MACAR BALADLARINDA TÜRK İMGESİ

Yıl 2011, Cilt: 17 Sayı: 65, 97 - 120, 01.04.2011

F Gülay Mirzaoğlu

Öz

Tarih boyunca, yaşadıkları ortak coğrafyada Türklerle ilişkileri olan Macarlar; Avrasya
ovalarından, Volga bölgesine ve buradan da Kuban nehri kıyısına yerleşip Hazar hâkimiyetine
girmişler, 9. yüzyıl sonlarında bugünkü yurtlarına göç etmişlerdir. 1686’da Budin’in Türkler
tarafından işgali ve Macaristan’ın hâkimiyet altına alınmasıyla birlikte, 150 yıllık bir kuşatmanın
gerçekleşmesi Macar kültüründe ve dilinde, çeşitli özellikleriyle sonsuza dek sürecek
etkiler bırakmıştır.
Türk- Macar kültür etkileşimi bağlamında Macar kültüründeki Türk etkilerini gösteren
veriler, söz dağarcığı ve gelenekler yanında, sözlü edebiyatın efsâne, masal, destan gibi anlatılarını
da içine alır. Bununla birlikte, günümüze kadar, Türk-Macar ilişkileri bağlamında söz
konusu örnekleri –özellikle Türkiye’de-pek bilinmeyen sözlü edebiyat türü ise balad türüdür.
Avrupa kültürlerinde sözlü edebiyat ve sözel müzik/halk müziği alanının temel türlerinden
biri olan balad, bir öyküyü müzik eşliğinde anlatan, genellikle anonim ve kendine
özgü üslûbu olan köklü bir müzikal bir anlatı türüdür. Bu sınırlı araştırmada, Macar sözlü
kültüründen derlenmiş eski tip baladlardan bir grup örnekte anlatının karakterize ettiği Türk
tipine atfedilen niteliklerden hareketle, Türk imgesi resmedilmeye çalışılacaktır. Bildiride,
temel veriler olarak kullanılan ve incelenen Macar balad örnekleri, Macar halk baladları üzerine
bugüne kadar yapılmış en kapsamlı araştırma olan, Lajos Vargyas’ın Hungarian Ballads
and the European Ballad Tradition adlı iki ciltlik ölümsüz eseri ile; Macar kültüründe balad
geleneğini araştıran başlıca isimlerden olan Ildikó Kriza’nın (1980) Hungarian Folk Ballads
adlı çalışmasına dayanmaktadır. Ayrıca, L. Vargyas’ın (2005) Europa Diakkönyvtar/ Magyar
Nepballadak, adlı eseri ile Macar halk tiyatrosunda Türk figürünü de çeşitli cepheleriyle araş-
tırmış olan etnografya profesörü Ujvary Zoltan’ın (1968) Nepdalok es Balladak Egyal-Dunai
Szekely Közössegböl adlı çalışması da, konu ile ilgisi çerçevesinde gözden geçirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sözlü şiir, balad, türkü, Macar baladı, Türk imgesi, Türk-Macar ilişkileri

The Image of Turk in the Hungarian Balads

Öz

Throughout the history, Hungarians having relations with Turks as their common geography
settled Volga region the Kuban River from Eurasian plains had entered under the
domination of the Caspian, at the end of the 9th century they immigrated to today’s homes.
Besides Budin invasion by the Turks in 1686 and Hungary’s was brought under control, the
fact that150-year siege to take place has left several features will forever impact in the Hungarian
culture and language.
Within the context of Turkish-Hungarian cultural interaction the data showing the effects
of Turkish in the Hungarian culture, in addition to traditions and vocabulary, the narrations such as legends, folk tales in oral literature involve. However, until today, in the frame
of Turkish-Hungarian relations among these oral narrations shows the relations between two
nations, what is unknown genre -especially in Türkiye- in oral literature is the ballad.
In European culture, one of the genres in oral literature and oral music which is one of
the basic types of ballad, a story told with music that often anonymous and unique musical
narrative is a kind of radical. This limited study, compiled by the Hungarian oral culture is
described in a sample group of ballads, old style that characterized the nature of the motion
is attributed to the type of Turk, the image of Turk will be tried to portray. The basic data
used and reviewed examples of the Hungarian ballad, is based on Hungarian Ballads and
the European Ballad Tradition with his two-volume immortal work by Lajos Vargyas, the
most comprehensive research on Hungarian folk ballads and the study of Ildikó Kriza (1980)
Hungarian Folk Ballads and Nepdalok es Balladak Egyal-Dunai Szekely Közössegböl by
Ujvary Zoltan (1968) who researched on the various aspects of Turk figures in Hungarian
folk theater. In addition, another study of Lajos Vargyas (2005) Europa Diakkönyvtar/ Magyar
Nepballadak.

Anahtar Kelimeler

Oral poetry, ballad, folk song, Turks’ image, Turkish-Hungarian relations

Kaynakça

• Ergin, Muharrem (1994), Dede Korkut Kitabı, I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Leach, MacEdward (1950), “Ballad”, Standard Dictionary of Folklore, Mythology and Legend (Ed. Maria Leach). New York: Harper and Row Publishers Inc. 106-111.
• Clarke, Kenneth W. Ve M.W. Clarke (1965), Introducing Folklore. New York, Chicago: Holt, Reinart and Winston, Inc.
• Kalafat, Yaşar (2008) “Ağrı Yöresi Örneklemeleri ile Türk Kültürlü Halklarda Su Kültü”, http://kanal- kultur.com/de.
• Kriza, Ildikó (1980) Hungarian Folk Ballads. Pittsburgh, Pennsylvania: Duquesne University Tambu- ritzans Institute of Folk Arts Publication.
• Kriza, Ildikó (2002) “Sin and Punishment in Folk Ballads”, Folk Ballads, Ethics, Moral Issues (Ed. Gabor Barna and Ildikó Kríza) / Papers of the 31st International Ballad Conference, Budapest, 21-23 April 2001, 51-60. Budapest: Akadémiai Kiadó
• Mirzaoğlu, F. Gülay (2003) Çukurova Bozlağı, Ankara: Binboğa Yayınları.
• Mirzaoğlu, F. Gülay, (2007) “Béla Bartók: A Hungarian Pioneer in Studies on Musical Folklore in Tur- key”, Néprajzi Látóhatár/ Ethnographic Horizons XVI, 3-4: 101-130 (2007).
• Mirzaoğlu, F. Gülay, “Turkish Oral Poetry and Narrative Songs”, Ethnographica et Folkloristica Car- pathica, (baskıda).
• Özdemir, Alaattin (1999), Aydın-Köşk ilçesi Cumadere Köyünde 31.03.1999 tarihinde kaynak kişiyle yapılan görüşme notları. Görüşme kayıtları F.G.Mirzaoğlu arşivindedir.
• Roheim, Geza (1954) Hungarian Mythology, Budapest: Akadémiai Kiadó.
• Sofuoğlu, Adnan (2002) “İzmir İşgali Sonrasında Yunanlıların Batı Anadolu’da İşgali Genişletme- leri ve Bölgede Oluşan Milli Direniş”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Ata- türk Yolu Dergisi. S 29-30, Mayıs-Kasım 2002, s.l31-142. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergi- ler/45/816/10352.pdf
• Şahin, Halil İbrahim (2004) “Türk Yunan İlişkilerinin Sözlü Geleneğe Yansımasına Bir Örnek”, Milli Folklor, 62: 80-88.
• Vargyas, Lajos (1983), Hungarian Ballads and the European Ballad Tradition, II Cilt. Budapest: Akadémiai Kiadó.
• Vargyas, Lajos (2005) Europa Diakkönyvtar/ Magyar Nepballadak, Budapest: Europa Könyvkiadó.
• Zoltan, Ujvary, (1968) Nepdalok es Balladak Egyal-Dunai Szekely Közössegböl, Budapest: Europa Könyvkiadó.
• http://www.gulum.net/turku/turku.php?id=13016 (05.03.2010).