Kadim Süryani Atasözlerinin Kaynağı ve Rolü (Mardin Örneği)

Yıl 2020, Cilt: 26 Sayı: 104, 985 - 1002, 01.11.2020

Halit Yeşilmen

https://doi.org/10.22559/folklor.1312

Öz

Makalenin konusu, Süryani atasözleridir. Süryaniler, kullandıkları atasözlerinin kaynağı olarak genellikle Kutsal Kitap’ı ve Süryani Büyükleri’nin özdeyişlerini işaret ederler. Kutsal Kitap’ta yer alan sözler, sosyal alana aktarılırken
zamanla atasözü formunun oluşmasına kaynaklık etmektedir. Bu durum, özdeyişler için de geçerlidir. Bu açıdan makalede Süryani atasözlerinin kaynağı ve
rolü sorgulanmıştır. Bu sorgulama için Mardin ilinden on beş Kadim Süryani
ile görüşülmüş ve onlardan atasözleri derlenmiştir. Bununla birlikte, Kutsal
Kitap’tan ve özdeyişlerden örnek sözlere de yer verilmiştir. Amaç hem saha
çalışmasıyla Süryani atasözlerini tespit etmek ve bunların değerlendirilmesinde genel bir çerçeve belirlemek hem de atasözlerinin Süryaniler açısından
oynadığı temel rolü ortaya koymak olmuştur. Süryani atasözlerinin üç temel
kaynağı olduğu sonucuna ulaşılmıştır: biri Kutsal Kitap’tır; ikincisi, Kutsal Kitap merkezinde şekillenen Süryani Büyükleri’nin özdeyişleridir; üçüncüsü ise
sosyo-kültürel dinamiklerdir. Süryani atasözlerinde iki temel belirleyici yön ve
rol saptanmıştır. Birincisi Kutsal Kitap merkezinde öğütlenen erdemli yaşamın
aktarılmasına aracılık eden atasözleri, diğeri ise bundan bağımsız bir şekilde, daha çok sosyo-kültürel dinamiklerin ve sosyo-kültürel okuma biçimlerinin belirlediği ve bunların aktarılmasına aracılık eden atasözleridir. Sosyo-kültürel
dinamiklere bağlı olarak bu iki rolün zayıfladığı görülmüştür. Genel olarak bu
çalışma, derleme yoluyla yeni veriler oluşturarak hem kültürel dinamikleri hem
de Süryani kültürünü anlamaya ve yorumlamaya katkı sunmayı hedeflemiştir.

Anahtar Kelimeler

kültür, sözlü kültür, Mardin

Kaynakça

• Afram, G. (2010). Ordspråk & aforismer/Från hela världen. Stockholm: Författares Bokmaskin.
• Akçay, E. (2005). Süryani atasözleri. İstanbul: Aram.
• Akyüz, G. (2005). Tüm yönleriyle Süryaniler. Mardin.
• Assmann, J. (2001). Kültürel bellek. A.Tekin (Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Brockelmann, C. (1979). Mesel. İslâm ansiklopedisi (Cilt. 8, ss. 120-124). İstanbul: Milli Eğitim
• Çiçek, Y. Y. (2004). Ahikar’ın öğütleri. Y. Gülten - A. Gülten (Çev.). İstanbul: Gerçeğe Doğru.
• Dolabani, H. (2004). Özdeyişler. İ. Tanoğlu ve S. Tanoğlu (Haz.), Süryani büyüklerinden inciler içinde (ss. 38-73). Elazığ: Çağ.
• Goodman, A. E. (1961). The words of Ahikar. D. W. Thomas (Ed.) Documents from old testament times içinde (ss. 270-275). New York: Harper Torchbooks.
• Goody, J. (2017). Mit, ritüel ve söz. D. Sezgi (Çev.). İstanbul: Küre.
• Günel, A. (1970). Türk Süryaniler tarihi. Diyarbakır.
• Kaya, D. (2007). Ansiklopedik Türk halk edebiyatı terimleri sözlüğü. Ankara: Akçağ.
• Kutsal Kitap (Tevrat, Zebur, İncil). (2009). İstanbul: Yeni Yaşam.
• Mor Efrem (2012). Kilise ataları tarafından kutsal ruh’un kavalı olarak adlandırılan Süryani Mor Efrem’in şiirleri. G. Akyüz (Çev.). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Ong, W. J. (2003). Sözlü ve yazılı kültür. S. P. Banon, (Çev.). 3. bs. İstanbul: Metis.
• Sanders, B. (1999). Öküzün A’sı. Ş. Tahir (Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Seyfeli, C. (2005). İstanbul Ermeni Patrikliği (2. bs.). Ankara: Aziz Andaç.
• Seyfeli, C. (2015). Ermeni Kilisesi’nde sakramentler. Konya: Çizgi.
• Seyfeli, C. (2017). Süryani katolik patrikliği’nin idaresi ve Osmanlı devlet salnameleri (1847-1918). Dicle İlahiyat Dergisi, 19(2), 1-26.
• Tahincioğlu, Y. (2011). Tarihleri kültürleri ve inançlarıyla Süryaniler. İstanbul: Butik.
• Tanrıverdi, E. (2005). Ana hatlarıyla Süryanî edebiyatının tarihî gelişimi. A. Taşğın, E. Tanrıverdi ve C. Seyfeli (Ed.), Süryaniler ve Süryanilik içinde (Cilt. 4, ss. 13-40). Ankara: Orient.
• Elektronik kaynaklar Lethin, J. B. (1972). Syriac proverbs from California. Western folklore, 31(2), 87-101. doi:10.2307/1498227 (Erişim: 24 Ocak 2020). https://www.jstor.org/stable/1498227.
• Kaynak şahıslar K.1: Aktaş, Gabriyel, dt: 1947, Alagöz köyü/Midyat/Mardin.
• K.2: Akyüz, Mihayel, dt:1986, Merkez / Mardin.
• K.3: Aslan, Zeki, dt: 1975, Anıtlı köyü / Midyat / Mardin.
• K.4: Ay, Hazni, dt: 1984, Anıtlı köyü / Midyat / Mardin.
• K.5: Aydın, Bünyamin, dt: 1984, Anıtlı köyü / Midyat/ Mardin.
• K.6: Büyük, İsa, dt: 1977, Anıtlı köyü / Midyat / Mardin.
• K.7: Çepe, Bünyamin, dt: 1973, Anıtlı köyü / Midyat / Mardin.
• K.8: Doğan, Habip, dt: 1966, Anıtlı köyü / Midyat / Mardin.
• K.9: Durmaz, Aziz, dt: 1977, Anıtlı köyü / Midyat / Mardin.
• K.10: Gürkan, Barsavmo, dt: 1998, Midyat / Mardin.
• K.11: Kırılmaz, İliye, dt: 1950, Merkez / Mardin.
• K.12: Türker, Yusuf, dt: 1964, Midyat / Mardin.
• K.13: Yıldız, Aziz, dt: 1968, Bülbül köyü / Mardin.
• K.14: Yıldız, Ildız Meryem, dt: 1930, Bülbül köyü / Mardin.
• K.15 : Yıldız, Mesut, dt: 1970, Bülbül köyü / Mardin