Naymanlar Türk mü Yoksa Moğol mu?

Yıl 2021, Sayı: 12, 117 - 132, 30.04.2021

Çevirmen: Anıl Yasin Oğuz

https://doi.org/10.29157/etusbed.873835

Öz

1206’da Khan ilân edilerek Khalkha bozkırlarında birliği sağlamadan önce, Çinggis’in veya Temücin’in uzun uğraşlar sonucunda hâkimiyet altına aldığı dört boy Kereyit, Nayman, Merkit ve Tatar boylarıydı. Bu boyların etnik aidiyeti veya Хамаг Монголын ханлиг devrinde hangi dili konuştukları meselesinde maalesef henüz ilim câmiası hemfikir değildir. Fakat özellikle Kereyit ve Nayman boylarının Монголын нууц товчоо (“Moğolların Gizli Tarihi”), Câmiü’t-tevârih, Târih-i Cihângûşâ ve Çin kaynaklarında (Yuanshi gibi) bulunan isimlerinin çoğu yalnızca Türkçeyle açıklanmaktadır. Çinggis Khan dönemiyle ilgili yazılmış yetkin biyografilerin pek çoğu (Paul Ratchnevsky’nin eseri gibi) bu iki boyun anadilini Türkçe olarak kabul etme eğilimindedir. Fakat anadili Moğolca olan Kıyat boyunun bu kabilelerle karşılıklı nasıl anlaşabildiği meselesi açık değildir. Altay dilleri ve karşılaştırmalı linguistik alanında önde gelen bilim adamlarından, Almanya’da eğitim görmüş ve ayrıca ünlü dilbilimci ve Mongolist Nikolay Poppe’un danışmanlığında çalışmalar yapmış Japon Murayama Şiçiro 村山 七郎 çevirisini yaptığımız bu makalesinde Naymanları Moğol dilli gören hipotezlere karşı güçlü kanıtlar getiriyor ve onların Türkçe konuştukları tezini savunuyor.

Anahtar Kelimeler

Nayman, Moğollar, Cengiz Han, Uygurlar, Nesturilik

Are The Naimans Turkish or Mongolian?

Öz

Before forming the union and being declared Khan on Khalkha Steppe in 1206, the four tribes which Chinggis or Temujin subdued in consequence of long toils were Kereyit, Naiman, Merkit and Tatar tribes. Scientific Circle, unfortunately, is not still unanimous about the ethnical involvement of these tribes or which language they spoke in the period of Хамаг Монголын ханлиг. But, particularly, most names of Kereyit and Naiman tribes which are placed in Монголын нууц товчоо (“The Secret History of the Mongols”), Jāmiʿal-tawārīkh, Tārīkh-i Jahāngushāy and Chinese sources (such as Yuanshi) can only be explained through Turkish. Most competent biographies written about the period of Chinggis Khan (like the work of Paul Ratchnesky) are inclined to accept that the native languages of these two tribes are Turkish. However, it is not explicit how Kiyat tribe could communicate with these tribes mutually. Japanese Murayama Shichiro 村山 七郎 who is the one of the most important scientists in the fields of Altaic languages and comparative linguistic, studied in Germany and additionally worked under the supervision of the famous philolog and Mongolist Nikolai Poppe brings strong arguments against the hypotheses regarding Naimans as with Mongol language and defends that Naimans spoke Turkish.

Anahtar Kelimeler

Naiman, Mongols, Genghis Khan, Uighurs, Nastorianism

Kaynakça

• Haenisch E., Geheime Geschichte der Mongolen, Otto Harrassowitz, Leipzig, 1948.
• Poppe N., “The Turkic Loan Woards in Middle Mongolian”, Central Asiatic Journal, Cilt: 1, Sayı: 1, 1955, ss. 36-42.
• Poppe N., Khalkha-Mongolische Grammatik, Franz Steiner Verlag, Wiesbaden, 1951.
• Potapov, Narodı Sibiri, Akademie der Wissenschaften der USSR, Moskova-Leningrad, 1956.
• Radloff, Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte, Cilt: 4, İmperatorskoy Akademii Nauk, S. Peterburg, 1899.
• Reşidüddin, Sbornik Letopisey, Cilt: 1, İzdatel’stvo AN SSSR, Moskova-Leningrad, 1952.
• Şastina N. P., Puteşestviya v vostoçnıe stranı Plano Karpini i Rubruka, İzdatel’stvo Geografiçeskoy Literaturı, Moskova, 1957.
• Vladimirtsov B. Ya., Sravnitel’naya Grammatika Mongol’skogo Pis’mennogo Yazıka i Halhasskogo Nareçiya, İzdaniye Leningradskogo Vostoçnogo İnstituta İmeni A. S. Enukidze, Leningrad, 1929.
• Von Gabain A., Alt-Türkisches Schrifttum, Akademie Verlag, Berlin, 1950.
• Watari Yanai, Môkoshi-kenkyû, Studien der mongolischen Geschichte, Tokyo, 1935.