Sergiusz Szymon Rudkowski ve Eserleri Bağlamında Karay Türk Şiirine Etnopoetik Bakış

Yıl 2024, Cilt: 30 Sayı: 119, 727 - 746, 01.08.2024

Elmira Memmedova-kekeç

https://doi.org/10.22559/folklor.2673

Öz

Karaylar, Türk dünyası coğrafyasında dinî ve tarihî kimlikleriyle seçilen bir topluluktur.
Hazar Devleti’nin bakiyeleri olarak da kabul edilen bu halk günümüzde
dünyanın üç değişik bölgesinde etnik topluluk olarak yaşamaktadır. Karay
Türkçesi çağdaş dönemde ölü diller arasına girmiş durumdadır. Bu dili konuşan insanların
sayısı çok az olduğu gibi üretilen edebî eserlerin sayısı da çok değildir. Karay şiirinde
ulusal kimlik algısı, özellikle XX. yüzyılda sayılarının giderek çok azaldığı,
asimilasyon sürecinde hem dillerini hem de kültürlerini kaybetme tehlikesinin
çoğaldığı sürece itiraz söylemleri olarak ortaya çıkmıştır. Avrupa’da yaşayan Karay
Türklerinin genellikle şair ve yazar olan aydınları kendi millî kimliklerine sahip
çıkmak için ilk önce ana dilinde basın yayın organlarının oluşmasına dikkat etmiş,
kaleme aldıkları şiirlerde ise ana dilin unutulmasına, değerlerin kaybolmasına
duydukları endişeyle etnopoetik tarzda coğrafya ve millî kimlik, dil ve millî kültür gibi
önemli meselelerden bahsetmişlerdir.
Sergiusz Szymon Rudkowski (1873-1944) şiir, oyun, makale, roman tarzında verdiği
eserler ve 1914 yılında çıkarmaya başladığı “Sabah” dergisiyle Karay edebiyatı ve
basın tarihinde bu bağlantıda kendine özgü bir yer edinmiştir. Onun “Karay
Avazı” ve “Avazımız” dergilerinde yayımlanmış şiirlerinde arketipsel olarak etnik
kimlik sorununun öne çıktığı gözlemlenmiştir. Onun şiirlerindeki değişik metaforlar
(kurt, kedi, orman, bozkır, yıldız) Avrupa’da etnik kimlik kaygısı yaşayan Karay
toplumunun asimilasyona haykırış ve itiraz süreci olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Karay, Sergiusz Szymon Rudkowski, Karay Avazı, Sabah dergisi, etnopetika

Etik Beyan

Araştırma ve Yayın Etiği Beyanı: Bu makale, orijinal veriler içeren bir araştırma makalesidir ve daha önce yayınlanmamış veya yayınlanmak üzere başka bir yere gönderilmemiştir. Yazarların Katkı Düzeyleri: Makale tek yazarlıdır. Etik Komite Onayı: Çalışmada etik kurul iznine gerek yoktur. Finansal Destek: Çalışmada finansal destek alınmamıştır. Çıkar Çatışması: Çalışmada potansiyel çıkar çatışması bulunmamaktadır.

Ethnopoetic Analysis of Karaim Turkic Poetry in the Context of the Works by Sergiusz Szymon Rudkowski

Öz

Karaites are a community distinguished by their religious and historical identity
within the Turkic world. These people, also known as remnants of the Khazar
Khaganate, currently live as an ethnic group in three different regions of the world.
The Turkic language of the Karaites has now been classified as a dead language,
with very few speakers and a limited number of literary works produced in this
language. In the 20th century, as their numbers decreased and the threat of losing
both their language and culture through assimilation increased, the perception
of national identity in Karaim poetry emerged as a discourse of resistance. The
intellectuals of the Karaim Turks living in Europe, generally poets and writers,
focused on developing a press in their native language to protect their national
identity. They addressed significant issues such as geography, national identity,
language, and culture in an ethnopoetic style, driven by concerns about the
native language being forgotten and the loss of cultural values. In this context,
Sergiusz Szymon Rudkowski (1873-1944) holds a special place in the history of
Karaim literature and press with his works, including poems, plays, articles, and
novels, as well as the periodical “Morning”, which he began publishing in 1914.
His poems published in the periodicals “Karaj Awazy” (“Karaite Voice”) and
“Awazymyz” (“Our Voice”) particularly emphasize the archetypal issue of ethnic
identity. Like other Karaim Turkic poets who sought to differentiate themselves
from Jews, particularly during the Second World War, Rudkowski also addressed
ethnic identity in his poems. He used various metaphors (wolf, cat, forest, steppe,
star) to symbolize the resistance and objection to the assimilation of the Karaite
community, which was grappling with ethno-identity concerns in Europe.

Anahtar Kelimeler

Karaite, Sergiusz Szymon Rudkowski Karay Awazy, Morning periodical, ethnopoetics

Etik Beyan

Research and Publication Ethics Statement: This is a research article, containing original data, and it has not been previously published or submitted to any other outlet for publication. Contribution Rates of Authors to the Article: The article is single-authored. Ethics Committee Approval: Ethics committee approval is not required for the study. Support Statement (Optional): No financial support was received for the study. Conflict of Interest: There is no conflict of interest between the authors of this article.

Kaynakça

• Çulha, T. (2022). Karaylar ve Karayca [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi] Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çulha, T. (2010). Kırım Karaycasının Katık mecuması. Metin-sözlük-dizin. Mehmet Ölmez Yayınları.
• Doğruer, S. (2007). Karay (Karaim) Türklerinin sözlü edebiyatı [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi] Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hopeavuori, K. (2004). Karaim Literature in the Karaim language. Journal of Studia Orientalia, 99, 65-68.
• Hymes, D. (1994). Ethnopoetics, oral-formulaic theory and editing texts, Journal of Oral Tradition, 9 (2), 330-370.
• Kırbaş, G. (2021). Karay Awazı dergisi (1931-1938) temelinde Karay Türkçesinde deyimler (Transkripsiyonlu metin-çeviri-inceleme-sözlük). [Yayınlanmamış doktora tezi] Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kırbaş, G. (2016). W. Radloff’un ‘Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy’ Adlı Eserinde Geçen Karaim Türkçesine Ait Kelimelere Dair Art Zamanlı Bir İnceleme [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi] Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kobeckaite, H. (2007). Karay edebiyatı. Türk Dünyası Edebiyat Tarihi. Cilt 9, AKM Başkanlığı.
• Koçak, M. (2022). Geçmişten yankılanan Karay Avazı (Şair-şiir-değerlendirme) Atatürk Üniversitesi.
• Németh, M. (2006). Sergiusz Rudkowski, Journal of Awazymyz, 14 (3), 7-11.
• Rudkowski, N. (2015). Karaimskie dorastanie w Rafałówce (Rafalovka`da Karayları Artışı), Journal of Awazymyz, 3 (48), 4-11.
• Rudkowski, S. (1928). Tezgieninde, Journal of Myśl Karaimska, 1, 4 (5), 34.
• Ulutürk, M. (2018). Litvanya Trakai’da yaşayan günümüz Musevi Karay Türkleri ve kültürel mirasları, Journal of Turkish Studies Comperative Religious Studies,13 (9), 275-292.
• Webster, A.K., & Kroskrity, P.V. (2013). Introducing ethnopoetics: Hymes’s legacy. Journal of Folklore Research, 50(1-3),1-11. https://doi.org/10.2979/jfolkrese.50.1-3.1
• Yaqubova, M. (2013). Etnopoetika: Etnik kimlik və ədəbiyyat (Kamran Əliyevin “Açıq Kitab”
• Zaharov V.H. (2020). İdeya etnopoetiki v sovremennih issledovaniyah. Problemi istoriçeskiy poetiki. Modern araştırmalarda etnopoetik fikri. Tarihsel Poetikanın Sorunları, 18 (3), 7-19.
• Zıryanov O.B. (2019). Problemno-metodoloqiçeskoe pole sovremennoy etnopoetiki (Modern etnopoetiğin sorunları ve metodolojik alanı). Philological Class, 1 (55), 8-15.
• Laqunova O.K. (2007). Fenomen tvorçestva russkoyazıçnıh pisateley nençev i hantov posledney treti XX veka (20. yüzyılın son otuz yılında Rusça konuşan Nenets ve Khanty yazarlarının yaratıcılık olgusu) E.Aypin, Y.Vella, A.Nerkaqi, (Eds.), Tyümen.
• Elektronik kaynaklar: Çalmırza, A. (2023). Karaimler. http://tyurki.weebly.com/uploads/2/4/9/3/24931838/karaimler.pdf
• Rudkowski, S. (2023). https://pl.wikipedia.org/wiki/Sergiusz_Rudkowski
• Sabah. (2023). https://ru.wikipedia.org/wiki/Сабах_(журнал)
• Quick C.S. (1999). Ethnopoetics . Folklore Forum 30 (112), 95-105, https://scholarworks.iu.edu/iuswrrest/api/core/bitstreams/7bb9883b-135f-468c-a7d6-66ea92ab5c45/content
• Tedlock, D. (n.d.) Ethnopoetics. https://writing.upenn.edu/epc/authors/tedlock/syllabi/ethnopoetics.html