Havva’nın Öyküsü: Kozmolojik ve Antropogonik Mitlerden Kadın Yaratımına Senkretik Bir Yaklaşım

Yıl 2013, Cilt: 19 Sayı: 73, 185 - 196, 01.04.2013

Mehmet Ali Yolcu

Öz

Mitolojik döneme ait anlatımların çoğunda insan yaratımını açıklayan antropogonik
mitlerin izlerine rastlamakla birlikte, bazı kozmolojik mitlerde ilk insanın antropomorflaşmış
tanrılarla paralel ortaya çıktığı görülmektedir. Dünyanın kökeni ve insanlık hakkındaki
mitlerin oluşumunda kadın kimliğine yüklenen üreme işlevi, ana karakter olan Âdem
tasavvurunun hikâye kurgusunda yan karaktere ihtiyaç duymasının ve bu ihtiyaca yönelik
kadının yaratılmasının yolunu açar. Mülkiyetle birlikte gelişen köleci, tarım toplumunda
anaerkil dönemin kutsalı sayılan kadın ikinci plana atılmış, mitolojik anlatımlarda tanrının
yasağını çiğneyen, dolayısıyla kaosu getiren kişi olarak tasvir edilmiş ve buna bağlı olarak da sınıfsal bağlamda köleliği meşrulaştıracak yeni ideolojik argümanlar sunulmuştur.
Toplumsal gelişme çizgisi bakımından diğer toplumlara göre tarım toplumu aşamasına daha
erken dönemlerde geçtiği öngörülen Mısır, Sümer, Babil ve Yahudi toplumları gibi Ön Asya
uygarlıklarını oluşturan toplumların mitlerinde yaratılışın hammaddesini toprak, balçık, kil
vb. unsurlar oluşturmuştur. Diğer yandan tarım toplumuna özgü koşulların daha az etkilediği
Ön Asya dışındaki diğer milletlere ait mitlerde ise kadın ve erkek arasındaki göreceli
eşitsizlik hemen hemen yoktur ve insan yaratılışının sıralamasında cinsiyetçi bir ayrım
görülmemektedir. Ayrıca, bu toplumların mitlerinde yaratılışın temelinde “kozmik ağaç”,
“hayvan-ata” ve “gökten gelen ışık” vardır. Bu çalışmada Havva adıyla sembolleştirdiğimiz
yaratılan ilk kadın-insanı mitolojik bilgi içinde konumlandırma çabalarına destek olmak
amacıyla çeşitli kültür dairelerinde oluşan mitler karşılaştırılarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Havva, İlk Kadın, Antropogonik Mit, Köleci Tarım Toplumu

Eve’s Story: A Syncretic Approach to The Creation of Woman in Cosmological and Anthropogonic Myths

Öz

In most narrations that belong to mythological era, the traces of anthropogonic myhts
explaining human creation are traced. Besides, it is seen that the first man appears parrallel
to anthropogonic gods in some cosmological myths. Fertility function that is attributed to
woman identity in the origin of the World and human beings, leads the creation of woman
because of the fact that the main character, Adam needs a companion character. The woman
which had been a sacred character in matriarchal era, was depicted as the one who broke
the god’s rules therefore caused the caos and lost its priority in the communities that
developed with ownership. This caused new ideological arguments that legalize slavery in
denominational context. It is seen that the raw material of creation consist of soil, loam or
clay in the myths of Asia Minor societies such as Egypt, Babylon, Sumerian which have
turned into agricultural societies earlier than other societies. On the other hand, in the myths
of other nations which was less effected by the conditions seen in agricutural societies, there
is nearly no inequality between men and women and no gender discrimination is observed.
Moreover there is “animal-ancestor”,”light from the sky”, “cosmic tree” in the origin of
the creation in these societies. In this study, the first woman, symbolized as Eve examined
comparing the myths of several cultures, in order to support the attempts of placing her in
mythological knowledge.

Anahtar Kelimeler

Eva, First Woman, Anthropogonic Myths, Agricultural Slaver Society

Kaynakça

• Aça, Mehmet. (2004). “Yaratılış Mitleri, Şamanizm ve Tasavvuf Bağlamında Düşüş, Mahrumiyet ve Hapis”. Milli Folklor, 62, 8-18.
• Aça, Mehmet. (2009). “Oğuz Kağan ve Arı-Haan Destanları Uygarlaşma Süreci Açısından Nasıl Okunabilir?” Milli Folklor, 82, 59-75.
• Bayat, Fuzuli. (2007). Türk Mitolojik Sistemi I. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Bayer, Nassen ve Stuart, Kevin. (1992). “Mongol Creation Stories: Man, Mongol Tribes, the Natural World, and Mongol Deities”. Asian Folklore Studies, 51, 323-334.
• Berktay, Fatmagül. (2000). Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın. İstanbul: Metis Yayınları.
• Çığ, M. İlmiye. (2005). Kuran, İncil ve Tevrat’ın Sümer’deki Kökeni. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Dixon, B. Roland. (1916). “Oceanic Mythology”. The Mythology of All Races Volume IX, (Ed. L. Herbert Gray). Boston: Marshall Jones Company.
• Eliade, Mircea. (2003a). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi I. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eliade, Mircea. (2003b). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi II. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ergun, Metin. (2006). “Yaratılış Destanlarından Arı-Haan”. Mitten Meddaha Türk Halk Anlatıları Uluslararası Sempozyum Bildirileri (Yay. Haz.: M. Öcal Oğuz ve Tuğba Saltık Özkan). Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER Yayınları, 141-150.
• Gordon, Cyrus. (1965). The Common Background of Greek and Hebrew Civilizations. New York: Norton Library Pub.
• Gürel, Emet ve Muter, Canan. (2007). “Psikomitolojik Terimler: Psikoloji Literatüründe Mitolojinin Kullanılması”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7/1, 537-569.
• Heidel, Alexander. (2000). Babil Yaratılış Destanı Enuma Eliş. İstanbul: Ayraç Yayınları.
• İbrayev, Şakir. (2006). “Kazak Mitleri ve Mitik Efsaneleri Hakkında”. (Akt. Arıkan, Metin.) Bilig, 37, 1-11.
• İnan, Abdülkadir. (2000). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kitabı Mukaddes Yayınları (hzl.). (2006). Kutsal Kitap (Tevrat, Zebur, İncil). İstanbul: Kitabı Mukaddes Yayınları.
• Kramer, S. Noah ve Maier, John. (2000). Sümerlerin Kurnaz Tanrısı Enki. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Lindow, John. (2001). Norse Mythology: A Guide to the Gods, Heroes, Rituals, and Beliefs. Oxford: Oxford University Press.
• Ögel, Bahaeddin. (2003). Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sayım, Huzeyfe. (2004). “Zedüştilik’te Kozmogoni ve Yaratılış”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16, 91-101.
• Schwartz, Howard. (1988). Lilith’s Cave: Jewish Tales of The Supernatural. San Francisco: Harper & Row.
• Spencer, Lewis. (1913). The Myths of Mexico and Peru. London: George Harrap.
• Şenel, Alaeddin. (2001). İlkel Topluluktan Uygar Topluma. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Thomas, W. Jenkyn. (1923). Some Myths and Legends of The Australlian Aborigines. Melbourne: Whitcombe&Tombs Limited.
• Vasilyev, Yuriy; Kirişçioğlu, M. Fatih ve Killi, Gülsüm. (1996). Saha (Yakut) Halk Edebiyatı Örnekleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Vento, A. Carlos. (1995). “Aztec Myths and Cosmology: Historical-Religious Misinterpretation and Bias”. Wicazo Sa Review, 11/1, 1-23.
• Zubritski Y.; Kerov V. ve Mitropolski. (1969). İlkel Toplum, Köleci Toplum, Feodal Toplum. Ankara: Sol Yayınları.