Azerbaycan`da Nevruz Çarşambalarının Mitolojik Kökenleri

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 105, 229 - 243, 01.02.2021

Sona Rzayeva

https://doi.org/10.22559/folklor.1324

Öz

Türk dünyasında önemli bir kültürel değere sahip olan ve UNESCO tarafından İnsanlığın
Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesi’nde Azerbaycan dâhil
olmak üzere 12 ülkenin ortak mirası olarak tescil edilen Nevruz Bayramı, bütün
Türk dünyasında olduğu gibi Azerbaycan Türkleri arasında da coşkuyla kutlanan
bayramlardan biridir. Kaynağı ilkel dönemlere dayanan, baharın gelişini ve doğanın
uyanışını temsil eden bu eski Türk geleneği, her türlü baskı ve zorluklara rağmen
bugüne kadar Orta Asya ve özellikle Azerbaycan Türkleri tarafından mitolojik
yönleri korunarak tüm canlılığı ile yaşatılmaya devam edilmektedir. Nevruz`un
mitolojik yönleri Nevruz kutlamalarında önemli bir yere sahip olan çarşamba merasimlerinde
karşımıza çıkmaktadır. Çarşamba merasimlerinin temelini, pek çok
kültürde rastlanan, yenilenme ve yaratılış mitlerinin asıl dinamikleri olan ve aynı
zamanda eski Türk inanç sisteminde kutsal olarak kabul edilen ateş, su, hava ve
toprak gibi unsurlar oluşturmaktadır. Bu çalışmada da Nevruz çarşambalarının bu
dört unsurla ilişkilendirilmesi suretiyle mitolojik kökenleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

nevruz, Türk mitolojisi, çarşambalar, ateş, yer, toprak

Kaynakça

• Adıgüzel, S. (2006). Azerbaycan’da nevruz kutlamaları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 7 (1), ss. 143- 152.
• Akman, E. (2002). Türk ve dünya kültüründeki su kültü üzerine düşünceler. Kastamonu Eğitim Dergisi, 10 (1), ss.1-10.
• Aliyeva, İ. (2015). Su çarşambası merasimleri. Azerbaycan Gezeti, 24 Şubat, s.7.
• Artun, E. (1999). Türk halk kültüründe nevruz. Uluslararası Nevruz Sempozyumu, Karaganda, Kazakistan.
• Bayat, F. (2018). Türk mitolojik sistemi. Cilt: 2, İstanbul: Ötüken.
• Bekki, S. (2007). Ateş etrafında oluşan halk inanışları ve nevruz ateşi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 41, ss. 249-254.
• Çağlar, B. (2008). Türk mitolojisinde dört unsur ve simgeleri üzerine bir inceleme. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli.
• Çetin, Ç. Z. (2007). Tatar Türklerinde mitolojik varlıklarla ilgili mitler ve inanışlar (İyeler ve Yaratıklar). Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Vol. 43:1-32.
• Çoruhlu, Y. (2000). Türk mitolojisinin anahatları. 1. Basım, İstanbul: Kabalcı.
• Esin, E. (2001). Türk kozmolojisine giriş. İstanbul: Kabalcı.
• Esin, O. (2018). İnanç temelinde suyun yaradılış düşüncesi ve geleneksel yapı üzerindeki etkisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 11 Sayı: 58 http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2018.2516.
• Hamarat, Z. (2012). Cemre düşmesiyle ilgili inanç ve uygulamalar. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 3, ss. 165-200.
• Gafarlı, R. (2019). Ritual-Mifoloji rekonstruksiya problemleri. 2. Cilt. Bakı: Elm ve Teshil.
• İnan, A. (1976). Eski Türk dini tarihi. İstanbul: Milli Eğitim.
• İsmayılov. H. (2009). Novruz bayramı: Tarihi - medeni mahiyyeti ve semantik strukturu. Azerbaycan
• Milli Elmler Akademiyası Folklor İnstitutu. Azerbaycan Şifahi Halk Edebiyyatına Dair Tedgigler (ss.3-14). Bakı: Nurlan.
• Kalafat, Y. (1995). Doğu Anadolu’da eski Türk inançlarının izleri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Nebiyev, A. (2009). Azerbaycan halk edebiyatı. I Kitab. Bakı: Çırak.
• Ögel, B. (1993). Türk mitolojisi. 1. cilt, 2.Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ögel, B. (1995). Türk mitolojisi. II. cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ögel, B. (1989). Türk mitolojisi, kaynakları ve açıklamaları ile destanlar. C. I. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Özdemir, N. (2005). Türk eğlence kültürü. 1. Baskı. Ankara: Başer.
• Özdemir, N. (2006) Yeni/lenmek ve Nevruz. Millî Folklor Dergisi, 18 (69), ss.15-27
• Pala, İ. (2010). Dört güzeller toprak, su, hava, ateş. İstanbul: Kapı.
• Seyidoğlu, B. (2002). Mitoloji üzerine araştırmalar, metinler ve tahliller. İstanbul: Dergâh.
• Şayhan, F. (2018). Altay Türklerinin inanmalarındaki su kültünün mitsel okuması. Bilig – Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 87, ss. 83-100.
• Türkmen, F. (2013). Yer, yer değilken; su, su idi. Aski Genel Müdürlüğü. Yayın no: 8, Anadolu`da Su medeniyeti Dizisi: 5, s.13-23.
• Uraz, M. (1967). Türk mitolojisi. İstanbul: Hüsnütabiat.
• Yonar, G. (2015). Yaratılış mitolojisi. İstanbul: Ötüken.
• Elektronik kaynaklar: Kalafat, Y. (2009). Türk kültürlü halklarda Ahır Çerşembe’nin mitolojik muhtevası. Erişim tarihi ve adresi: 09.03.2020 http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/yasar_kalafat_ahir_cersembe_mitoloji. pdf.
• Nebiyeva, Ü. (2014). Külek oyadan yel çarşambası. Erişim tarihi ve adresi: 01.04.2020 http://www. azerbaijan-news.az/view-117464/kulek-oyadan-yel-cersenbesi.
• Nebiyeva, Ü. (2019). Sular Novruzu. Erişim tarihi ve adresi: 22.04.2020 http://www.azerbaijan-news. az/view-163903/Sular-Novruzu.
• Röportaj, (2014). Novruzun simvolu: niye çarşamba akşamı. Erişim tarihi ve adresi: 01.04.2020 https:// news.milli.az/society/254406.html.
• Tutar, H. (2002). Tarihte ve mitolojide Nevruz. Erişim tarihi ve adresi: 28.03.2020 https://www.altayli. net/tarihte-ve-mitolojide-nevruz.html.