GÜMRÜKTE DİJİTALLEŞME UYGULAMALARININ TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASINA ETKİSİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 35 - 50, 30.06.2025

Muhammed Turgut , Buse Merve Eroğlu

https://doi.org/10.58620/fbujoss.1705538

Öz

Ticaretin kolaylaştırılması konusu ikinci dünya savaşından başlayarak günümüze kadar gelmiş ve bu alanda faaliyet gösteren örgütlerin yapmış olduğu çalışmalar sonucunda geliştirilen önemli sistemlerin hayatımıza girmesiyle bu alana yeni bir boyut kazandırılmıştır. Bu çalışmada Tek Pencere Sistemi, Liman Tek Pencere Sistemi, Bilgisayarlı Gümrük Sistemi(BİLGE), Elektronik Veri Değişimi Uygulaması (EDI), Bilgisayarlı Transit Sistemi (NCTS), Automated System for Customs Data (AYSCUDA), Elektronik Ticaret Gümrük Beyannamesi (ETGB), Konteyner ve Liman Takip Sistemi, Dış Ticarette Risk Esaslı Kontrol Sistemi (TAREKS), Gümrük Eşya Takip ve Analitik Performans Programı (GETAPP), Gümrük Veri Ambarı Sistemi (GUVAS) ve Birleşmiş Milletler Geliştirilmiş Kargo Bilgi Sistemi (ACIS) gibi dijital temelli gümrük uygulamaları incelenmiştir. Konuya ilişkin akademik literatür ve web siteleri taranarak kapsamlı bir analiz gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda bu çalışmanın temel amacı uluslararası ticaretin kolaylaştırılması amacı ile uygulanan dijital temelli sistemlerin detaylı bir şekilde ele alınmasıdır. Bu sistemlerin dış ticaret işlemlerinde belge yükünün azaltılması, işlem süresinin kısaltılması, dijital entegrasyon düzeyinin artırılması ve maliyet etkinliği sağlanması gibi yönlerden sunduğu katkılar değerlendirilmiştir. Bulgular, dijital gümrük sistemlerinin yalnızca operasyonel kolaylık sağlamakla kalmayıp, aynı zamanda kurumsal şeffaflık, güvenlik ve veri temelli karar alma yetkinliklerini de güçlendirdiğini ortaya koymaktadır. Ancak dijital kapasite farklılıkları nedeniyle sistemlerin etkileri ülkeler arasında değişkenlik göstermektedir. Bu çalışma, dijital gümrükleşme sürecine ilişkin teorik bir çerçeve sunmakta ve politika yapıcılara sistemin daha etkin uygulanmasına yönelik öneriler geliştirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ticaretin Kolaylaştırılması , Dijitalleşme , Dijital Gümrük , Uluslararası Ticaret

AN EVALUATİON OF THE IMPACT OF DİGİTALİZATİON PRACTİCES İN CUSTOMS ON TRADE FACİLİTATİON

Öz

The subject of trade facilitation has been around since the Second World War and has gained a new dimension in this field with the introduction of important systems into our lives as a result of the work carried out by organizations operating in this field. In this study, digital-based customs applications such as Single Window System, Port Single Window System, Computerized Customs System (BİLGE), Electronic Data Interchange Application (EDI), Computerized Transit System (NCTS), Automated System for Customs Data (AYSCUDA), Electronic Trade Customs Declaration (ETGB), Container and Port Tracking System, Risk-Based Control System in Foreign Trade (TAREKS), Customs Goods Tracking and Analytical Performance Program (GETAPP), Customs Data Warehouse System (GUVAS) and United Nations Enhanced Cargo Information System (ACIS) have been examined. A comprehensive analysis has been conducted by scanning the academic literature and websites related to the subject. In this context, the main purpose of this study is to examine in detail the digital-based systems implemented for the purpose of facilitating international trade. The contributions of these systems in terms of reducing the document burden in foreign trade transactions, shortening the transaction time, increasing the level of digital integration and ensuring cost efficiency have been evaluated. The findings reveal that digital customs systems not only provide operational convenience but also strengthen institutional transparency, security and data-based decision-making capabilities. However, the effects of the systems vary among countries due to differences in digital capacity. This study provides a theoretical framework for the digital customs clearance process and develops recommendations for policy makers for more effective implementation of the system.

Anahtar Kelimeler

Trade Facilitation , Digitalisation , Digital Customs , International Trade

Kaynakça

• Acer, A., & Yügünt, C. (2021). Küresel E-Ticaret Sisteminde Kullanılan Elektronik Ticaret Gümrük Beyannamesinin Posta ve Hızlı Kargo Taşımacılığına Etkileri. OPUS International Journal of Society Researches, 18, 1573-1595.
• Adaman, S. (2022). Gümrük Müşavirlerinin Dijital Gümrük Hizmet salgılarına Yönelik Bir Uygulama. Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi, Bandırma.
• Aktaş, G. (2018). Endüstri 4.0’in Gümrük Politikası ve Uygulamaları Üzerine Etkileri. Gümrük Ve Ticaret Dergisi (12), 10-18.
• ASYCUDA. (2025). About ASYCUDA. (Https://asycuda.org/en/about/).
• Bahadır, S. (2017). İhracatçıya 2 İyi 1 Kötü Haber. Gümrük ve Ticaret Dergisi (10), 89-91.
• Bekar, A. G., (2023). Dijitalleşmenin Türkiye Gümrük Uygulamalarına Yansımaları (Özken, A.& Damar,M. Editör). Dijital Dönüşüm ve Değişen Uygulamalar, 1. Baskı, Efe Akademi Yayınları,İstanbul, s.91-111.
• Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD). (2022). (https://ticaret.gov.tr/dis-iliskiler/cok-tarafli-ve-bolgesel-iliskiler/cok-tarafli-iliskiler/birlesmis-milletler-ticaret-ve-kalkinma-konferansi-unctad).
• Carvalho, A. C. P., Carvalho, A. P. P., & Carvalho, N. G. P. (2020). Industry 4.0 Technologies: What Is Your Potential for Environmental Management? In Industry 4.0—Current Status and Future Trends. IntechOpen.
• Ceylan, A. (2003). Tedarik Zinciri Yönetimi ve Bir Elektronik Veri Değişimi Uygulaması, Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Cora, R. Ç., & Yolcu, U. İ. (2022). Dijitalleşmenin Dış Ticaret Üzerine Etkisi ve Kağıtsız Dış Ticaret. Atlas Journal, 8(47), 2597–2610.
• Daştan, Ü. (2021). E-Gümrük Kullanımının Gümrük İdarelerinin Etkinliği ve Gümrük İşlemlerinin Etkinliği Üzerindeki Etkisi. İstanbul Ticaret Üniversitesi, İstanbul.
• Dereli, D. D. (2014). E-Gümrük Uygulamasının Türkiye ile Avrupa Birliği Arasındaki Ticarete Etkisi. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 12(24), 250-261.
• Derya, H. (2018). Endüstri Devrimleri ve Endüstri 4.0. G.Ü. İslâhiye İİBF Uluslararası E-Dergi, 2(2), 1-20.
• Erdoğan, U. (2024). Uluslararası ticarette dijital gümrük uygulamaları. In U. Erdoğan (Ed.), Güncel uluslararası ticaret uygulamaları (Bölüm 7), (ss. 117–130), Özgür Yayınları.
• European Commission. New Computerised Transit System (NCTS). (2025). (Https://taxation-customs.ec.europa.eu).
• Guedes, C., & do Rosário, J. L. (2005). Informação e conhecimento: os impactos na reorganização do mercado e do trabalho. Desenvolvimento em Questão, 3(5), 9-34.
• Güler, K. (2019). Uluslararası Ticaretin Dijitalleşmesi ve Sanayi Akımlarının Etkisi: Endüstri 4.0 Devrimi Üzerine Bir Araştırma. İstanbul Ticaret Üniversitesi, İstanbul.
• Gültekin, S. (2019). Yeni Korumacı Politikalar Dünya Ticaret Örgütü’nün Önemi ve Ticaretin Kolaylaştırılması. Social Studies Journal, 5(51), 6801–6811.
• Gürsoy, İ., & Turgut, M. (2022). Uluslararası Ticarette Dijital Gümrük Uygulamalarının Önemi. In Derman, A., Şahin, S. & Sürgün, S.M. (Eds.), Dijitalleşme ve işletmecilik üzerine güncel yaklaşımlar (ss. 245–263). NEÜ Yayınları
• Güzel, M. (2022). Dünya Gümrük Örgütü, Küresel Ticaretin kolaylaştırılması ve Güvenli Yapılması Çalışmaları ve Türkiye. Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Hepyaşar, H. (2019). E-İhracatın Gümrük Sorunları ve Çözüm Önerileri. Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• IBM. What Is Electronic Data Interchange (EDI). (2025). (Https://www.ibm.com/think/topics/edi-electronic-data-interchange).
• İzmirlioğlu, Y. T. (2020). E-Gümrük Hizmetlerinin ve Yazılımlarının Kalitesinin Belirlenmesine Yönelik Bir Uygulama. Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Liao, Y., Deschamps, F., Loures, E. D. F. R., & Ramos, L. F. P. (2017). Past, present and future of Industry 4.0—a systematic literature review and research agenda proposal. International Journal of Production Research, 55(12), 3609–3629.
• Mangır, F., & Acet, H. (2014). Serbest Ticaret ve Korumacılık, Avrupa Birliği’nde Malların Serbest Dolaşımı ve Türkiye’nin Uyumu. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (31.1), 93-108.
• Nadiroğlu, S. (2025). Kamu Hizmetlerinde Dijital Dönüşümün Ticaret Bakanlığına Yansıması. Dicle Üniversitesi, Diyarbakır.
• Nergiz, E., & Kaçmazer, M. A. (2016). Avrupa Birliği’ne Üyelik Süreci Kapsamında Yeni Bilgisayarlı Transit Sistemi (NCTS) Uygulamasının Transit Ticarete Etkileri. Kastamonu Üniversitesi İİBF Dergisi, 12(2), 8–29.
• Özbek, G. (2005). Dış Ticaret İşlemlerinde E-İş ve Türkiye Gümrük İşlemlerinin Elektronik Ortama Taşınması. İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Özbey, B.İ. (2022). Dijitalleşme, Sosyal Medya ve Risk Toplumu. İmgelem, 6(10), 141-158.
• Özken, A. (2017). AB Tek Pencere Sisteminin Türkiye Dış Ticaretinde Pazarlama ve Lojistik Faaliyetlerine Etkileri. Yaşar Üniversitesi, İzmir.
• Özlü, D. (2018). GATT ve Dünya Ticaret Örgütü’nün Uluslararası Politik Ekonomideki Rolü. Turkish Studies, 13(7), 367–381.
• Özsoylu, A. F. (2017). Endüstri 4.0. Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, 21(1), 41–64.
• Pamuk, N. S., & Soysal, M. (2018). Yeni Sanayi Devrimi Endüstri 4.0 Üzerine Bir İnceleme. Verimlilik Dergisi (1), 41–66.
• Selen, U., & Akbelen, Z. (2022). Tek Pencere Sistemi Kullanımının Gümrük Müşavirlerinin Vergi Uyumuna Etkisi. International Journal of Public Finance, 7(2), 447–462.
• Seymen, T. & Sözüer, A. (2023). Türkiye’de Gümrük İşlemlerinde Dijitalleşme Üzerine Bir İnceleme. Yönetim Bilişim Sistemleri, Özgür Yayınları, 97–114.
• Ticaret Bakanlığı (2018). Liman Tek Pencere Sistemi Acente Kılavuzu. (Https://ticaret.gov.tr/data/5d5bf04f13b8763bd0540a6b/ltp%20kılavuzu%2029.06.1988%20-%20acente%20v02%20pdf.pdf).
• Ticaret Bakanlığı (2025). Ortak Transit Rejimi ve NCTS. (https://ticaret.gov.tr/gumruk-islemleri/sikca-sorulan-sorular/ticari/ortak-transit-rejimi
• Ticaret Bakanlığı Gümrük Rehberi (2018). Bilge Sistemi Nedir? (Https://gumrukrehberi.gov.tr/kategori/ticari-slemler/blge-sistemi-hakkinda).
• Ticaret Bakanlığı. (2017). Gümrük Eşya Takip ve Analitik Performans Programı (GET-APP). (Https://ticaret.gov.tr/duyurular/gumruk-esya-takip-ve-analitik-performans-programi-getapp).
• Ticaret Bakanlığı. (2025). Dış Ticarette Risk Esaslı Kontrol Sistemi. (Https://eortak.dtm.gov.tr/eortak/login/getPage.htm?page=TAREKSTanim.htm).
• Tunçsiper, Ç. (2024). Endüstri Devrimi ve Gümrük Uygulamaları. Sosyal Bilimler Metinleri, 2024(1), 1–14.
• Turgut, M. (2023). İhracatta Elektronik Ticaret Gümrük Beyannamesinin (ETGB) Rolü. 1st International Conference on Recent Academic Studies (ICRAS), 2–4 Mayıs 2023, ss. 22-27, Konya, Türkiye. All Sciences Proceedings.
• Turgut, M., & Canıtez, M. (2024). Uluslararası Ticarette Dijital Dönüşüm ve Lojistik Performans: Bir Model Önerisi. İktisadi ve İdari Yaklaşımlar Dergisi, 6(2), 58-77.
• UNCTAD. History. (2023) UNCTAD. (Https://unctad.org/about/history).
• Utikad. (2018). Konteyner ve Liman Takip Sistemi. (Https://www.utikad.org.tr/Detay/Sektor-Haberleri/22339/konteyner-ve-liman-takip-sistemi).
• Uzgören, E., & Kara, O. (2002). Elektronik Veri Değişimi ve BİLGE Sisteminin Verimliliğinin Değerlendirilmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (6).
• Varoğlu, N. (2019). Ticaretin Kolaylaştırılması Anlaşması Sürecinde Türk Dış Ticareti İçin Bir Değerlendirme. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi.
• Widdowson, D. (2007). The changing role of customs: evolution or revolution. World Customs Journal, 1(1), 3.
• World Custom Organisation. (2023). WCO History in Brief 1952-2023.(https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-in-brief/wco_history_brochure-70eme_en.pdf?db=web).
• Xu, Z., Li, Y., Chau, S. N., Dietz, T., Li, C., Wan, L., & Liu, J. (2020). Impacts of international trade on global sustainable development. Nature Sustainability, 3(11), 964–971.
• Yıldız, G. (2013). Ortak Transit Rejimi ve NCTS. Gümrük ve Ticaret Dergisi (1), 29–32.
• Yıldız, K. M., N. (2022). Kamu Kurumlarında Dijitalleşmenin Karar Alma Süreçlerine Etkisi. İstanbul Medeniyet Üniversitesi, İstanbul.
• Yılmaz, E. (2024). Blokzincir Teknolojisinin Gümrük İşlemlerine Olan Etkisi. Beykoz Üniversitesi, İstanbul.
• Yılmaz, E., & Taşar, A. S. (2024). Gümrük İşlemlerinde Blokzincir Teknolojisinin Rolü. Beykoz Akademi Dergisi, 12(2), 341–365.
• Yüksel, H. G. (2022). Ticaretin Kolaylaştırılmasının Türkiye’nin Dış Ticaret Akımlarına Etkisi: Panel Veri Analizi. Marmara Üniversitesi, İstanbul.