Türk Kültürü Sözlü Şiir Geleneğinde Ekolojik Boyut: Derin Ekoloji Yaklaşımı Bağlamında Eko-Eleştirel Çözümleme

Yıl 2020, Cilt: 26 Sayı: 103, 463 - 482, 01.08.2020

Olgun Yalçın

https://doi.org/10.22559/folklor.1245

Öz

Bu makalede seçmiş olduğumuz türkü örneklerinde ekolojik boyut tartışılmıştır. “Evin/evde olmanın bilimi” anlamına gelecek şekilde “oikos/ev” ve “logia/bilim” terimlerinden oluşan ekoloji kavramının insanın içerisinde yaşadığı doğal ve kültürel ortamın tümünü kapsayan anlam içeriğine evirilmesi çalışmamızın çerçevesini oluşturmuştur. Bu bağlamda insanın evde olmasını, yeryüzünde olması şeklinde ele alarak, sözlü şiir türü olarak türkülerin içerdiğini düşündüğümüz “dünyada/doğada olma”yla ilgili düşünce, inanç ve yaklaşımları ne derece içerip yansıttığını tespit etmeye çalışmak, makalenin temel amacını oluşturmaktadır. Bu kapsamda Türk halk kültürünün estetik ve iletişimsel bir yönünü oluşturan türkülerin ekolojik anlamda işlevsel boyutu halkbiliminin işlevsel kuramları çerçevesinde değerlendirilerek ekolojik kuramlardan “Derin Ekolojinin” görüşleri ışığında yorumlanmaktadır. Çalışma için veri olarak kullanılan örnek türküler, doğayla ilgili temalar içerdiğini düşündüğümüz türkülerden literatür taraması yöntemiyle elde edilmiştir. Yorumlamaya olanak sağlayan şema, müziği kültürel bağlamda değerlendirme anlamında etnomüzikolojik bakış açısından yararlanılarak kurulurken, Derin Ekoloji kuramı, eko-eleştirel değerlendirmenin kavramsal çerçevesini belirlemektedir.

Anahtar Kelimeler

türkü, ekoloji, etnomüzikoloji, eko-eleştiri, doğa, derin ekoloji

Kaynakça

• Ateş, A. (2016). Türkmen anarşizmi. İstanbul: Öteki.
• Başgöz, İ. (1992). Karac'oğlan. İstanbul: İndiana Üniversitesi ve Pan.
• Binyazar, A. (Ty). Uzun ince yolda Âşık Veysel –Hayatı, sanatı, eserleri üzerine bir inceleme. İstanbul: Tel.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Âşık tarzı kültür geleneği ve destan türü. Ankara: Akçağ .
• Çobanoğlu, Ö. (2015). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine Giriş. Ankara: Akçağ.
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul: Kabalcı.
• Des Jardins, J. R. (2006). Çevre etiği -Çevre felsefesine giriş-. R. Keleş (Çev.) Ankara: İmge .
• Ferry, L. (2000). Ekolojik Yeni Düzen. T. Ilgaz (Çev.) İstanbul: YKY.
• Garrard, G. (2016). Ekoeleştiri -Ekoloji ve çevre üzerine kültürel tartışmalar-. E. Genç (Çev.) İstanbul: Kolektif .
• Hassan, Ü. (1986). Eski Türk toplumu üzerine incelemeler. Ankara: V .
• İhsani, Â. M. (1990). Çağlayan dere. Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi .
• İnan, A. (2017). Tarihte ve bugün Şamanizm -Materyaller ve araştırmalar-. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Kalafat, Y. (2005). Doğu Anadolu'da eski Türk inançlarının izleri. Ankara: Babil.
• Kaplan, A. (2008). Kültürel müzikoloji. İstanbul: Bağlam.
• Malinowski, B. (2016). Bilimsel bir kültür teorisi. D. Uludağ (Çev.) Ankara: DoğuBatı .
• Melikoff, I. (2010). Hacı Bektaş -Efsaneden gerçeğe-. T. Alptekin (Çev.) İstanbul: Cumhuriyet.
• Mellor, M. (1993). Sınırları Yıkmak -Feminist yeşil bir sosyalizme doğru-. O. Akınhay Çev.) İstanbul: Ayrıntı.
• Merriam, A. P. (1964). The anthropology of music. Evanston, Illinois: Northwestern University.
• Mirzaoğlu, F. G. (2005). Türkülerde Mitolojik Unsurlar. Türkbilig, 34-53.
• Naess, A. (1995). The Deep Ecological Movement Some Philosophical Aspects. G. Sessions içinde, Deep Ecology for the Twenty-First Century (ss. 64-83). Boston, London: Shambhala.
• Özarslan, M. (2001). Erzurum âşıklık geleneği. Ankara: Akçağ.
• Plumwood, V. (2004). Feminizm ve doğaya hükmetmek. B. Ertür (Çev.) İstanbul: Metis.
• Şatıroğlu, Â. V. (1974). Dostlar beni hatırlasın. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Elektronik kaynaklar: Allen, A. S. (2011). Ecomusicology: Ecocriticism and musicology. Journal of the American Musicological Society, S. 64(2), ss. 391-394. (Erişim: 28.01.2020) (https://www.jstor.org/stable/10.1525/jams.2011.64.2.391)
• Balıkçı, Ş. (2018). Şahmeran efsanesi ve yılan tılsımlarının psikanalitik açıdan değerlendirilmesi. Uluslararası Folklor Akademi Dergisi, S.1, ss. 53-64. (Erişim: 03.02.2020) (https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/463667) Enveri, E., Özkaya, İ., & Alin, K. (2011). Âşıklık geleneği ve Murat Çobanoğlu (Hayatı, sanatı ve şiirleri). Kars: Kars Belediyesi. (Erişim: 15.01.2020) (https://www.turkudostlari.net/soz.asp?turku=20963)
• Schippers , H., & Bendrups, D. (2015). Ethnomusicology, ecology and the sustainability of music cultures. The World of Music, new series, S. 4(1), ss. 9-19. (Erişim: 15.01.2020) (https://www.jstor.org/stable/43561463)
• http://www.trtnotaarsivi.com/thm_detay.php?repno=1363&ad=BEN%20B%DDR%20KAVAK%2 YOL%20%DCST%DCNE%20B%DDTEREM (Erişim: 03.02.2020). (Eşiğin altında çift ilan öter, TRT THM repertuar no: 1264)
• http://www.trtnotaarsivi.com/thm_detay.php?repno=1264&ad=E%DE%DD%D0%DDN%20ALTINDA%20%C7%DDFT%20%DDLAN%20%D6TER) (Erişim: 03.02.2020). (Ben bir kavak yol üstüne biterem, TRT, THM repertuar no: 1363)