk-İslam Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- YILDIRIM, Nimet (2012). Fars Edebiyatında Kaynakbilim. Erzurum: Fenomen Yayıncılık, 1. Basım.
- YILMAZ, Sueda; KÖSE, Sema (2024). “Klasik Türk Şiirinde Zühre”, Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi Sayı: 14, s.s. 128-144.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Klasik Türk Edebiyatı, Türk Dili ve Edebiyatı (Diğer) |
| Bölüm | MAKALELER |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 25 Ekim 2024 |
| Kabul Tarihi | 11 Kasım 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 Cilt: 7 Sayı: 4 |
