Arzu ve Zevk Arasındaki İmkânsız Mekân: Mevlâna ve Lacan’da Karşılaştırmalı Bir Aşk İncelemesi

Yıl 2023, Cilt: 29 Sayı: 116, 1165 - 1178, 02.11.2023

Ghiasuddin Alizadeh Masoud Farahmandfar Mousa Rahimi

https://doi.org/10.22559/folklor.2391

Öz

Bu makale, İran ve Türkiye’nin en etkili şair ve mutasavvıflarından biri olan
Celâleddin Muhammed Rûmî ile ünlü Fransız psikanalist ve filozof Jacques
Lacan’ın eserlerindeki aşk kavramı üzerine bir incelemedir. Bu araştırmada aşk,
Mevlâna’ya göre, tasavvufun dille ifade edilemeyen en yüksek mertebelerinden
biri olarak, ve mantıksal akıldan toptan vazgeçmeyi içeren Lacan’a göre narsisist
köklere dayanan hayali ve yanıltıcı bir ilişki olmak üzere iki açıdan ele alınmıştır.
Bu karşılaştırma, iki görüş arasındaki farkın, aşk tanımındaki farklarına kadar
uzandığını açıkça ortaya koymaktadır. Lacan’a göre aşk, özneye Öteki ile birlik ve
tamamlanmaya dair sahte bir vaat veren optik bir yanılsama olarak hayali düzenin
içinde yer alır. Bununla birlikte, Mevlâna için aşk, Lacancı terimlerle, bedensel
formun zincirlerinden ve prangalarından kurtulmanın ve Öteki’ni mümkün olan en
gerçek anlamda kucaklamanın tek yolu olarak Gerçek düzene aittir. Sonuç olarak
aşk, Lacancı psikanalizde öznenin imgelere ve nesnelere hapsolmasıyla gelişimini
engellediği için son derece olumsuz bir yer bulurken, Mevlâna’nın dünya
görüşünde özneyi Öteki’nin varlığının tam anlamıyla bir zevk haline getirmesiyle
olumlu bir statü bulmaktadır. Bu çalışma, Mevlâna’nın fikir ve anlatımlarını
psikanalizin terminolojisine çevirerek Mevlâna-Lacancı bir aşk tanımı ortaya
koymaya ve bu durumda aşkın Lacan’ın düşüncesinde kendi aşk tanımına kıyasla
nasıl bir yer alacağını görmeye çalışmaktadır. Mevlâna’nın psikanalizinde aşk,
narsisizm anlamına gelmez ve özünde hayali veya aldatıcı değildir, ancak ruhu
maddi görünüş dünyasının dünyevi kaygılarından, ruhla sınırlı olmayan saf anlam
dünyasına götüren bir firkateyn gibidir. Aşk, ancak aşığın aklını ve aklını terk edip
varlığını yokluğa dönüştürdüğü zaman ruhunda beliren bir anlam olarak ortaya
çıkar. Makalede, aşkı akıl yürütme yolu ile tanımlamaya çalışmanın boş bir iş
olduğu ispatlanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mevlâna, Lacan, aşk, hayali düzen, gerçek düzen

The Impossible Space Between Desire and Pleasure: A Comparative Study of Love in Rūmī and Lacan

Öz

The present article is a study on the notion of love in the works of Jalāl ad-Dīn
Muhammad Rūmī, one of the most influential poets and mystics, and Jacques
Lacan, the renowned French psychoanalyst and philosopher. In this research,
love is approached from two perspectives, namely, love from Rūmī’s view,
which is considered to be one of the highest levels of mysticism that cannot
be expressed through language and entails a wholesale renunciation of logical
reason, and love from Lacan’s perspective, which is as an imaginary and illusory
relationship, based on narcissistic roots. This comparison makes clear that the
difference between the two views goes back to their difference on the definition
of love. For Lacan, love is located inside the imaginary order, as an optical
illusion which gives the subject the false promise of unity and completion with
the Other. However, for Rūmī love belongs, in Lacanian terms, to the real order,
which is deemed as the only way to escape the chains and shackles of the bodily
form and embrace the Other in the truest possible sense. As a result, love finds a
highly negative place in Lacanian psychoanalysis, since it impedes the subject’s
development from their imprisonment to images and objects, while in Rūmī’s
perspective, love finds a positive status due to its ushering of the subject into
a full jouissance of the Other’s presence. This study offers a Rūmī-Lacanian
definition of love through translating Rūmī’s ideas and expressions into the
language of psychoanalysis.

Anahtar Kelimeler

Rûmî, Lacan, love, imaginary order, real order

Kaynakça

• Al-Bukhāri, Muhammad ibn Ismā‘il (2001). Al-Musnad al-Sahih. Dār Tuq Al-Najāh.
• Al-Gazāli, Abū Hāmid (1972). Ihyā ‘ulūm’ad-din [The Revival of Religious Sciences]. (M. Khwārazmi, Trans.) Vol. 2, Elmi va Farhangi.
• Ali, Abdullah Yusuf (1973). The holy Quran. Shaikh Muhamad Ashraf.
• Evans, Dylan (2006). An introductory dictionary of Lacanian psychoanalysis. Routledge.
• Lacan, Jacques (2006). Ecrits: The first complete edition in English. (Bruce Fink Trans.) W. W. Norton & Company, Inc.
• Fink, Bruce (1995). The Lacanian subject between language and Jouissance. Princeton, Princeton University.
• Forrester, John (1975), The seminar of Jacques Lacan, Book I: Freud’s Papers on Technique. W. W. Norton & Company, Inc.
• Rūmī, Jalāl ad-Din Muhammad (2006). Fihi Ma Fihi [Discourses of Rūmī]. (B. Forūzānfar, Ed.) Amir Kabir.
• Rūmī, Jalāl ad-Din Muhammad (1988). Diwān-e Shams-e Tabrizi [The Works of Shams of Tabriz] Amir Kabir.
• Rūmī, Jalāl ad-Din Muhammad (1993). Mathnavi-ye Ma’nawi [Spiritual Couplets]. (M. Este’lāmi, Ed.) Zavvār.
• Sedley, David (2003). Plato’s Cratylus. Cambridge University.
• Lacan, Jacques (1998). The seminar of Jacques Lacan, Book XI: The Four Fundamental Concepts of Psychoanalysis. (Alan Sheridan Trans.) W. W. Norton & Company, Inc.
• Strachey, James (1981). The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud, Vol. XIV. Hogarth.
• Tomaselli, Sylvana (1988). The seminar of Jacques Lacan, Book II: The Ego in Freud’s Theory and in the Technique of Psychoanalysis. W. W. Norton & Company, Inc.
• Tūsi, Muhammad ibn Hassan (1993). Al-Amāli. Dār al-Theqāfah.
• Van Haute, Philippe (2002). Against Adaptation: Lacan’s “Subversion” of the subject. Other.
• Zarrinkūb, Abdolhosseyn (2007). Ser-re Ney [The Secret of Reed] Elmi.