Sıfır Atık Algı Düzeyinin Belirlenmesi: Rize Örneği

Yıl 2024, Sayı: 20, 43 - 68, 30.09.2024

Yakup Atmiş , Önder Dilek

https://doi.org/10.29157/etusbed.1496431

Öz

Atık oluşumunun önlenmesi, azaltılması, ürünlerin yeniden kullanılması ve atığın oluşması durumunda kaynağında ayrıştırılarak geri dönüşümünün sağlanması dolayısıyla israfın önlenmesini amaç edinen sıfır atık yönetimi Türkiye’de 2017 yılında hayata geçirilmiştir. Sıfır atık yönetiminin başarılı olması atık oluşumunun azalmasına ve atıkların yeniden ekonomiye kazandırılmasına katkı sağlayacaktır. Bu sayede çevre, doğal kaynaklar ve insan sağlığı korunarak dünya daha yaşanabilir bir hale gelecektir. Ulusal düzeyde etkili bir atık yönetimi için tüm sürecin yerel dinamikler tarafından da benimsenmesi gerekmektedir. Bu çalışma, Rize ilinde ikamet eden kişilerin sıfır atık yönetimi, çevre kirliliği, bireysel atık yönetimi ve kamu hizmet yeterliliğine ilişkin algılarını ölçmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışma sonucunda; bireysel atık yönetimi konusunda kadınların erkeklere göre daha duyarlı olduğu ve sıfır atık yönetimi hakkında daha bilgili olduğu, evli bireylerin bekârlara göre bireysel atık yönetimi algılarının daha yüksek olduğu, yüksek lisans ve üniversite mezunlarının lise ve altı mezuniyeti bulunanlara göre çevre kirliliği, sıfır atık yönetimi ve kamu hizmetlerinin yeterliliğine yönelik algılarının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, “Sıfır Atık Rize Senin” Projesinin kamu hizmet yeterliliğine yönelik algı düzeyine olumlu yönde katkı sağladığı görülmüştür. Katılımcıların medeni durum, eğitim durumu, gelir seviyesi, ikamatgah süresi ve konut mülkiyet durumları açısından kamu hizmet yeterliliğine yönelik algı düzeylerinin anlamlı gösterdiği tespit edilmiştir. Son olarak katılımcıların %22,5’inin sıfır atık yönetimi kapsamında hiç atık ayrıştırmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sürdürülebilir Kalkınma, Sıfır Atık Yönetimi, Bireysel Atık Yönetimi, Rize.

Zero Waste Perception Within the Circular Economy Framework: The Case of Rize

Öz

TZero waste management, which aims to prevent and reduce waste generation, reuse products and ensure that waste is separated at source and recycled in case of generation, thus preventing waste, was implemented in Turkey in 2017. The success of zero waste management will contribute to the reduction of waste generation and the recycling of waste into the economy. In this way, the environment, natural resources and human health will be protected and the world will become more livable. For an effective waste management at the national level, the entire process must also be adopted by local dynamics. This study was conducted to measure the perceptions of people residing in Rize province regarding zero waste management, environmental pollution, individual waste management and public service adequacy. As a result of the study; It was determined that women are more sensitive than men regarding individual waste management and are more knowledgeable about zero waste management, married individuals have higher individual waste management perceptions than single individuals, and master's and university graduates have higher perceptions of environmental pollution, zero waste management and public service adequacy than those with high school or lower degrees. In addition, it was observed that the “Zero Waste Rize is Yours” Project contributed positively to the perception level of public service adequacy. It was determined that the perception levels of the participants regarding public service adequacy were significant in terms of marital status, education level, income level, duration of residence and housing ownership status. Finally, it was concluded that 22.5% of the participants did not separate any waste within the scope of zero waste management.

Anahtar Kelimeler

Sustainable Development, Zero Waste Management, Individual Waste Management, Rize.

Kaynakça

• Abd’Razack, N. T., Medayese, S. O., Shaibu, S. I., & Adeleye, B. M. (2017). “Habits and benefits of recycling solid waste among households in Kaduna, Northwest Nigeria”. Sustainable Cities and Society, 28, 297-306.
• Abouelsoud, A. (2020). “Waste design using experimental design techniques”. Journal of Design Sciences and Applied Arts, 1(1), 116-124.
• Ahmed, F., Hasan, S., Rana, M. S., & Sharmin, N. (2023). “A conceptual framework for zero waste management in Bangladesh”. International Journal of Environmental Science and Technology, 20(2), 1887-1904.
• Baba-Nalikant, M., Syed-Mohamad, S. M., Husin, M. H., Abdullah, N. A., Mohamad Saleh, M. S., & Abdul Rahim, A. (2023). “A zero-waste campus framework: Perceptions and practices of university campus community in Malaysia”. Recycling, 8(1), 21.
• Bilgili, M. Y. (2021). “Sıfır atık yaklaşımının kökenleri ve günümüzdeki anlamı”. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(40), 683-703.
• Bulut, A., & Şengül, H. (2023). “Atık yönetimi ve sıfır atık projesinin değerlendirilmesi: İstanbul ili örneği. Sağlık ve Sosyal Refah Araştırmaları Dergisi, 5(1), 85-97.
• Çetin, M. (2020). “Ekonomide zorunlu dönüşüm: Doğrusal ekonomiden sirküler ekonomiye geçiş”. Journal of European Theoretical and Applies Studies, 8(2), 1-37.
• Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S., Yıldırım, E., & Altunışık, R. (2015). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri: SPSS uygulamalı (8. baskı). Sakarya: Sakarya Yayıncılık.
• Çolakoğlu, Ö. M., & Büyükekşi, C. (2014). “Açımlayıcı faktör analiz sürecini etkileyen unsurların değerlendirilmesi”. Karaelmas Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(1), 56-64.
• Derksen, L., & Gartrell, J. (1993). “The social context of recycling”. American Sociological Review, 58(3), 434-442.
• Dinler, H., Simsar, A. & Doğan, Y. (2020). “Okul öncesi öğretmen adaylarının geri dönüşüme yönelik düşüncelerinin incelenmesi”. Çocuk ve Gelişim Dergisi, 3(5), 1-11.
• Ece Çokmutlu, M. (2023). “Sürdürülebilir kalkınma temelinde döngüsel ekonomi performansı”. Verimlilik Dergisi, Döngüsel Ekonomi ve Sürdürülebilirlik Özel Sayısı, 151-170.
• European Commission. (2020). Waste Framework Directive. https://environment.ec.europa.eu/topics/waste-and-recycling/waste-framework-directive_en (06.03.2024)
• Gu, B., Wang, H., Chen, Z., Jiang, S., Zhu, W., Liu, M., & Bi, J. (2015). “Characterization, quantification and management of household solid waste: A case study in China”. Resources, Conservation and Recycling, 98, 67-75.
• Gül, M., & Yaman, K. (2021). Türkiye’de atık yönetimi ve sıfır atık projesinin değerlendirilmesi: Ankara örneği. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 35(4), 1267-1296.
• Gündüz, M.Y. (2021). “Geri dönüşebilir atıkların kontrolü ve sıfır atık projesi uygulamaları: Necmettin Erbakan Üniversitesi Örneği”. [Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü]. Konya.
• Haksevenler, B. H. G., Kavak, F. F., & Akpınar, A. (2020). “Sıfır atık yönetimi, Marmara Üniversitesi Anadoluhisarı kampüsü örneği”. Kent Akademisi, 13(4), 722-735.
• Harder, M. K., & Woodard, R. (2007). “Systematic studies of shop and leisure voucher incentives for household recycling. Resources”, Conservation and Recycling, 51(4), 732-753.
• https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/44939/global_waste_management_outlook_2024.pdf?sequence=3 (08.09.2024).
• https://www.trabrikab.org.tr/arakli-entegre-kati-atik-degerlendirme-ve-bertaraf-tesisi.html (08.03.2024).
• https://www.epa.gov/hw/criteria-definition-solid-waste-and-solid-and-hazardous-waste-exclusions (14.08.2024).
• https://www.rize.bel.tr/proje/quot-rize-senin-quot-hedef-sifir-atik-projesi (13.08.2024).
• https://tr.euronews.com/2024/01/18/eurostat-avrupa-birligi-en-fazla-turkiyeye-atik-ihrac-etti (15.08.2024).
• https://data.un.org/Glossary.aspx?q=waste+datamart%5bEnvironmentG%5d (E.T: 08.09.2024).
• https://sifiratik.gov.tr (E.T: 05.06.2023).
• Islam, M. T., Huda, N., Baumber, A., Hossain, R., & Sahajwalla, V. (2022). “Waste battery disposal and recycling behavior: a study on the Australian perspective”. Environmental Science and Pollution Research, 29(39), 58980-59001.
• Kelly, T. C., Mason, I. G., Leiss, M. W., & Ganesh, S. (2006). “University community responses to on-campus resource recycling”. Resources, Conservation and Recycling, 47(1), 42-55.
• Kılıç, S. (2016). “Cronbach’ın alfa güvenirlik katsayısı”. Psychiatry and Behavioral Sciences, 6(1), 47-48.
• Kirchherr, J., Reike, D., & Hekkert, M. (2017). “Conceptualizing The Circular Economy: An Analysis of 114 Definitions”. Resources, Conservation and Recycling, 127, 221-232.
• Malakahmad, D., Amirhossein, D., Nasir, C. M., Za’im Zaki, M., Kutty, S. R. M., & Isa, M. H. (2010). “Solid waste characterization and recycling potential for university technology petronas academic buildings”. American Journal of Environmental Sciences, 6(5), 422-427.
• Mısır, A., & Arıkan, O. (2022). “Avrupa Birliği (AB) ve Türkiye’de döngüsel ekonomi ve sıfır atık yönetimi”. Çevre İklim ve Sürdürülebilirlik, 23(1), 69-78.
• Öznur, A. K., & Genç, A. T. (2018). “Üniversite öğrencilerinin geri dönüşüm bilinci üzerine bir araştırma: Sakarya Üniversitesi örneği”. Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 4(2), 19-39.
• Pongrácz, E., & Pohjola, V. J. (2004). “Re-defining waste, the concept of ownership and the role of waste management”. Resources, Conservation and Recycling, 40(2), 141-153.
• Rize Belediye Başkanlığı, (2022). Faaliyet Raporu. https://www.rize.bel.tr/uploads/dosya/2023/08/b95c1902f250b6c8b2a8802ea2fffc00c47e4987.pdf (08.03.2024).
• Sarıyar, E. A., Odabaşı, S. U., & Büyükgüngör, H. (2021). “Sıfır atık kapsamında atık elektrikli ve elektronik eşyaların geri kazanımı: Halkın bu konudaki tutumu”. Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi, 11(1), 257-276.
• Sariatli, F. (2017). “Linear economy versus circular economy: a comparative and analyzer study for optimization of economy for sustainability”. Visegrad Journal on Bioeconomy and Sustainable Development, 6(1), 31-34.
• Schultz, P. W., Oskamp, S., & Mainieri, T. (1995). “Who recycles and when? A review of personal and situational factors”. Journal of Environmental Psychology, 15(2), 105-121.
• Struk, M. (2017). “Distance and incentives matter: The separation of recyclable municipal waste”. Resources, Conservation and Recycling, 122, 155-162.
• Şahin, S., & Hatunoğlu, Z. (2016). “Geri dönüşüm sistemlerine yönelik algı düzeyi, finansmanı ve muhasebeleştirilmesi: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi örneği”. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(2), 73-93.
• T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (2023), Çevresel Göstergeler, Ankara, Yayın No: 58. (09.09.2024).
• T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (2017), Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Sıfır atık el kitapçığı.
• Türkiye İstatistik Kurumu, (2014). Belediye Atık İstatistikleri 2012. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Belediye-Atik-Istatistikleri-2012-16170 (07.03.2024).
• Türkiye İstatistik Kurumu, (2023). Atık İstatistikleri, 2022. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Atik-Istatistikleri-2022-49570&dil=1 (07.03.2024).
• Türkiye İstatistik Kurumu, (2024). https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2023-49684 (08.03.2024).
• Velenturf, A. P., Archer, S. A., Gomes, H. I., Christgen, B., Lag-Brotons, A. J., & Purnell, P. (2019). “Circular economy and the matter of integrated resources”. Science of the Total Environment, 689, 963-969.
• Vicente, P., & Reis, E. (2008). “Factors influencing households' participation in recycling”. Waste Management & Research, 26(2), 140-146.
• Yılmaz, F. (2021). Antalya'da hane halkı katı atık yönetim davranışı. [Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Antalya.
• Zero Waste International Alliance. (2022). Zero Landfill is not Zero Waste. https://zwia.org/zero-landfill-is-not-zero-waste/ (06.03.2024).