Rus Folklorunda Kadın Başlı Kuşların Kökenleri ve Gümüş Çağ Şiirindeki Sembolik İşlevleri

Yıl 2024, Cilt: 30 Sayı: 118, 447 - 464, 01.05.2024

Duygu Özakın

https://doi.org/10.22559/folklor.2657

Öz

Slav mitolojik sisteminin, Yunan mitlerinin yanı sıra coğrafi yakınlık içinde bulunduğu
Doğu’nun söylencelerinden esinlendiği ve onlara ait bileşenleri özgün evren
algısı çerçevesinde yorumladığı görülür. Rus folklorunun Slav mitlerinin çeşitliliğinden
beslenerek gelişen kökleri ise karşılaştırmalı araştırmalar adına zengin ve
geniş bir yelpaze sunar. Bu zengin birikime odaklanan çalışmada, Rus halkının
mitolojik imgeleminde önemli bir yer edinen kanatlı melez varlıklar ve bunların
Gümüş Çağ şiirine yansımaları incelenmiştir. İkili kimlikleriyle öne çıkan kadın
başlı kuşlardan tanrıça vasfı taşıyan Stratim (Стратим), neşe ve keder kuşları olarak
bilinen Alkonost ile Sirin (Алконост и Сирин) ve haberci devlet kuşu sayılan
Gamayun (Гамаюн) ele alınmıştır. Çalışmada, söz konusu melez kuşlara ilişkin
tasavvurları besleyen evrensel arayışların izini sürmek ve edebî eserlerde bu varlıklara
sembolik anlamlar yüklenmesine zemin hazırlayan sosyo-tarihsel bağlamı
ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu amaçla, dünyanın çeşitli bölgelerinden kadın
başlı melez kuş örneklerini de kapsamına alan karşılaştırmalı bir yaklaşım benimsenmiş;
Rus folklorundaki kuş imgelerinin, komşu kültürlerin tesiriyle oluşan çok
yönlü, eklektik ve tarihî süreç içinde değişime uğrayan kimlikleri, kıyaslama yoluyla
incelenmiştir. Kadın başlı kuşların ayırt edici nitelikleri tespit edilirken aydınlık ve karanlık
yüzlerinin dönüşümlü olarak vurgulanmasını gerektiren kolektif
bilinç ögeleri ve anlatılarda üstlendikleri rolü öngörülemez kılan düalist anlayışın
ortaya çıkış nedenleri çözümlenmiştir. Çözümleme neticesinde K. D. Balmont, A.
A. Blok, N. A. Klyuyev ve A. A. Ahmatova gibi şairlerin, yüzyılın eşiğinde yaşanan toplumsal
ve siyasi gelişmelere yönelik kaygılarını folklorik sembollerle ifade
ettikleri ve kuş-kız imgesinin geleneksel fonksiyonlarını yıkarak özgün yaratıcılık
anlayışları doğrultusunda yeniden inşa ettikleri sonucuna ulaştım.

Anahtar Kelimeler

Slav Mitolojisi, Rus Folkloru, Kadın Başlı Kuş, Melez, Gümüş Çağ

Origins of the Woman-Headed Birds in Russian Folklore and Their Symbolic Functions in the Silver Age of Poetry

Öz

Inspired both by Ancient Greek myths and legends of the East, the Slavic
mythological system interprets the elements of these narratives within the context
of its unique cosmological vision. On the other hand, the roots of Russian folklore,
which are fed by the diversity of Slavic mythological imagery, provide a rich and
broad spectrum for comparative studies. With an emphasis on this rich heritage,
the research explores the winged hybrid creatures that play a significant role in
Russian folklore and their reinterpretations in the Silver Age of Russian Poetry. The
study focuses on several notable female-headed birds with dual identities: Stratim
(Стратим) as the goddess, Alkonost and Sirin (Алконост и Сирин) as the birds of
joy and sorrow, and Gamayun (Гамаюн) as a holy messenger. The research aims
to discover the sources from which hybrid bird images originate and evaluate the
mysticism attributed to them. Through the comparative method, it focuses on the
eclectic identities of the creatures, which are shaped under the influence of world
mythologies. While revealing the distinguishing characteristics of women-headed
birds, the facets of social consciousness as well as the dualist knowledge that causes
them to function in the tales unpredictably are examined. The analysis reveals that
poets such as K. D. Balmont, A. A. Blok, N. A. Klyuev, and A. A. Akhmatova used
folkloric motifs to convey their fears regarding the social and political changes that
were taking place at the turn of the century. Furthermore, the study concludes that
Russian Silver Age poets deconstructed the conventional roles of the bird-maidens
and rebuilt them in accordance with an authentic sense of art.

Anahtar Kelimeler

Slavic mythology, Russian folklore, womwn-headed bird, hybrid, Silver Age

Kaynakça

• Abraşina, Ye. N. & Abraşina, T. A. (2022). Zimorodok i alkonost: proishojdeniye nazvaniy i obrazov v sravnitelno sopostavitelnom aspekte (Yalıçapkını ve Alkonost: Karşılaştırmalı Bakımdan İsimlerin ve İmgelerin Kökeni) (S. A. Vasilyev, Ed.) Rusistika i komparativistika. (145-155) Knigodel.
• Afanasyev, A. N. (1982). Drevo jizni: İzbrannıye stati (Hayat Ağacı. Seçme Makaleler) Sovremennik.
• Afanasyev, A. N. (1994). Poetiçeskiye vozzreniya slavyan na prirodu v 3 t. T. 1 (Slavların Doğaya Dair Poetik Görüşleri) İndrik.
• Ahmatova, A. A. (1999). Sobraniye soçineniy v 6 t. T. 1. (Toplu Eserleri) Ellis Lak.
• Anonim. (1991). Golubinaya kniga: Russkiye narodnıye duhovnıye stihi XI-XIX vv (Hikmetler Kitabı: 11.-19. Yy. Rus Halk Spiritüel Şiirleri) (L. F. Soloşçenko, Yu. S. Prokoşina, Haz.) Moskovskiy raboçiy.
• Avdeyeva, T. V. (2013). Rayskaya ptitsa v traditsionnoy kulture vostoçnıh slavyan (Doğu Slavların Geleneksel Kültüründe Cennet Kuşu) İstoriçeskiye, filosofskiye, politiçeskiye i yuridiçeskiye nauki, kulturologiya i iskusstvovedeniye. Voprosı teorii i praktiki, 7 (1), 13-15.
• Balmont, K. D. (1915). Poeziya kak volşebstvo (Sihir Olarak Şiir) Skorpion.
• Balmont, K. D. (2010). Sobraniye soçineniy v 7 t. T. 2 (Toplu Eserleri) Knijnıy Klub Knigovek.
• Bıçkov, A. A. (2008). Entsiklopediya slavyanskoy mifologii (Slav Mitolojisi Ansiklopedisi) AST.
• Blok, A. A. (1960). Sobraniye soçineniy v 8 t. T. 1 (Toplu Eserleri) Hudojestvennaya literatura.
• Bragone, M. K. (2022). Bestiariy v Bukvare Kariona İstomina i vospitaniye tsareviça Alekseya (Karion İstomin’in Yaratıklar Kitabı ve Çareviç Aleksey’in Eğitimi) Quaestio Rossica, 10 (1), 116-131.
• Çeremisin, D. V. (1995). K izuçeniyu irano-tyurkskih svyazey v sfere mifologii (Mitoloji Sahasında İran-Türk İlişkilerinin İncelenmesi Üzerine) Aborigenı Sibiri: problemı izuçeniya isçezayuşçih yazıkov i kultur. İnstitut filologii SO RAN, 1, 342-345.
• Gruşko Ye. A. & Medvedev Yu. M. (1995). Slovar slavyanskoy mifologii (Slav Mitolojisi Sözlüğü) Russkiy kupets-Bratya slavyane.
• Holford-Strevens, L. (2006). Sirens in Antiquity and the Middle Ages (Antik Çağ ve Orta Çağ’da Sirenler) (L. Hustern & I. Naroditskaya, Ed.) Music of the Sirens. (16-51) Indiana University Press.
• Homeros (2008). Odysseus (A. Erhat, Çev.) Can.
• İtkina, Ye. İ. (1992). Russkiy risovannıy lubok kontsa XVIII-naçala XX veka: İz sobraniya Gosudarstvennogo İstoriçeskogo muzeya (18. Yy. Sonu-20. Yy. Başı Rus Lubok Baskıları: Devlet Tarih Müzesi Koleksiyonundan) Russkaya kniga.
• Klyuyev N. A. (1990). Pesnoslov: Stihotvoreniya i poemı (Şarkılar Kitabı: Şiirler ve Manzumeler) Kareliya. Kolektif (2008). Mifı narodov mira (Dünya Halklarının Mitleri) (S. A. Tokarev, Ed.) Sovetskaya Entsiklopediya.
• Kononenko, A. A. (1993). Personaji slavyanskoy mifologii (Slav Mitolojisinde Şahıslar) Korsar.
• Kononenko, A. A. (2013). Entsiklopediya slavyanskoy kulturı, pismennosti i mifologii (Slav Kültürü, Yazını ve Mitolojisi Ansiklopedisi) Folio.
• Kurat, A. N. (1987). Rusya Tarihi: Başlangıçtan 1917’ye Kadar. Türk Tarih Kurumu.
• Küçük, K. S. (2022). Resim sanatında kuğunun dönüşümü: Leda ve kuğu mitinden Rus ressam M. A. Vrubel’in Kuğu Çariçe’sine. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 62 (2), 1334-1352.
• Nestor (2012). Povest vremennıh let (Geçmiş Yılların Hikâyesi) (D. S. Lihaçov, Çev.) Vita Nova.
• Remizov, A. M. (1996). Posolon. Volşebnaya Rossiya (Güneş Yönünde. Sihirli Rusya) İzd. İvana Limbaha.
• Şahmatova, Ye. V. (2014). Mifiçeskiye ptitsı v kulture Serebryanogo veka: vozrojdeniye arhaiki. (Gümüş Çağ Kültüründe Mitik Kuşlar: Arkaik Olanın Yeniden Doğuşu) Observatoriya kulturı, 6, 128-135.
• Spivak, M. L. (2015). Sirin, Alkonost, Gamayun: mejdu V. M. Vasnetsovım i A. A. Blokom (Sirin, Alkonost ve Gamayun: Vasnetsov ve Blok Arasında) (A. L. Toporkov, Ed.). Veçnıye syujetı i obrazı v literature i iskusstve russkogo modernizma. (331-355) İndrik.
• Vasmer, M. (1987). Etimologiçeskiy slovar russkogo yazıka v 4 t. T. 3 (Rus Dilinin Etimolojik Sözlüğü) Progress.