Bist100 İmalat İşletmelerinin Malmquist Toplam Faktör Verimlilik Endeksi ile Analizi

Yıl 2024, Sayı: 18, 112 - 127, 31.01.2024

Feyzi Yaşar , Selahattin Yavuz

https://doi.org/10.29157/etusbed.1290902

Öz

Bu çalışmada, Borsa İstanbul BİST 100’de işlem gören imalat işletmelerinin toplam faktör verimlilikleri, Malmquist toplam faktör verimlilik (MTFV) endeksi ile ölçülmüştür. 2010-2017 yıllarını kapsayan çalışma döneminde 37 işletmeye ait cari oran, aktif devir hızı, alacak devir hızı, stok devir hızı, finansal kaldıraç oranı, uzun vadeli borçlar/özsermaye oranı ve duran varlıklar/ devamlı sermaye oranı girdi değişkenleri olarak; net kâr marjı, faaliyet kâr marjı, özsermaye kârlılığı ve aktif kârlılık oranı da çıktı değişkenleri olarak kullanılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre imalat işletmelerinin ortalama toplam faktör verimlilik değerleri, 2012-2013 ve 2016-2017 dönemlerinde azalış, diğer dönemlerde ise artış göstermiştir. İşletmelerin en etkin çalıştıkları dönem 2013-2014 dönemi olmuştur. Malmquist toplam faktör verimliliği endeksine göre imalat işletmeleri 2010-2017 döneminde yıllık ortalama %26,9 verimlilik artışı göstermiştir. İşletmelerin bu verimlilik artışı, teknik etkinlikteki artıştan ve teknolojik ilerlemeden kaynaklanmıştır. İşletme bazında yapılan değerlendirmede verimlilik artışı en yüksek olan KARSN (%221,1), GEREL (%79,1) ve AFYON (%64,0) işletmelerinin ilk üç sırayı aldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

BİST 100 İmalat İşletmeleri, Etkinlik, Malmquist Toplam Faktör Verimlilik Endeksi

Analysis of Bist100 Manufacturing Companies with Malmquist Total Factor Efficiency Index

Öz

In this study, the total factor productivity of manufacturing enterprises traded in Borsa Istanbul BIST 100 was measured with the Malmquist total factor productivity (MTFV) index. In the working period covering the years 2010-2017, the current ratio, asset turnover, receivables turnover, inventory turnover, financial leverage ratio, long-term debts/equity ratio and fixed assets/permanent capital ratio of 37 enterprises as input variables; net profit margin, operating profit margin, return on equity and return on assets were also used as output variables. According to the results obtained, the average total factor productivity values of manufacturing enterprises decreased in 2012-2013 and 2016-2017 periods, and increased in other periods. The period in which the enterprises worked most effectively was the period of 2013-2014. According to the Malmquist total factor productivity index, manufacturing enterprises showed an average annual productivity increase of 26.9% during the 2010-2017 period. This increase in productivity of enterprises resulted from the increase in technical efficiency and technological progress. In the evaluation made on the basis of enterprises, it was determined that KARSN (221.1%), GEREL (79.1%) and AFYON (64.0%) enterprises with the highest productivity gains took the first three places.

Anahtar Kelimeler

BIST 100 Manufacturing Enterprises, Efficiency, Malmquist Total Factor Productivity Index.

Kaynakça

• Akyüz, K. C., Yıldırım, İ. ve Balaban, Y. (2015). Kâğıt sektöründe yer alan firmaların veri zarflama analizi yardımıyla etkinliklerinin ölçümü, Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 7(14), 23-38.
• Ata, H. A. ve Yakut, E. (2009). Finansal performansa dayalı etkinlik ölçümü: imalat sektörü uygulaması, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(2), 80-100.
• Benli, Y. K. (2012). Veri zarflama analizi (VZA) ve Malmquist toplam faktör Verimliliği (TFV): konaklama işletmelerinde bir uygulama, Ege Akademik Bakış Dergisi, 12(3), 369-382.
• Bussofiane, A., Dyson, R. & Rhodes, E. (1991). Applied data envelopment analysis. European Journal of Operational Research, 2(6), 1-15.
• Caves, D.W., Christensen, L.R. ve Diewert, W.E. (1982). The economic theory of index numbers and the measurement of input, output and productivity. Econometrica, 50(6), 1393-1414.
• Cingi, S. ve Tarım, A. (2000). Türk banka sisteminde performans ölçümü DEA-Malmquist TFP endeksi uygulaması, Türkiye Bankalar Birliği Araştırma Tebliğleri Serisi, 1(2000), 1-34.
• Deliktaş, E. (2002). Türkiye özel sektör imalât sanayiinde etkinlik ve toplam faktör verimliliği analizi, ODTÜ Gelişme Dergisi, 29(3-4), 247-284.
• Dereköy, F. (2012). Hastane işletmelerinde performans ölçümü ve muhasebe bilgi sistemi ile ilişkilendirilmesi temelinde bir uygulama. Doktora Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
• Dinçer, S. E. (2008). Veri zarflama analizinde Malmquist endeksiyle toplam faktör verimliliği değişiminin incelenmesi ve İMKB üzerine bir uygulama, Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 25 (2), 825-846.
• Dinçer, S. E. (2011). Stratejik planlama ve veri zarflama analizinde etkinlik ölçümü. İstanbul: Der Yayınları.
• Erpolat, S. (2011). Veri zarflama analizi (ağırlık kısıtlamasız, ağırlık kısıtlamalı, şans kısıtlı, bulanık), Türkiye’deki özel bütçeli idarelerin etkinlik analizi. İstanbul: Evrim Yayınevi.
• Fare, R., Grosskopf, S., Norris, M. & Zhong, Z.Y. (1994). Productivity growth technical progress and efficiency change in industry, American Economic Review Combine With Journal of Economic Literature and Journal of Economic Perspec, 84, 66-80.
• Floros, C., Voulgaris, Z. & Lemonakis, C. (2014). Regional firm performance: the case of Greece”, Procedia Economics and Finance, 14, 210-219.
• Karabulut, T., Okka, Ö. F. ve Başel, H. (2006). Bireysel performansa dayalı ücret ve verimlilik ilişkisi: bankacılık sektöründe örnek uygulama, Selçuk Üniversitesi Karaman İ.İ.B.F. Dergisi, (11), 104-118.
• Keçek, G. (2010). Veri zarflama analizi teori ve uygulama örneği. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Kula, V., Kandemir, T. ve Özdemir, L. (2009). “VZA Malmquist toplam faktör verimlilik ölçüsü: İMKB’ye koteli çimento şirketleri üzerine bir araştırma”, Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 9 (17), 2009, s. 187-202.
• Lorcu, F. (2008). Veri zarflama analizi (DEA) ile Türkiye ve Avrupa Birliği ülkelerinin sağlık alanındaki etkinliklerinin değerlendirilmesi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Lorcu, F. (2010). Malmquist toplam faktör verimlilik endeksi: Türk otomotiv sanayi uygulaması, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 39 (2), 276-289.
• Malmquist, S. (1953). Index numbers and indifference curves. Trabajos De Estatistica, 4, 209-242.
• Mahadevan, R. (2002). A DEA approach to understanding the productivity growth of Malaysia’s manufacturing industries, Asia Pacific Journal of Management, 19(4), 587-600.
• Noyan, A. (2012). Türkiye’de işsizlik olgusu ve çözümüne ilişkin politikaların etkinliği. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Osamwonyi, I.O. & Imafidon, K. (2016). The technical efficiency of manufacturing companies on the Nigerian stock exchange, Journal of Applied Finance & Banking, 6(1), 127-138.
• Özden, H. Ü. (2008). Veri zarflama analizi (VZA) ile Türkiye’deki vakıf üniversitelerinin etkinliğinin ölçülmesi, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 37 (2), 167-185.
• Özek, P. (2015). İmalat firmalarının etkinlik analizi: 2005-2013 dönemi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 10(1), 100-120.
• Saranga, H. (2009). The Indian auto component industry – Estimation of operational efficiency and its determinants using DEA, European Journal of Operational Reserach, 196, 707-718.
• Tarım, A. (2001). Veri Zarflama Analizi, Matematiksel Programlama Tabanlı Göreli Etkinlik Ölçümü Yaklaşımı (1. Basım). Ankara: Sayıştay Yayın İşleri Müdürlüğü.
• Tutkavul, K. (2019). Malmquist toplam faktör verimlilik endeksini kullanarak finansal etkinlik ve verimlilik ölçümü: Borsa İstanbul sınai endeksi’nde bir uygulama, Verimlilik Dergisi, (2), 49-93.
• Ünal, S., Keçek, G. ve Kestane, A. (2017). Kârlılık etkinliği: BIST kimya sektörünün Malmquist toplam faktör verimliliği endeksi ile analizi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Afro-Avrasya Özel Sayısı, ISSN: 1302-6879, 236-247.
• Yalama, A., ve Sayım, M. (2006). Veri zarflama analizi (VZA) yöntemi ile temel analiz: Türkiye’de İMKB’ye kote imalat sektörü üzerine ampirik bir uygulama, 10. Ulusal Finans Sempozyumu, İzmir, 01-04 Kasım.
• Yalama, A. ve Sayım, M. (2008). Veri zarflama analizi ile imalat sektörünün performans değerlendirmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(1), 89-107.
• Yaşar, F. ve Yavuz, S. (2017). İmalat işletmelerinde etkinlik ölçümü: BIST100 örneği, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7, 193-220. doi: 10.29029/busbed.364139
• Yıldız, A. (2007). İmalat sanayi şirketlerinin etkinliklerinin ölçülmesi, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9 (2), 91-103.
• Yiğiter, Ş. Y. (2009). Finansal ve finansal olmayan performans ölçümleri müşteri memnuniyeti ve finansal göstergeler arasındaki ilişkinin İMKB’de test edilmesi. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Vassiloglu, M. & Giokas, D. (1990). A study of the relative efficiency of bank branches: an application of data envelopment analysis, Journal of the Operational Research Society, 41(7), 591-597.