Kayıperenlerin Kültür Yolculuğundan İzler

Yıl 2022, Cilt: 28 Sayı: 111, 735 - 752, 03.08.2022

Ayşe Duvarcı

https://doi.org/10.22559/folklor.2220

Öz

Bu araştırmada Türk kültürünün farklı tarihi ve dini dönemlerine ait anlatılarda
değişik görevlerle karşımıza çıkan Kayıperenler adıyla tanınan ve bir koruyucu ruh
olarak kabul edilen kimliklerin görevleri sorgulanarak Batı Ege’de bu görevlerinin
dışında tespit ettiğim yeni bir görevin tanıtımı yapılmıştır. Bu nedenle problem
sorusu “Kayıperenler kimdir? Türk sözlü kültürü içinde konumları ve anlamları
nelerdir, tespit edilen yeni görevleri nedir?” biçiminde sorulmuş, halktaki
Kayıperen kabulünün tarihi perspektifinden yola çıkılarak mitolojik dönemlerde
destanlarda, İslamiyet etkisindeki Türk hayatında, Alevi Bektaşi geleneği ve
tasavvuf anlayışı ile Batı Ege’de tespit ettiğim yitik- zayi bulma konusundaki
görevleri makale boyutunun sınırlı çerçevesi ölçüsünde bütüncül bir yaklaşımla
ele alınmıştır. Kayıperenlerin son görevi Tire, ödemiş, Manisa yörelerinde ve
bu bölgede yaşayan aile bireylerimde uzun yıllardır gördüğüm bir uygulamaya
dayanmaktadır. Buna göre bir kimsenin herhangi bir kayıp eşya- varlık bulma
konusunda çözüm beklentisi varsa, diğer bütün çareler tükenmişse Kayıperenler’i
özel bazı ritüeller uygulayarak yardıma çağırır. Bu işlem sonunda kayıpların
bulunduğu iddia edilmektedir. Manevi güç ve yeteneklerine inanılan bu olağanüstü
varlıkların insanların dünyasındaki görevlerinden biri olarak yerine getirdikleri
kayıp bulma işleminin neden onlara verildiği, bu durumda etki ve varlık alanlarının
değişip değişmediği de makalenin tartışma konularından biridir. Makalede
kayıperenler konusu yazılı kaynak taraması, alan araştırması, sözlü görüşme,
sosyal medya üzerinden anket yöntemleri kullanılarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

kayıperen, mitoloji, İslamiyet, kırklar, kayıp bulma

Traces of the Cultural Journey of “Kayiperenler” (The Invisible Saints)

Öz

In this research we will examine Kayıperenler (The Invisible Saints) which are
accepted as guardian souls and which appear with various duties in different
historical and religious stories of Turkish Culture. I will introduce a new duty of
them in Western Aegean. Therefore, the questions are “Who are Kayiperenler?
What is their place and meaning in Turkish oral culture? And what is the new
duty identified?”. I holistically discussed, as much as the size of an article permits,
their “ finding the lost” duty which was not discussed before but I had detected in
Western Aegean with a recognition of Alevi Bektasi tradition and Sufism in Turkish
life under the influence of İslam, in sagas in mythological periods, starting from
the historical perspective of Kayiperen acceptance by the public. In accordance
to a practice I experienced in with my family members for many years in Tire,
Odemis and Manisa regions, if anybody has a wish to find a lost thing or creature
and is helpless to do so, they call Kayiperenler for help with some special prayers.
It is claimed that after this ritual they find the lost. Another subject of the article is
“Why these supernatural creatures have such a duty to find the lost in humans’ life
and if their influential and existential region changes. In the article the subject of
Kayiperenler has been examined by methods of written source search, field study,
oral interview and surveys via social media.

Anahtar Kelimeler

the invisible saints, the fourties, mythology, Islam, finding the lost

Kaynakça

• Akın, B. (2012). Alpamış destanında Hz. Ali tasavvuru. Millî Folklor, 96, 19-28.
• Campell, J.(2010). Kahramanın sonsuz yolculuğu (S. Gürses, Çev.) Kabalcı.
• Cumakunova, G. (2007). Kırgızların mitolojik içerikli destanlarından Kococaş destanı. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 4/2, 36-46.
• Çalışkan, E. ve Şerife, S. (2019). Alpamış destanında sayıların anlamları ve değerlendirilmesi üzerine bir inceleme. Rumeli Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 14, 183-197.
• Develioğlu, F. (2007) . Osmalıca, Türkçe ansiklopedik lügat. Aydın.
• Divanü Lügat’it Türk. Besim Atalay tercümesi. C.I. TDK.
• Köksel, B .(2012). Dede Korkut kitabında dini, mitolojik yardımcı kahraman motifi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi. (Yıl:16) 1, 73-87.
• Köprülü, F. ( 1976). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar. Diyanet.
• Köse, N.( 2002). Kococaş destanı. Milli Folklor.
• Melikof, İ. (1993). Uyur idik uyardılar. Alevi Bektaşi Araştırmaları (T. Alptekin, Çev.) İstanbul: Cem.
• Ocak, A.Y. (2000) Alevi ve Bektaşi inançlarının İslam öncesi temelleri. İletişim.
• Ocak, A.Y.( 2011). Türk halk Sufiliğine bakışlar. İletişim.
• Oh, E. ve Jorayev M.( 2017). Türk kahramanlık destanlarında Şaman etkisi ve Kore destan geleneğinin anlaşılması. Milli Folklor, 114,5-15.
• Ögel, B.( 1971). Türk mitolojisi. C.1. TTK.
• Pala, İ. (2011). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. Kapı.
• Uludağ, S. (1995). “Abdal” İslam Ansiklopedisi. II. Diyanet Vakfı.
• Yılmaz.K.Y.( 1995). Rical’ül Gayb. Altınoluk Dergisi,118, 32.
• Yudakhin, K. K. (1965). yrgyz-Russian dictionary. Soviet Encyclopaedia.
• Yoldaşoğlu, F. (2007) . Özbek destanları 2, Melike Ayyar destanı. (D. Yücel. Haz.) TDK.