Eslibris Tasarımında Tipografik ve Kaligrafik Formlar

Yıl 2013, Cilt: 19 Sayı: 74, 241 - 248, 01.08.2013

Özden Pektaş Turgut

Öz

“Bookplate” olarak da bilinen Exlibris, kitap sahibini tanıtmak amacıyla kitapların iç kapağı-
na yapıştırılan üzerinde farklı konularda resimlemelerin yer aldığı küçük boyutlu grafik çalışmalardır.
Kitabın kartviziti ya da tapusudur. Exlibris Latince bir sözcük olarak ...’nın kitabı, ...’nın
kitaplığına ait anlamına gelir ve devamında kitap sahibinin veya kuruluşun adı kullanılmaktadır.
Küçük boyutlu sanatsal bir çalışma olarak exlibris, kütüphanede veya kitapların mülkiyetini belirtmek,
sahiplik göstergesi amacıyla 500 yıldan fazla süredir tasarlanmaktadır. 19. yüzyıldan itibaren
tarihsel, sanatsal, sosyolojik ve kütüphanecilik konularına olan ilginin artmasıyla, exlibris
bir grafik sanatı ürünü olarak değerlendirilerek koleksiyonerliği yapılmaya başlanmıştır. Exlibris
üretiminde geçmişten günümüze yüksek görüntü kalitesi elde edilebilecek ağaç baskı, gravür, serigrafi, taş baskı gibi tüm geleneksel baskı teknikleri kullanılırken günümüzde bu tekniklerin yanı
sıra bilgisayar teknolojisi de sanatçılar tarafından tercih edilmektedir. Tipografi ve görsel sanat
ögelerinin birlikteliğinden var olan exlibris tasarımında kitap, erotik, müzik, botanik, mitoloji..
gibi çok sayıda farklı tema tercih edilmekte ve günümüzde özellikle koleksiyonerler tarafından
exlibrisler estetik bütünlük, teknik yetkinlik ve resim - yazı ilişkisi açısından sınıflandırılmaktadır.
Çok uzun bir geçmişe sahip bu sanat dalı, yapıldığı döneme ait kültürel, tarihsel özellikleri günü-
müze taşıması nedeniyle de ilgi çekmekte, sanatçılar ve koleksiyoncular arasında önemli bir değiş
tokuş objesi olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca sahip olduğu küçük boyutu ile sanat eserinin ki-
şinin elleri arasına taşınarak onun büyüleyici sıcaklığını hissedilmesine olanak sağlamaktadır. Exlibris
tasarımında kullanılan resimsel ögelerin yanı sıra yazının gücü ve tipografik düzenlemelerin
etkisi, bir iletişim aracı olarak da değerini artırmaktadır. Tipografik ve kaligrafik temalı çalışmalar,
koleksiyonerler arasında özellikle dikkate değer bulunmakta ve sanatçının özgün değerlerini, sanatsal
izleri yansıtması ve kültürlerarası iletimdeki rolü sebebiyle öne çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

kaligrafi, exlibris, grafik tasarım, kültür, baskı sanatı

TYPOGRAPHIC AND CALLIGRAPHIC FORMS IN EXLIBRIS DESIGN

Öz

Exlibris also known as bookplate is a small graphic label or print, which is glued to the inside
cover of a book with the purpose of identifying its owner. The Latin phrase ‘Ex libris...’, means;
‘from the books of...’, and is usually followed by the name of the owner of the book, who can be
an individual or an institution. As small printed graphic arts, exlibrises mark the ownership of the
volumes of the library in a decorative and elegant way and produced by well-known artists for
more than five hundred years. Apart from late nineteenth century people started collecting exlibris,
as a field of applied graphic arts of historical, artistic, sociological and bibliophile interest so
that exlibris became an orginal graphic art work. In time, all graphic techniques which allow a
high quality multiple production of an image used by the artists to produce exlibrises. As much
as traditional techniques include woodcut, linocut, engraving, etching, aquatint, silkscreen or lithography,
also computer technology can be used by today’s artists. Exlibris as a combination of
typography and visual art, can be designed in different subjects like books, erotic, music, botany,
music, mytology and especially exlibrises are classified in terms of aesthetic integrity, technical
competence and relationship between text-image by collectors in today.This long time historical
art form has an importantance of having the cultural, historical features of that period to present
day and being an exchange object between artists and collectors. Besides its small size allows fascinating
feeling warmth of an artwork, inside one’s hands. As well as the pictorial elements used
in design, also typographical arrangements and the power of letters increase the value of exlibris
as a communication tool. On the other hand typographic and calligraphic themed exlibrises have
a serious notability between collectors because of carrying expressive codes of artist’s own and
having a role in cultural transmission.

Anahtar Kelimeler

calligraphy, exlibris, graphic design, culture, printed art

Kaynakça

• Artlex Art Dictionary. (1996) Definition of Bookplate. Accessed 20 April 2010]
• Baeyens, M. R. (2002) About Typography Accessed 20 January 2011]
• Becer, E. (1999). İletişim ve Grafik Tasarım. Dost Yayınları, Turkey.
• Junod, B. (1995). The World of Exlibris: A Historical Perspective. Publikum, Serbia.
• Mediavilla, C. (1996). Calligraphy. Scirpus Publications.
• Pektaş, H. (2003). Exlibris. AED Yayını, Turkey.
• Uçar, T. F. (2004). Görsel İletişim ve Grafik Tasarım. İnkılap Yayınevi, Turkey.
• Wolf, S. (1985). Exlibris 1000 Examples From Five Centuries. D. Bruckmann, Germany.