TÜRKİYE’DE HEMŞİRELİK MODEL VE KURAMLARININ HALK SAĞLIĞI HEMŞİRELİĞİ ALANINDA YAPILAN LİSANSÜSTÜ TEZLERDE KULLANIMI

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 1, 359 - 377, 26.04.2022

Tuğçe Çiçekli Taşdemir , Çiçek Önder

Öz

Bu calisma halk sağlığı hemşireliği alanında yapılan lisansüstü tez çalışmalarında kuram ve model kullanımının sistematik bir şekilde incelenmesi amacıyla yapılmıştır. Tezlere Mart-Mayıs 2021 tarihleri arasında, internetten Yükseköğretim Kurulu’nun Ulusal Tez Merkezi veri tabanın taranmasıyla ulaşılmıştır. Calismada halk sağlığı hemşireliğinde yapılmış olan 319 teze ulaşılmış olup; toplam 317 tezin özellikleri değerlendirilmiştir. Dahil edilme kriterlerine uygun olan 68 tez incelenmiştir. İncelenen tezlerin 32’sini (%47) yüksek lisans, 36’sını (%53) doktora tezi oluşturmaktadır. Araştırmada Sağlık İnanç Modeli, Sağlığı Geliştirme Modeli, Transteoretik Model ve Precede-Proceed Model halk sağlığı hemşireliği alanından en sık kullanılan modeller arasında yer almaktadır. Lisansüstü tezlerin 30’unu (%44,1) Sağlık İnanç Modeli, 18’i (%26,5) Sağlığı Geliştirme Modeli, 16’sını (%23,5) Transteoretik Model ve 4’ünü (%5,9) Precede-Proceed Model oluşturmaktadır. Tezlerin yıllara göre dağılımı; 4’ü (%5,8) 2011 yılında, 6’sı (%8,8) 2012 yılında, 2’si (%2,9) 2013 yılında, 4’ü (%5,8) 2014 yılında, 11’i (%16,1) 2015 yılında, 5’i (%7,3) 2016 yılında, 10’u (%14,7) 2017 yılında, 6’sı (%8,8) 2018 yılında, 13’ü (%19,1) 2019 yılında, 6’sı (%8,8) 2020 yılında ve biri (%1,4) 2021 yılının Mayıs ayına kadar yapılmıştır. Yüksek lisans tezlerinde 19 (%59,3) Sağlık İnanç Modeli, 7 (%21,8) Sağlığı Geliştirme Modeli, 6 (%18,7) Transteoretik Model kullanılmış ve Precede-Proceed Model kullanılmamıştır. Doktora tezlerinde ise, 11 (%30,5) Sağlık İnanç Modeli, 11 (%30,5) Sağlığı Geliştirme Modeli, 10 (%27,7) Transteoretik Model ve 4 (%11,1) Precede-Proceed Model kullanılmıştır. Sonuç olarak halk sağlığı hemşireliği alanında yapılan tezlerde kuram/model temelli çalışmaların sınırlı olduğu fakat son yıllarda araştırmaların arttığı sonuçlarına ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Halk sağlığı hemşireliği;, kuram, model, teori

THE USİNG OF NURSING MODELS AND THEORIES IN GRADUATE THESIS IN PUBLIC HEALTH NURSING IN TURKEY

Öz

This review was conducted to systematically examine the use of theory and model in postgraduate thesis studies in the field of public health nursing. The theses and dissertations were reached upon database searching of National Thesis Center of Council of Higher Education by internet in March-May 2021. In the review, 319 theses made in public health nursing were reached; The features of a total of 317 theses were evaluated. 68 theses that met the inclusion criteria were examined. Theses examined consist of 32 (47%) master's, 36 (53%) doctoral dissertations. In our research, Health Belief Model, Health Promotion Model, Transtheoretical Model and Precede-Proceed Model are among the most frequently used models from the field of public health nursing. 30 (44.1%) of the graduate theses are the Health Belief Model, 18 (26.5%) are the Health Improvement Model, 16 (23.5%) are the Transteoretic Model, and 4 (5.9%) are the Precede-Proceed Model. Distribution according to years of theses; 4 (by 5.8%) in 2011, 6% (%8,8) in 2012, 2% (2.9%) in 2013, 4% (by 5.8%) 2014, 11 (16.1) in 2015, 5% (%7,3) in 2016 to 10% (14.7%) in 2017 to 6% (%8,8) in the year 2018, 13% (%19.1) in 2019, 6% (%8,8) in 2020 and 1% (%1,4) of the year in the month of May until 2021 were made. 19 (59.3%) Health Belief Models, 7 (21.8%) Health Promotion Models, 6 (18.7%) Transtheoretic Models were used in master's theses, and the Precede-Proceed Model was not used. In doctoral dissertations, 11 (30.5%) Health Belief Model, 11 (30.5%) Health Promotion Model, 10 (27.7%) Transtheoretic Model and 4 (11.1%) Precede-Proceed Model were used. As a result, it has been concluded that theory/model-based studies are limited in the theses made in the field of public health nursing, but the researches have increased in recent years.

Anahtar Kelimeler

public health nursing, model, theory

Kaynakça

• Baykara, Z. G., Çalışkan, N., Öztürk, D., & Karadağ, A. (2019). Hemşirelikte teori ve model kullanımı: Nitel bir çalışma. Çukurova Medical Journal, 44, 281-289. https://doi.org/10.17826/cumj.562393
• Dağcı, M. (2019). Türkiye’de 2008-2018 Yılları Arasında Model ve Kuram Kullanılmış Hemşirelik Araştırmaları: Sistematik inceleme. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, (9), 929-943. https://doi.org/10.38079/igusabder.591038
• Fawcett, J. (2005). Contemporary nursing knowledge analysis and evoulation of nursing models and theories.(p. 364-437). 2th ed. Philadelphia: Fa Davis Company.
• Felipe, L. C., Araújo, A. R. A., & Vitor, A. F. (2014). Nursing process according the model of self-care in a cardiac bedridden patient. Revista de Pesquisa: Cuidado é Fundamental Online, 6(3), 897-908. https://doi.org/10.9789/2175-5361.2014.v6i3.897-908
• Gigliotti, E. (2008). The value of nursing models in practice. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemsirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 1(1), 42-50.
• Kaya, H., Atar, N. Y., & Eskimez, Z. (2013). Hemşirelik model ve kuramları. Atabek Aştı, T., Karadağ, A. (Ed). Hemşirelik Esasları Hemşirelik Bilimi ve Sanatı. 1.baskı. İstanbul: Akademi Basın ve Yayıncılık.
• McKenna, H. (2005). Theory and research: the releationship. nursing theories and models. (p.190-221). New York: Taylor & Francis Group.
• Meleis, A. I. (2007). Theoretical nursing: development and progress. (p. 45-6) 4th ed. Philedelphia: Lippincott Williams & Wilkins.
• Olmaz, D., & Karakurt, P. (2019). Hemşirelerin bakım verirken hemşirelik sürecini bilme ve uygulama durumları. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 12(1), 3-14.
• Öncel, S. & Sümen, A. (2017). Türkiye’de halk sağlığı hemşireliği alanında yürütülen lisansüstü tezlerin değerlendirilmesi. Türkiye Klinikleri Journal of Public Health Nursing Special Topics, 3(1),20-28.
• Paşalak, İ. Ş., Eroğlu, K., & Akyüz, A. (2018). Kadın sağlığı hemşireliği alanında yapılan araştırmalarda kuram/model kullanımı. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 34(1), 91-108.
• Pektekin, Ç. (2013). Hemşirelik Felsefesi. 1. Baskı. İstanbul: Medikal Yayıncılık, 186.
• Spear, H. J. (2007). Nursing theory and knowledge development: A descriptive review of doctoral dissertations, 2000-2004. Advances in Nursing Science, 30(1),1-14. 10.1097/00012272-200701000-00010
• Şahin, G., Buldak, C. İ., Kaya, V., Güvenç, G., & İyigün, E. (2020). Türkiye’de hemşirelikte model kullanılarak yapılan lisansüstü tezlerin incelenmesi: sistematik derleme. Koç Üniversitesi Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 17(2), 170-9. 10.5222/HEAD.2020.60320
• Şengün İnan, F., Üstün, B. & Bademli, K. (2013). Türkiye’de kuram/modele dayalı hemşirelik araştırmalarının incelemesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 16(2), 132-139.
• Türen, S., Atakoğlu, R., Kıvanç, M. M., & Asiye, G. Ü. L. (2020). Hemşirelikte Kuram ve Modele Dayalı Lisansüstü Tez Çalışmalarının İncelenmesi. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 11, 202-216. https://doi.org/10.38079/igusabder.738376
• Türen, S., & Enc, N. (2020). A comparison of Gordon's functional health patterns model and standard nursing care in symptomatic heart failure patients: A randomized controlled trial. Applied Nursing Research, 53, 151247. 10.1016/j.apnr.2020.151247
• Velioğlu, P. (2012). Hemşirelikte kuramsal ve kavramsal çalışmaların tarihsel gelişim süreci (içinde). Hemşirelikte Kavram ve Kuramlar. 1. baskı, İstanbul: Esen ofset, 28-39.
• Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK) Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/.