HÜSEYİN RAHMİ GÜRPINAR’IN ESERLERİNDE KAHVE VE KAHVE KÜLTÜRÜ

Yıl 2017, Cilt: 23 Sayı: 91, 211 - 236, 25.08.2017

Seda Gül Kartal

Öz

Kahve, toplumumuzda yüzyıllardır yoğun biçimde tüketilen ve her kesimin beğenisini

kazanan keyif verici bir içecektir. Sosyolojik manada ise bir içecekten çok daha fazlasını

ifade etmektedir. Zira hazırlanışı, pişirilme usulleri, sunuş biçimleri ve bunlara bağlı olarak

kendi etrafında yarattığı birçok seremoni, teamül ve alışkanlıkla sosyal hayatımızın önemli

bir kültürel unsurudur. Aynı zamanda konukseverliğin göstergelerinden biri ve dost sohbetlerinin

sembolü olarak kabul edilmiştir. Birçok açıdan sıhhat verici olduğuna inanılarak şifa

amaçlı kullanılmış ve halk hekimliğinde kendisinden faydalanılmıştır. Bunlar gibi birçok

hususiyeti ile Türk kahve kültürü ve zevki, kendisi de kültürün bir parçası ve aktarıcısı olan

edebî ürünlerde yer almıştır. Bu sebeple kahvenin sosyal hayatımızdaki yerinin, toplumsal

ilişkilerimize etkisinin ve günümüzde unutulmaya yüz tutmuş veya unutulmuş kahve ile ilgili

birçok âdet, gelenek ve göreneğin tespiti için edebiyata başvurmak gereklidir. Hüseyin

Rahmi Gürpınar, eserlerinde toplumumuzun sosyal hayatının ve gündelik yaşantısının farklı

görünümlerini, kültürel değerlerini ve zenginliklerini ayrıntılarıyla yansıtan bir yazardır. Bu

zenginliklerden biri de kahve kültürüdür. Bu da çalışmamızın çıkış noktası olmuştur.

Bu çalışmada Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın roman, hikâye ve tiyatro türünde kaleme aldığı

eserlerde kahve ve kahve kültürü ile ilgili unsurlar tespit edilmiş; ardından kahve pişirme

folklor / edebiyat

236

usulleri, ikramı, içimi, tüketim alanları ve biçimleri ile faydalarına dair birçok maddî ve

manevî unsur tasnif edilerek ve çeşitli örneklere başvurularak değerlendirilmiştir. Böylece

Hüseyin Rahmi gibi üretken ve içinde yaşadığı toplumun hususiyetlerini başarılı bir şekilde

eserlerine aksettiren bir yazarın gözünden ve kaleminden kültürel miraslarımızdan biri olan

kahvenin cemiyet hayatımızdaki yeri, sembolik değeri ve sosyolojik konumu ortaya çıkarılmaya

çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hüseyin Rahmi Gürpınar, kahve, kahve kültürü

Kaynakça

• Abdülaziz Bey (1995). Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri - Toplum Hayatı (Âdât ve Merasim-i Kadime, Tabirât ve Muamelât-ı Kavmiye-i Osmaniye), Haz. Kâzım Arısan, Duygu Arısan Günay, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Açıkgöz Namık (1990). “Kahve Etrafında Teşekkül Eden Edebî Kamuoyu”, XI . Türk Tarih Kongresi Bildiriler Kitabı, C. 3, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, ss. 1141- 1164.
• Açıkgöz, Namık (1999). Kahvenâme (Klâsik Türk Edebiyatında Kahve), Ankara: Akçağ Yay.
• Alver, Köksal (2004). “Edebiyatın Sosyolojik İmkânı”, Edebiyat Sosyolojisi, Ed. Köksal Alver, İstanbul: Hece Yay., ss. 13-22.
• Ayvazoğlu, Beşir (2016). Kahveniz Nasıl Olsun? Türk Kahvesinin Kültür Tarihi, 3. baskı, İstanbul: Kapı Yay.
• Bingül, İlyaz (2013). Osmanlı’da Kahvehane ve Toplumsal Hayat Mekânları, İstanbul: Gram Yay.
• Bostan, İdris (2001). “Kahve”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 24, Ankara: TDV, ss. 202-205.
• Demir, Erkan (2014). “Kahve-Mistik Bir Lezzetin Küresel Bir Tutkuya Dönüşümünün Kısa Tarihçesi”, Türk Kahvesi Kitabı, Ed. Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi, ss. 3-24.
• Ergun, Pervin (2014). “Türk Kahvesi Söylenceleri”, Türk Kahvesi Kitabı, Ed. Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi, ss. 103-116.
• Georgeon, François (1999). “Osmanlı İmparatorluğunun Son Döneminde İstanbul Kahvehaneleri”, Doğu’da Kahve ve Kahvehaneler, Ed. Helene Desmet-Grégoire, François Georgeon, Çev. Meltem Atik, Esra Özoğan, İstanbul: YKY, ss. 43-85.
• Giddens, Anthony (2012). Sosyoloji, Yay. Haz. Cemal Güzel, İstanbul: Kırmızı Yay.
• Göçgün, Önder (1993). Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Romanları ve Romanlarında Şahıslar Kadrosu, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1314/1897). İffet, İstanbul: İkdam Matbaası.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1315/1899). Bir Muadele-i Sevda, İstanbul: İkdam Matbaası.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1315/1900a). Metres, İstanbul: İkdam Matbaası.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1316/1900b). Tesadüf, İstanbul: İkdam Matbaası.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1319/1902). Nimetşinas, İstanbul: İkdam Matbaası.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1327/1911). Şıpsevdi, İstanbul: Mihran Matbaası.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1328/1912a). Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç, İstanbul: Mihran Matbaası.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1328/1912b). Sevda Peşinde, İstanbul: Selânik Matbaası.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1330/1915a). Gulyabani, İstanbul: Matbaa-i Hayriyye ve Şürekâsı.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1330/1915b). Cadı, İstanbul: Matbaa-i Hayriyye ve Şürekâsı.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1335/1919a). Hakka Sığındık, İstanbul: Matbaa-i Orhaniye.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1335/1919b). Toraman, İstanbul: Orhaniye Matbaası
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1335/1919c). Hayattan Sahifeler, İstanbul: Orhaniye Matbaası
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1336/1920). Kadınlar Vaizi, İstanbul: Orhaniye Matbaası.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1338/1922). Son Arzu, İstanbul: Orhaniye Matbaası
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1339/1923). Tebessüm-i Elem, İstanbul: Evkaf-ı İslâmiyye Matbaası.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1340/1924). Cehennemlik, İstanbul: Orhaniye Matbaası.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1341/1925). Ben Deli miyim?, İstanbul: Marifet Matbaası.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1926a). Tutuşmuş Gönüller, İstanbul: Marifet Matbaası.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1926b). Billur Kalp, İstanbul: Marifet Matbaası.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1927). Evlere Şenlik Kaynanam Nasıl Kudurdu, İstanbul: Orhaniye Matbaası.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1928). Muhabbet Tılsımı, İstanbul: Marifet Matbaası.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1929). Mezarından Kalkan Şehit, İstanbul: Marifet Matbaası.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1933a). Şeytan İşi, İstanbul: Hilmi Kitaphanesi.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1933b). Namusla Açlık Meselesi, İstanbul: Hilmi Kitaphanesi.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1933c). İki Hödüğün Seyahati, İstanbul: Hilmi Kitabevi.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1934a). Utanmaz Adam, İstanbul: Hilmi Kitaphanesi.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1934b). Tünelden İlk Çıkış, İstanbul: Hilmi Kitaphanesi.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1935). Eşkıya İninde, İstanbul: Hilmi Kitaphanesi.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1939). Gönül Ticareti, İstanbul: Hilmi Kitabevi.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1943a). Gönül Bir Yeldeğirmenidir Sevda Öğütür, İstanbul: Hilmi Kitabevi.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1943b). Melek Sanmıştım Şeytanı, İstanbul: Hilmi Kitabevi.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1945). Ölüm Bir Kurtuluş mudur?, İstanbul: Hilmi Kitabevi.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1946). Dirilen İskelet, İstanbul: Hilmi Kitaphanesi.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1948). Dünyanın Mihveri Kadın mı, Para mı? Hilmi Kitabevi, İstanbul.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1964a). Kaderin Cilvesi (Başımıza Gelenler), İstanbul: Pınar Yayınevi.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1964b). Deli Filozof, İstanbul: Pınar Yayınları.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1968a). Can Pazarı, İstanbul: Atlas Kitabevi.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1968b). İnsanlar Önce Maymun muydu? İstanbul: Atlas Kitabevi.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1973a). Ölüler Yaşıyor mu? İstanbul: Atlas Kitabevi.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1973b). Namuslu Kokotlar, İstanbul: Atlas Kitabevi.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1973c). Eti Senin Kemiği Benim, 2. Baskı, İstanbul: Atlas Kitabevi.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1973d). İki Damla Yaş, İstanbul: Atlas Kitabevi
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (1973e). Tokuşan Kafalar, İstanbul: Atlas Kitabevi.
• Hattox, Ralph S. (1996). Kahve ve Kahvehaneler – Bir Toplumsal İçeceğin Yakındoğu’daki Kökenleri, Yay. Haz. Ayşen Anadol, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Heise, Ulla (1996). Kahve ve Kahvehane, Ankara: Dost Yay.
• Kaplan, Mehmet (2002). “Türk Edebiyatı ve Türk Milletinin Kültürel Değerleri”, Kültür ve Dil, 15. baskı, İstanbul: Dergâh Yay., ss. 10-14.
• Keskin, Neslihan Koç (2014). “Kahve ile Bâde Âresinde 17. Yüzyıl Divan Şiiri”, Türk Kahvesi Kitabı, Ed. Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi, ss. 27-42.
• Kuzucu, Kemalettin; M. Sabri Koz (2015). Türk Kahvesi, İstanbul: YKY.
• Moran, Berna (2000). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1, 9. baskı, İstanbul: İletişim Yay.
• Schivelbusch, Wolfgang (2012). Keyif Verici Maddelerin Tarihi. Cennet, Tat ve Mantık, Çev. Zehra Aksu Yılmazer, Ankara: Genesis Kitap.
• Şemsettin Sami (2010). Kamus-ı Türkî, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Tekin, Mehmet (2012). “Kahve Yemen’den Gelir”, Değirmen - Edebiyat ve Düşünce Dergisi, S. 32, ss. 34-43.
• Tez, Zeki (2012). Lezzetin Tarihi, İstanbul: Hayykitap.
• Toros, Taha (1998). Kahvenin Öyküsü, İstanbul: İletişim Yay.
• Türkoğlu, Sabahattin (1997). “Türk Kahvesi Araç ve Gereçleri”, İlgi, S. 89, ss. 21-27.
• Yıldız, Cengiz (2006). “Türk Kültür ve Tarihinde Kahve ve Kahvehaneler, Türkler, C. 10, Ankara: Yeni Türkiye Yay., ss. 635-639.