Kırgız Anlatılarında Kadının Evriliş Süreci

Yıl 2023, Cilt: 29 Sayı: 116, 1027 - 1046, 02.11.2023

Mayramgül Dıykanbay Reyhan Karkınlı

https://doi.org/10.22559/folklor.2462

Öz

Toplumun en önemli ve dönüştürücü unsurlarından biri olan kadın, çağdaş Kırgız
edebiyatında Sovyet toplumunun oluşturulma sürecinin temel ögesi olarak kabul
edilmiştir. Çalışma, Kırgız kadınının Sovyet dönemindeki bu toplumsal dönüşümle
birlikte başlayan evrilişini edebî eserler üzerinden ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır.
Bu kapsamda, Sovyetler Birliği döneminde (1924-1989) yazılmış, kadını ön
plana çıkaran Sıdık Karaçev’in “Erik Tañında”, Kasım Tınıstanov’un “Maryam
menen Köl Boyunda”, Tügölbay Sıdıkbekov’un “Batıyna”, Kasımalı Cantöşev’in
“Menin Tagdırım”, Nasirdin Baytemirov’un “Caş Cüröktör”, “Santa”, Cunay
Mavlyanov’un “Turmuş”, Zuura Sooronbayeva’nın “Çooçun Kişi”, Sagındık
Ömürbayev’in “Zarılbübü” ve Aytkulu Ubukeyev’in “Kız Cigit” olmak üzere on
eser incelenmiştir. İçerik analizi yönteminin kullanıldığı çalışmada, devrim öncesi
ve sonrası kadının toplumsal ve sosyo-ekonomik konumunun değişimi odağında
Kırgız kadınının evriliş süreci ayrıntılı bir şekilde ortaya konulmuştur. Sovyet Dönemi
Kırgızistan’da kadının sosyal statüsünün değişiminin kronolojik olarak edebî
eserler aracılığıyla sunulması anlamında, çalışmanın edebiyat sosyolojisi alanına
da katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Yapılan değerlendirmede zamanla değişen
siyasi ve sosyal yapının insanı yeniden üreterek sınırlarını belirlediği, bu durumun
da Kırgızistan’ın toplumsal hafızasında bir kadın tipi ve buna bağlı davranış
örüntüsü geliştirdiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

çağdaş Kırgız edebiyatı, kadın, Sovyet ideolojisi

The Evolution of Women in Kyrgyz Narratives

Öz

The woman, who is considered to be one of the most significant and transformative
elements of society, has been accepted as the basic element in contemporary
Kyrgyz Literature pertaining to the formation of Soviet society. This study aims to
bring out the evolution and social transformation of the Kyrgyz woman’s during
the Soviet period through literary works. In this respect, ten literary works, that
highlight the issue of women and were written during the Soviet Union (1924-
1989) were analyzed such as Sıdık Karaçev’s “Erik Tañında”, Kasım Tınıstanov’s
“Maryam menen Köl Boyunda”, Tügölbay Sidıkbekov’s “Batıyna”, Kasımalı
Cantöşev’s “Menin Tagdırım”, Nasirdin Baytemirov’s “Caş Cüröktör”, “Santa”,
Cunay Mavlyanov’s “Turmuş”, Zuura Sooronbayeva’s “Çooçun Kişi”, Sagındık
Ömürbayev’s “Zarılbübü” and Aytkulu Ubukeyev’s “Kız Cigit”. In the study, in
which content analysis was used, the evolutionary process of the Kyrgyz woman
was scrutinized through the woman’s changing social and socio-economic position
before and after the revolution. The study is thought to contribute to the sociology
of literature in the sense that it presents the chronological change of woman’s
social status in Kyrgyzstan during the Soviet Union. Findings from the content
analysis suggest that due to the changes in the political and social structure, over
time, a limit in reproducing the human was determined and this situation led to the
development of a particular type of female and behaviour patterns related to this in
the collective memory of Kyrgyzstan.

Anahtar Kelimeler

contemporary Kyrgyz l,terature, woman, Soviet ideology

Kaynakça

• Artıkbayev, K. (2004). XX. Kılımdagı Kırgız adabiyatının tarıhı. Tas.
• Baytemirov, N. (1953). Caş cüröktör. Kırgızstan.
• Baytemirov, N. (1970). Santa. Mektep.
• Cantöşev, K. (2014). Menin tagdırım. tandalma çıgarmalardın beş tomduk cıynagı. Uluu Toolor.
• Cigitov, S. (1984). 20-Cıldardagı Kırgız adabiyatı. İlim.
• Cigitov, S. (1991). Keçekinin sabaktarı, bugünkünün talaptarı. Adabiyat.
• Coldoşeva, Ç. (1981). Sovremennaya Kirgizskaya povest i problemı perevoda. Kırgızstan.
• Cumabayev, İ. (2020). Algaçkı Kırgız prozasındagı körköm mezgil cana meykindik. Turar.
• George St. G. (1987). Sovyetler Birliği’nde kadın, El.
• Gökçe, O. (1994). İçerik çözümlemesi. Turkuaz.
• Henze, P. B. (1986). Sovyet Müslümanları arasında ikinci dil olarak Rusçayı yaygınlaştırmanın gittikçe artan önemi (Y. T. Kurat, Çev.) Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Hsieh, H. F. ve S. E. Shannon (2005). Three approaches to qualitative content analysis. qualitative health research, 15 (9), 1277-1288.
• Karaçev, S. (2015). Erik tañında. Karaçev Sıdık, Kasım Tınıstanov, Kökönöv Şarip, Kenensariyev Börübay, Kalpakov Bayserke (A. Kadırmanbetova, haz.) İmak-Ofset. Kovalenko, R. (1980). At assembly line. Soviet Woman, 1, 18-19.
• Kuzinen (1979). Marksizim ve Leninizm İlkeleri IV, Sosyalizm ve Komünizmin Teorisi, El Kitabı. (N. R. Çobanoğlu, Çev.) Yar.
• Mavlyanov, C. (2017). Turmuş. Cunay Mavlyanov (A. Kaçkınbay kızı, haz.) Kut-Ber.
• Ömürbayev, S. (217). Zarılbübü. Sagındık Ömürbayev (C. Turgunbayeva, A. Aliyeva, haz.) Kut-Ber.
• Özsoy, B. (2019). Türk cumhuriyetlerinde kadın sorunsalı: uluslararası raporlar ışığında türk cumhuriyetlerinde kadınların mevcut durumu. Bilig, 89, 171- 192.
• Ploskih, V. M. - Cunuşaliyev, D. D. (2009). İstoriya Kırgızov i Kırgızstana. İlim.
• Rosenberg, C. (1990). Kadınlar ve perestroyka. (O. Akınhay, Çev.) Pencere.
• Sıdıkbekov, T. (1962). Batıyna. Kırgızmambas.
• Sooronbayeva, Z. (2005). Çooçun kişi. Biyiktik.
• Tagızade, L. (2006). Sosyalist realizm: kökeni, oluşum süreci ve kavramı. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. 3 (4), 7-24.
• Tınıstanov, K. (2015). Maryam menen köl boyunda. Karaçev Sıdık, Kasım Tınıstanov, Kökönöv Şarip, Kenensariyev Börübay, Kalpakov Bayserke (A. Kadırmanbetova, haz.) İmak-Ofset.
• Ubukeyev, A. (2017). Kız-cigit. Aytkulu Ubukeyev (N. Iysayeva, haz.) Kut-Ber.
• Uygur, E. (2011). Sovyetler döneminde Azerbaycan toplumunun yeniden yapılanmasında edebiyat adamlarının rolü. Türk Yurdu, 31, 156-159.
• Ükübayeva, L. (2013). Çıngız Aytmatov cana azırkı adabiy protsess. Turar. Elektronik kaynaklar: Geridönmez, O. (2017). Ekim devrimi ve kadınlar. 2. Erişim Adresi: https://ekmekvegul.net/gunceldosya/ekim-devrimi-ve-kadinlar-2.
• Novikova, E. Ç. (1981). Zabota partii o jenşçine - materi. Erişim Adresi: https://a-z.ru/women/texts.
• Polenina, S. V. (1985). Sovetskaya jenşçina v ovşçestve i seme. Erişim Adresi: https://a-z.ru/women/ texts.