Türk Kültüründe ve Türkülerde Güzellik Algısı Bağlamında Güzellemeler

Yıl 2025, Cilt: 31 Sayı: 123, 839 - 868, 01.08.2025

Ülkü Sevim Şen , Yavuz Şen

https://doi.org/10.22559/folklor.2766

Öz

Türk kültüründe önemli bir kültür aktarıcısı/taşıyıcısı olan türkülerde güzel kelimesinin
kullanımı ve güzellik betimlemeleri oldukça yaygındır. Türk halkının
güzellik algısına dair izleri, söz ve ezgileriyle halk edebiyatı ve halk müziğini birleştiren
türkülerde görmek mümkündür. Bu çalışma kapsamında TRT Türk halk
müziği repertuvarındaki türkülerin sözlerinde yer alan sevgili, şehir, doğa vb. gibi
unsurlara yönelik övgü ve güzellemelerin yer aldığı güzelleme türündeki eserler
incelenmiştir. Eserlerin sayıca fazla olması nedeniyle bazı örnekler seçilmiş;
güzelleme türünden üçü insan/aşk, ikisi şehir, birer tanesi de hayvan ve çalgı türküsü
olmak üzere yedi eser ele alınmıştır. Türküler, Anadolu insanının yaşanmışlıklarından
damıtıldığı için kültürel kimliğimizden izler taşır. Onları etkileyici kılan, güçlü
söz sanatlarıyla birlikte belirli makamsal, ritmik ve müzikal bir ileti sunmalarıdır.
Özellikle kültürel anlamda türküler, Türk kültürünün tüm inceliklerini özünde barındıran bir
yapıya sahiptir. Türküler, Türk insanının güzellik algısının estetik, felsefi, sosyolojik ve
folklorik yönleri bağlamında incelendikçe, kültürel mirasımızın
zenginliği ve çeşitliliği, güzele duyulan özlem, güzeli ararken zahirî aşktan bâtıni
aşka yönelme, güzel düşünme ve güzel mekânlarda yaşama arzusu gibi Anadolu
insanının iç dünyasını yansıtan izlekler görülecektir.

Anahtar Kelimeler

Türk kültürü , estetik , âşık , türkü , güzelleme

Praise in the Context of the Perception of Beauty in Turkish Culture and Folk Songs

Öz

The use of the word ‘beautiful’ and descriptions of beauty are quite common in
folk songs, which are an important cultural transmitter/carrier in Turkish culture. It
is possible to see traces of the Turkish people’s perception of beauty in folk songs
that combine folk literature and folk music with their lyrics and melodies. Within
the scope of this study, folk songs in the TRT Turkish folk music repertoire were
analysed in which praise and beautification of elements such as lover, city, nature,
etc. were included in the lyrics. Due to the large number of works, some examples
were selected; seven works, three of which are human/love songs, two of which are
city songs, and one of which is an animal and instrument song, were analysed. Folk
songs bear traces of our cultural identity as they are distilled from the experiences
of Anatolian people. What makes them impressive is that they present a specific
maqam, rhythmic and musical message together with strong word arts. Especially in
the cultural sense, folk songs have a structure that contains all the subtleties of Turkish
culture in its essence. As the folk songs are analysed in the context of aesthetic,
philosophical, sociological and folkloric aspects of Turkish people’s perception
of beauty, the richness and diversity of our cultural heritage, the longing for the
beautiful, the tendency to turn from physical love to spiritual love while searching
for beauty, the desire to think beautifully and live in beautiful places will be seen.

Anahtar Kelimeler

Turkish culture , aesthetics , minstrel , folk song , praise

Kaynakça

• Aksoy, H. (2023). Âşık Veysel’in vasiyeti: Sazım sen kal dünyada. Folklor Akademi Dergisi, 6(2), 815-823.
• Albayrak, N. (2009). Türk halk şiirinde biçim ve tür sorunu. Motif Akademi Halkbilim Dergisi, 2(3-4), 133-186.
• Alkan, N. (1973). Türk halk edebiyatı. Yargıçoğlu Matbaası.
• Altar, C. M. (2009). Sanat felsefesi üzerine (2. baskı) Pan.
• Artun, E. (2010). Âşık edebiyatı edebiyat metin tahlilleri. Kitabevi.
• Artun, E. (2011a). Âşıklık geleneği ve âşık edebiyatı edebiyat tarihi/metinler (4. baskı) Karahan.
• Artun, E. (2011b). Türk halk edebiyatına giriş edebiyat tarihi/metinler (6. baskı) Karahan.
• Artun, E. (2012). Günümüzde yaşayan âşıklık geleneği üzerine düşünceler. M. Yüceol Özezen, H. Seze (Yay. Haz.), Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 452-457) Çukurova Üniversitesi.
• Aslan, E. (1975). Çıldırlı Âşık Şenlik hayatı-şiirleri ve hikâyeleri. Sevinç Matbaası.
• Aydın, B. (2020). TRT repertuvarına kayıtlı Karadeniz bölgesi türkülerinde kuş motifleri [Yüksek lilisans tezi, Dumlupınar Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Başbuğ, T. (2012). Çağdaş Türk resim sanatında at tasvirleri, İdil Dergisi, 1(5), 282-306.
• Büyükyıldız, H. Z. (2009). Türk halk müziği ulusal Türk müziği. Papatya.
• Çavuşoğlu, A. (2007). At kültürü, düşünce ve duygu dünyamızdaki yansıması, İstem, (9), 91-110.
• Çay, A. (1986). Türk kültürü ve kaynakları, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 49-66.
• Çolakoğlu, B. K. (2014). Türk mânilerinde güzel, güzellik anlayışı ve güzellik unsurları, Zfwt Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks, 6(2), 311-334.
• Demirok, C. (2023). Türkiye’de Türk müziği odaklı lisans programlarında Türk halk müziği repertuvarı ders öğretim planları ve bir model önerisi [Yüksek lisans tezi] Ege Üniversitesi Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Dizdaroğlu, H. (1969). Halk şiirinde türler. Türk Dil Kurumu.
• Durbilmez, B. (2013). Halk bilimi araştırmalarının 100. yılında: “halk bilimi” ile “edebiyat”ın ortak alanları ve “halk edebiyatı” üzerine bir değerlendirme”, Millî Folklor, (99), 101-112.
• Erinç, M. S. (2004). Kültür sanat sanat kültür (2. baskı) Ütopya.
• Erinç, M. S. (2009). Sanat sosyolojisine giriş. Ütopya.
• Feyzioğlu, N. (2006). Erzurumlu Emrâh’ın derlenmiş ve bestelenmiş eserleri, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 257-265.
• Gariboğlu, K. (1969). Edebiyat bilgileri: Batıda ve bizde edebî akımlar (4. baskı) Gariboğlu.
• Göçer, A. (2012). Dil-kültür ilişkisi ve etkileşimi üzerine, Türk Dili, 729(1), 50-57.
• Günay, E. (2006). Müzik sosyolojisi sosyolojiden müzik kültürüne bir bakış. Bağlam.
• Kaplan, A. (2015). Söz ve müzik uyumu Karacaoğlan’ın bestelenmiş eserleri. Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Kaplan, M. (1982). Kültür ve dil. Dergâh.
• Karaalioğlu, S. K. (1969). Edebi sanatlar antolojisi. İnkılap ve Aka Kitabevleri.
• Karaer, M. N. (1988). Karacaoğlan. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Karagüzel, R., & Karaca, G. (2021). Kitsch ve estetik, SDÜ ART-E Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, 14(28), 672-691.
• Karahan, C. (2011). Türk halk müziğinde gelenek ve ona ilişkin bir kavram olarak “Kanonlaşma”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(17), 618-626.
• Keçeli, Y., Andrej, D., & Slavka, D. (2021). Güzellik hakkında konuşurken aynı şeyi düşünüyor muyuz?, Belleten, (72), 301-320.
• Köprülü, M. F. (2004). Türk saz şairleri I. (16-17. asır saz şairleri) (3. baskı) Akçağ.
• Oğuz, M. Ö. (2007). Unesco, kültür ve Türkiye, Millî Folklor, (73), 5-11.
• Özalp, M. N. (1986). Türk musikisi tarihi (Cilt 2). TRT Müzik Dairesi Başkanlığı Yayınları.
• Özbek, M. (1994). Folklor ve türkülerimiz. Ötüken.
• Özbek, M. (1998). Türk halk müziği el kitabı I terimler sözlüğü. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Özden, H. Ö. (2013). Türkülerimize felsefi bir bakış. K. Pürlü (Ed.) Kültürümüzde Türkü Sempozyumu Cilt I içinde (ss. 51-64). Sivas.
• Özel, A. (2014). Estetik ve temel kuramları. Ütopya.
• Öztuna, Y. (1990). Büyük Türk ansiklopedisi I. Kültür Bakanlığı Başbakanlık Basımevi.
• Sağ, M. (2009). Türk estetiği ve kimliğimiz. M. Ç. Özdemir (Ed.) Türk Kimliği içinde. Ötüken.
• Soykan, Ö. N. (2007). Estetiğin problemleri. A. Cevizci (Ed.) Felsefe Ansiklopedisi Cilt V içinde, Ebabil.
• Sümbüllü, H. T. (2015). Âşıkların telinden Sümmani türküleri. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Şen, Ü. S. (2015). Müzik estetiği üzerine. Pegem.
• Taşdelen, D. (2012). Estetik ve sanat felsefesinde temel konular A. İnam (Ed.) Estetik ve sanat felsefesi içinde. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Topakkaya, A. (2013). Âşık Veysel’in “güzelliğin on para etmez” adlı şiiri’ne felsefi açıdan bir bakış, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (67), 89-102.
• Tunalı, İ. (1989). Estetik (3. baskı). Remzi.
• Türk Dil Kurumu. (TDK). (2009). Türkçe sözlük (10. baskı) Türk Dil Kurumu.
• Yakıcı, A. (2007). Halk şiirinde türkü ‘tanım-tasnif-inceleme-metin’. Akçağ.
• Yakıcı, A. (2012). Geleneksel şiirden türküye dönüşümün yaratıcı ve aktarıcısı olarak Âşık Veysel’in kültürel mirasa katkısı, Millî Folklor, (93), 101-111.