FARKLI ASPİR (Carthamus tinctorius L.) ÇEŞİT VE GENOTİPLERİN YARI KURAK KOŞULLARDA VERİM VE VERİM ÖĞELERİNİN BELİRLENMESİ

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 22, 72 - 80, 31.12.2024

Murat Çavumirza , İsmail Demir

Öz

Bazı aspir çeşitleri ile genotiplerin yarı kurak koşullarda verim ve verim parametrelerinin belirlenmesi amacıyla 2022 yılında 7 adet aspir çeşidi (Dinçer, Safir, Olein, Askon 42, Göktürk, Olas, Balcı) ile 8 adet aspir genotipi (Ciano Oleika, L.C.P-90, CART-83, PI 304593, PI 306924, PI 525458, PI 251984, PI 283772) kullanılmıştır. Araştırma Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Ziraat Fakültesi deneme tarlasında tesadüf blokları deneme desenine göre 3 tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Araştırmada çıkış süresi (gün), rozette kalma süresi (gün), çiçeklenme süresi (gün), olgunlaşma süresi (gün), bitki boyu (cm), yan dal sayısı (adet/bitki), tabla sayısı (adet/bitki), ana tabla çapı (mm), bin dane ağırlığı (g), iç-kabuk oranı (%), dekara tohum verimi (kg/da), ham yağ oranı (%) ve ham yağ verimi (kg/da) incelenmiştir. Tohum verimi en yüksek Safir çeşidinde 159.90 kg/da olarak tespit edilirken, en yüksek ham yağ verimi ise 60.17 kg/da ile Balcı çeşidinden elde edilmiştir. Deneme koşullarında çeşitlerin tohum verimi ve ham yağ verimi bakımından genotiplerden daha yüksek olduğu belirlemiştir.

Anahtar Kelimeler

Aspir, tohum verimi, yağ oranı, yağ verimi

Teşekkür

Bu çalışma, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Fen Bilimler Enstitüsü, Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalında, 2024 yılında tamamlanan, “Kırşehir Ekolojik Koşullarında Farklı Aspir (Carthamus tinctorius L.) Çeşit ve Genotiplerin Verim ve Verim Öğelerinin Belirlenmesi” başlıklı yüksek Lisans tezinden üretilmiştir ve Araştırma ve Yayın Etiğine uygun olarak hazırlanmıştır.

DETERMINATION OF YIELD AND YIELD COMPONENTS OF DIFFERENT SAFFLOWER (Carthamus tinctorius L.) VARIETIES AND GENOTYPES UNDER SEMI ARID CONDITIONS

Öz

In order to determine the yield and yield parameters of some safflower varieties and genotypes in semi-arid conditions, 7 safflower varieties (Dinçer, Safir, Olein, Askon 42, Göktürk, Olas, Balcı) and 8 safflower genotypes (Ciano Oleika, L.C.P-90, CART-83, PI 304593, PI 306924, PI 525458, PI 251984, PI 283772) were used in 2022. The research is carried out in the experimental field of Kırşehir Ahi Evran University Faculty of Agriculture according to the randomized block trial design with 3 replications. In the research, emergence time (day), duration in the rosette (day), flowering time (day), maturation time (day), plant height (cm), number of side branches (number/plant), number of tables (number/plant), main table diameter (mm), thousand seed weight (g), kernel-shell ratio (%), seed yield (kg-da), crude oil ratio (%) and crude oil yield (kg/da) were examined. While the highest seed yield was found to be 159.90 kg/da in the Safir cultivar, the highest crude oil yield was obtained from the Balcı variety with 60.17 kg/da. It was determined that the varieties were higher than the genotypes in terms of seed yield and crude oil yield under experimental conditions.

Anahtar Kelimeler

Safflower, seed yield, oil rate, oil yield

Kaynakça

• Aktaş, H. (2022). Van Koşullarında Yeni Geliştirilen Bazı Aspir (Carthamus tinctorius L.) Çeşitlerinin Tarımsal ve Teknolojik Özelliklerinin Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Van, 32s.
• Aslan, D. (2021). Gümüşhane (Kelkit) Koşullarında Bazı Aspir (Carthamus tinctorius L.) Çeşitlerinin Verim ve Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Gümüşhane Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Gümüşhane, 29s.
• Aydın, E. (2012). Bazı Aspir (Carthamus tinctorius L.) Çeşitlerinin Samsun Ekolojik Koşullarında Verim, Verim Unsurları ve Kalite Kriterlerinin Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Samsun, 35s.
• Babaoğlu, M. (2006). Dünya ve Türkiye’de Aspir Bitkisinin Tarihi, Kullanım Alanları ve Önemi, http://www.ttae.gov.tr/makaleler/aspir_tarihce.html.
• Babaoğlu, M. (2007). Aspir ve Tarımı. Trakya Tarımsal Araştırmalar Enstitüsü Yayınları, Edirne.
• Beyyavas, V., Haliloglu, H., Copur, O., & Yilmaz, A. (2011). Determination Of Seed Yield And Yield Components Of Some Safflower (Carthamus tinctorius L.) Cultivars, Lines And Populations Under The Semi-Arid Conditions, African Journal of Biotechnology, 10(4), 527.
• Bozdemir, İ. (2020). Aspir Çeşitlerinde (Carthamus tinctorius L.) Farklı Ekim Sıklıklarının Verim ve Kalite Üzerine Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Kayseri, 43s.
• Çalışkan, R. (2022). Farklı ekim sıklığı ve hasat dönemlerinin aspir (Carthamus tinctorius L.)’de kuru madde verimi ile bazı kalite özellikleri üzerine etkileri, Akademik Ziraat Dergisi, 11(1): 147-154 (2022).
• Demir, I. & Kara, K. (2018). The Effect of Different Environmental Conditions on Yield and Oil Rates of Safflower (Carthamus tinctorius L.). Fresen. Environ. Bull. 27, 989-995.
• Demir, İ. & Karaca, K. (2018). Kurak Koşullarda Farklı Azot ve Fosfor Dozlarının Aspirde (Carthamus tinctorius L.) Verim ve Verim Öğelerine Etkisi. Turkish Journal of Agriculture-Food Science and Technology, 6(8): 971- 976.
• Demir, İ. (2019). Farklı Azot Dozlarının Aspirde (Carthamus tinctorius L.) Verim ve Kalite Üzerine Etkisi. 21. Yüzyılda Fen Ve Teknik, 1(11), 7-16.
• Durukan, M. (2014). Mardin Derik Ekolojik Koşullarında Farklı Ekim Zamanı Uygulamalarının Bazı Aspir (Carthamus tinctorius L.) Çeşitlerinde Verim ve Verim Öğelerine Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Van, 69s.
• Erbaş, S. (2007). Aspirde (Carthamus tinctorius L.) Sentetik Erkek Kısırlığı Tekniği ile Elde Edilmiş Melez Popülasyonlarından Hat Geliştirme Olanakları, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Isparta, 75s.
• Ekin, F. (2019). Bingöl Sulu Koşullarında Farklı Ekim Zamanlarının Bazı Aspir (Carthamus tinctorius L.) Çeşitlerinde Verim ve Kalite Üzerine Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Bingöl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Bingöl, 27s.
• Eryılmaz, T., Cesur, C., Yeşilyurt, M. K. & Aydın, E. (2014). Aspir (Carthamus tinctorius L.), Remzibey-05 Tohum Yağı Metil Esteri: Potansiyel Dizel Motor Uygulamaları için Yakıt Özellikleri. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi 1(1): 85–90, 2014.
• Eslam, B. P., Monirifar, H., & Ghassemi, M. T. (2010). Evaluation of late season drought effects on seed and oil yields in spring safflower genotypes, Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 34(5), 373-380.
• FAO. (2022). Crops And Livestock Products, Safflower Seed, Food and Agriculture Organization of the United Nations, 2022.
• Kacar, B. (1995). Fiziksel ve kimyasal toprak analizleri, Bitki, Toprak ve Gübre Analizleri 3, A.Ü. Ziraat Fakültesi Eğitim, Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yayınları No:3, Ankara.
• Karaca, K. (2017). Kurak Koşullarda Farklı Azot ve Fosfor Dozlarının Aspirde (Carthamus tinctorius L.) Verim ve Verim Öğelerine Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Ahi Evran Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Kırşehir.
• Kızıl, S. (1997). Diyarbakır Ekolojik Koşullarında Aspir (Carthamus tinctorius L.)’de Uygun Ekim Zamanının Saptanması ve Bitkisel Boyar Madde Elde Edilmesi Üzerine Bir Çalışma, Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Diyarbakır, 51s.
• Özer, E. (2020). Ağrı Doğubayazıt İklim Koşullarında Farklı Azot Dozlarının Aspir (Carthamus tinctorius L.) Çeşitlerinin Verim ve Verim Unsurları Üzerine Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Van, 44s.
• Serim, A, T., Asav, Ü. & Türkseven, S. (2015). Ankara İli Aspir (Carthamus tinctorius L.) Ekiliş Alanlarında Bulunan Yabancı Otların Tespiti, Turkish Journal of Weed Science, Araştırma Makale / Research Article 18(1): 19-23, Bornova, İzmir.
• Sirel, Z. (2011). Bazı Aspir (Carthamus tinctorius L.) Hat ve Çeşitlerinin Tarımsal Özellikleri, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Eskişehir, 45s.
• Şaştı, H. (2007). Kahramanmaraş Koşullarında Farklı Miktarlarda ve Zamanlarda Uygulanan Azotun Aspir (Carthamus tinctorius L.)’de Tohum Verimi, Verim Unsurları, Yağ Oranı ve Tohumun Makro-Mikro Element İçeriğine Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Kahramanmaraş, 28s.
• TÜİK. (2023). Yağlı Tohumlar, Türkiye İstatistik Kurumu 2023 Yağlı Tohumlar, Ankara, 1-3.
• Uysal, N., Baydar, H., & Erbaş, S. (2006). Isparta populasyonundan geliştirilen aspir (Carthamus tinctorius L.) hatlarının tarımsal ve teknolojik özelliklerinin belirlenmesi, Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 1(1):52-63, 2006.
• Ünlüer, M. (2018). Melezleme Islahı ile Aspir (Carthamus tinctorius L.)’de Verim ve Yağ İçeriği Yüksek Hat Geliştirme Olanakları, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Isparta, 64s.
• Yılman, M. (2017). Siirt Ekolojik Koşullarında Farklı Ekim Zamanlarının Bazı Aspir (Carthamus tinctorius L.) Çeşitlerinde Verim ve Verim Unsurları Üzerine Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Siirt Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Siirt, 45s.
• Yurteri, T. (2016). Yozgat Şartlarında Farklı Mevsimlerde Ekimi Yapılan Aspir (Carthamus tinctorius L.) Çeşitlerinin Verim ve Verim Unsurlarının İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Bozok Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Yozgat, 42s.