NE YEMELİ? NASIL YEMELİ? NEREDE YEMELİ?: YEŞİLÇAM FİLMLERİNDE SOFRA ADABI

Yıl 2021, Sayı: 15, 64 - 77, 29.06.2021

Arus Yumul

Öz

Bu yazı yeme içmenin biyolojik olduğu kadar toplumsal bir olgu olduğu ve yiyecek içecek maddelerinin, yemek sunma ve yeme biçimlerinin basit seçenekler olmanın ötesinde birer gösterge işlevi gördüğü anlayışından yola çıkarak 1960’lı yıllardan 1980’lere Yeşilçam sinemasının üstlendiği medenileştirme misyonunu yemek ve sofra adabı bağlamında inceliyor. Bu misyonun toplumdaki değişikliklere paralel olarak zaman içinde nasıl değişip dönüştüğünü göstermeyi amaçlıyor. 1980’lere kadar yaşanan onca toplumsal değişim ve dönüşüme rağmen neredeyse birbirini tekrarlayan kalıplarla taşralıya/doğuluya/alt sınıf mensuplarını mucizevi bir hızla kentli/batılı/üst sınıf mensuplarına dönüştüren, gecekondudan köşke, yalıya taşıyıp sınıf ve statü atlatan bu filmlerin sınıf meselesini göz ardı edip farklı yaşam tarzlarının çatışmasına indirgediğini tartışıyor. Bu anlayışı olanaklı ve halk nezdinde inandırıcı kılan yapısal faktörlerin değişmesi ve “nöbetleşe yoksulluğun” “kronik yoksulluğa” dönüşmesi sonucunda sınıf atlama hayal ve gerçeğinin nihayete ermesi ile sinemanın da medenileştirme projesinden vaz geçtiğini ve yerini ıslah edilmesi imkansız bir karakter olarak kurgulanan Recep İvedik filmlerine bıraktığını tespit ediyor. Ve süreçte medeniliğin katı kuralcı tanımının değişip yerini nezaket kavramına bıraktığını tartışıyor.

Anahtar Kelimeler

Yeşilçam, Yemek, Görgü, Gayrıresmileşme

Kaynakça

• ABİSEL, Nilgün (2005). Türk Sineması Üzerine Yazılar. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• ADALIĞ, Burkay Mutlaka İzlemeniz Gereken 10 Yeşilçam Viski Sahnesi. https://meleklerinpayi.com/mutlaka-izlemeniz-gereken-10-yesilcam-viski-sahnesi/. Erişim Tarihi: 10 Ocak 2021.
• ATAY, Tayfun (2018). ‘İnek Şaban’ın İntikamı: ‘Recep İvedik.’T24. https://t24.com.tr/yazarlar/tayfun-atay-pazar/inek-sabanin-intikami-recep-ivedik,21058. Erişim tarihi 12 Mayıs 2021.
• AYDOĞAN, Doğan (2020). Melodram’dan Anti Melodram’a; Popüler Türk Sineması’nda İktidar, Arzu ve Kaygı Söyleminin Dönüşümü, Recep İvedik Örneği. Sinefilozofi Dergisi. Özel Sayı (2), 589-610.
• BARTHES, Roland (1997). Toward a Psychosociology of Contemporary Food Consumption. Food and Culture: A Reader (20-27), Ed. Carole Counihan - Penny Van Esterik, Londra: Routledge.
• BAUMAN, Zygmunt (1999). Çalışma, Tüketicilik ve Yeni Yoksullar. Çev: Ümit Öktem. İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• BOURDIEU, Pierre (2015). Ayrım: Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi. Çev: Derya Fırat – Günce Berkkurt. Ankara: Heretik Yayınları.
• CEVDET, Abdullah (2020). Aile Arasında Taamlar, Aile Taamı, Umumi Adab-ı Taam, Aile Arasında Taamlar, Bayramlar, Kahvealtı. Adab-ı Taam: Osmanlıca Adab-ı Muaşeret Kitaplarında Sofra ve Yemek (145-167), Ed. Emin Nedret İşli, İstanbul: İletişim Yayınları.
• ÇELİK, Filiz (2010). Modernleşme Serüvenimiz ve Yeşilçam. Sanat Dergisi. Sayı: 17, 31-37.
• DOUGLAS, Mary (1972). Deciphering a Meal. Daedalus. Sayı: 1, 61-81.
• DUMENİL, Gerard - LÖWY, Michael - RENAULT, Emmanuel (2010). Marksizmin 101 Kavramı. Çev: Gözde Orhan. İstanbul: Yordam Kitap.
• ELIAS, Norbert (2004). Uygarlık Süreci, Cilt 1. Çev: Ender Ateşman. İstanbul: İletişim Yayınları.
• GRONOW, Jukka (2001). The Sociology of Taste. Londra: Routledge.
• IŞIK, Oğuz - PINARCIOĞLU, M. Melih (2001). Nöbetleşe Yoksulluk: Gecekondulaşma ve Kent Yoksulları: Sultanbeyli Örneği. İstanbul: İletişim Yayınları.
• IŞIN, Ekrem (1995) İstanbul’da Gündelik Hayat. İstanbul: İletişim Yayınları.
• İŞLİ, Emin Nedret (Ed.) (2020). Adab-ı Taam: Osmanlıca Adab-ı Muaşeret Kitaplarında Sofra ve Yemek. İstanbul: İletişim Yayınları.
• JURAFSKY, Dan (2014). The Language of Food: A Linguist Reads the Menü. New York: W.W. Norton & Co.
• KASSON, John F. (1990). Rudenesss and Civility: Manners in Nineteenth-Century Urban America. New York: Hill and Wang.
• KAUFMAN, Cathy. K. (2002). Structuring the Meal: The Revolution of Service a la Russe. The Meal Proceedings of the Oxford Symposium on Food and Cooking 2001 (123-133), Ed. Harlan Walker, Totnes: Prospect Books.
• MARION-CRAWFORD, Francis (2007). 1890’larda İstanbul. Çev. Şeniz Türkömer. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• MARKS, Karl (1979). Grundrisse: Ekonomi Politiğin Eleştirisi için Ön Çalışma. Çev. Sevan Nişanyan. İstanbul: Birikim Yayınları.
• MARS, Valerie (2004). A la Russe: The New Way of Dining. Eating with the Victorians (112-138), Ed. C. Anne Wilson, Stroud: Sutton Publishing.
• PETERSON, Richard A. (1992). Understanding Audience Segmentation: From Elite and Mass to Omnivore and Univore. Poetics. Sayı: 4, 243-258.
• SAVAGE, Mike (2015). Social Class in the 21st Century. Milton Keynes: Penguin.
• SİMMEL, Georg (1997). The Sociology of the Meal. Simmel on Cultue: Selected Writings (130-136), Ed. David Frisby, - Mike Featherstone, Londra: Sage.
• STAVRİDES, Stavros (2016). Common Space: The city as Commons. Londra: Zed Books.
• ŞİMŞEK, Ali (2014). Suşici Sinik Yazara Notlar. İleri Haber. https://ilerihaber.org/yazar/susici-sinik-yazara-notlar-30153.html. Erişim Tarihi: 13 Mayıs 2021.
• TABAK, Yeşim (2005). “Umut Tümay Arslan: Yeşilçam Erkekleri ne İstiyor?” Radikal Cumartesi Eki. http://www.radikal.com.tr/hayat/yesilcamin-erkekleri-ne-istiyor-865804/ . Erişim Tarihi: 20 Mart 2021.
• TOMLIN, Liz (2020). Why We Still Need to Talk About Class. Studies in Theatre and Performance. Sayı: 3, 251-264.
• WOUTERS, Cas (2007). Informalization: Manners and Emotions since 1890. Londra: Sage Publications.