Yamalı Anlatılar: Altmışlı Yılların Toplumsal Gerçekçi Yapısı Ekseninde Yeşilçam Melodramları

Yıl 2024, Sayı: 4, 71 - 100, 31.12.2024

Nigar Zulfugarova

https://doi.org/10.26650/Filmvisio.2024.0015

Öz

Türkiye sineması; farklı dönemler özelinde, çeşitli anlatı kalıplarının belirginleştiği yapısıyla her daim farklı okumalara, geçmişe bugünün gözünden bakarak, yeniden yorumlamaya olanak tanımaktadır. Bu anlatılar, dönemin toplumsal yapısından, kültürel koşullarından izler taşıdığı gibi aynı zamanda ideolojik okumalara müsaittir. Düşünce ekseni bu şekilde çerçevelendiğinde Yeşilçam melodramlarının toplumsal yaşamda bıraktığı etki rastlantısal değildir. Toplum mu Yeşilçam’dan bu kadar etkilendi yoksa bu melodramlardaki anlatı kalıpları mı o dönemdeki değerleri şekillendirdi diye düşünüldüğünde birbiriyle iç içe geçmiş, bağıntılı bir yapıdan söz edilebilir. Her halükârda, sorgulanması gereken noktalardan biri de ‘biz’ kimliğini öne çıkaran söylemlerin Yeşilçam melodramlarında hangi anlatılar aracılığıyla kurulduğudur. Bu sorulara yanıt arayan araştırmalar, melodramların iyi ve kötü çatışmaları üzerinden bir anlatı kurduğunu, modern ile geleneksel arasındaki karşıtlığı ve sınıfsal çatışmaları/ zıtlıkları da bu söylemlerin içinde erittiğini göstermektedir. Bu bilgiler ekseninde; altmışlı yıllarda çekilen filmlerde bir sapma, farklı bir örüntü görülmektedir. Ancak bu sapmanın ne derece melodram kalıplarından uzaklaştığı veya yaklaştığı belirsizdir. Bu çalışmada, altmışlı yıllarda çekilen dört film; Suçlular Aramızda, Gecelerin Ötesi, Otobüs Yolcuları ve Gurbet Kuşları örneklem olarak ele alınmakta olup filmlerin dönemin ideolojik yapısı çerçevesinde toplumsal gerçekçi söylemi yansıtma biçimleri incelenmektedir. Bu filmler incelenirken melodramatik anlatıda sıkça rastlanılan kalıplar değerlendirilmekte ve dönemin toplumsal yapısını da göz önüne seren belirli kavramlara odaklanılmaktadır. Sınıfsal çatışmalar, emek biçimleri, göç olgusu, toplumsal cinsiyet kodları bunlardan birkaçıdır. İncelemenin sonucunda ortaya çıkan veriler; melodramatik anlatının, altmışlı yılların toplumsal gerçekçi filmlerinde de sürdüğünü, filmlerde bireyler üzerinden kurulan hikâyelerin toplumsal bir bilinçlenme durumuna işaret etmediğini göstermektedir. Melodramatik ögelerin sıklığı, toplumsal gerçekçi yanının çok önündedir. Mağdur kahramanlar üzerinden kurulan anlatılar, toplumsal bir mağduriyetin, ezilmenin izlerini taşır ama bu karakterler bilinçli bir aydınlanma yaşamış değildir. Bir bocalama hali içinde, kendi değer yargılarının peşinde görünürler. Altmışlı yılların toplumsal gerçekçi söylemi etrafında, akımın örneği olarak kabul gören bu filmlerin çözümsüzlüğü de aslında bir sonuca işarettir. Sığınılan sadece geçmiş değildir, kaçılmaya çalışılan büyük bir oranda belirsiz kılınan bir gelecek düşüncesidir.

Anahtar Kelimeler

Yeşilçam melodramları, toplumsal gerçekçi sinema, melodramatik anlatılar, sınıfsal çatışma, göç

Patched Narratives: Yeşilçam Melodramas within the Social Realist Structure of the 1960s

Öz

Turkish cinema presents a structure in which various narrative patterns emerge distinctively across different periods. These narratives reflect the social and cultural conditions of their time while also allowing for ideological readings. From this perspective, the impact of Yeşilçam melodramas on social life is far from coincidental. This raises the following question: Did society influence Yeşilçam to this extent, or did the narrative patterns in these melodramas shape the values of the period? This creates an intertwined, interdependent relationship. Regardless, it is crucial to highlight how identity-affirming discourses are constructed through specific narratives in Yeşilçam melodramas. Research addressing these questions reveals that melodramas establish narratives around the conflict between good and evil and blend oppositions between the modern and the traditional, as well as class-based divisions, within these discourses. In this context, films produced in the 1960s display a deviation-a unique pattern. However, the extent to which this deviation diverges from or adheres to melodramatic conventions remains ambiguous. In this study, four films from the 1960s The Guilty Among Us (Suçlular Aramızda), Beyond the Nights (Gecelerin Ötesi), Bus Passengers (Otobüs Yolcuları), and Birds of Exile (Gurbet Kuşları)- are analyzed as case studies. The analysis examines how these films convey a socially realistic discourse within the ideological structure of their period. This analysis evaluates narrative patterns commonly found in melodramatic storytelling while focusing on specific concepts that reflect the social structure of the time. These include class conflicts, labor forms, the phenomenon of migration , and gender codes. The findings of this study indicate that melodramatic storytelling persisted in the socially realistic films of the 1960s. The individual-centered stories in these films do not inherently convey a sense of social awareness.

Anahtar Kelimeler

Yeşilçam melodramas, socially realistic cinema, melodramatic narratives, class conflict, migration

Kaynakça

• Akbulut, H. (2008). Kadına melodram yakışır: Türk melodram sinemasında kadın imgeleri. Bağlam Yayıncılık. google scholar
• Akbulut, H. (2012). Yeşilçam’dan yeni Türk Sinemasına melodramatik imgelem. Hayalperest Yayınları. google scholar
• Armes, R. (2011). Sinema ve gerçeklik: Tarihsel bir inceleme (Z. Ö. Barkot, Çev.). Doruk Yayınları. google scholar
• Arslan, U. T. (2010) Mazi kabrinin hortlakları: Türklük, melankoli ve sinema. Metis Yayınları. google scholar
• Ayça, E. (1996). Yeşilçam’a bakış. S. M. Dinçer (Ed.), Türk sineması üzerine düşünceler (s. 129-148). Doruk Yayınları. google scholar
• Aytekin, E. P. (2019). Hatırlamanın ‘masum’ hali: Arzu Film ekolü ve Ertem Eğilmez sinemasıyla hatırlamak. Agora Kitaplığı. google scholar
• Belek, İ. (2013). Kapitalizmde sınıf. Yazılama Yayınevi. google scholar
• Bertolt, B. (2012). Radyo kuramı ve sinema üzerine (S. Kaya, Çev.). Agora Kitaplığı. google scholar
• Boal, A. (2003). Ezilenlerin tiyatrosu (N. Hasgül, Çev.). Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. google scholar
• Brooks, P. (1976). The Melodramatic imagination: Balzac, Henry James, melodrama and the mode of excess. Yale University Press. google scholar
• Daldal, A. (2005). 1960 Darbesi ve Türk sinemasında toplumsal gerçekçilik. Homer Kitabevi. google scholar
• Erksan, M. (1985, Aralık). Türkiye’de entelelijansiya yok. Ve Sinema, 1, 24-39. google scholar
• Erksan, M. (Yönetmen). (1960). Gecelerin Ötesi [Film]. Ergenekon Film. google scholar
• Erksan, M. (Yönetmen). (1964). Suçlular Aramızda [Film]. Birsel Film. google scholar
• Esen Kuyucak, Ş. (2010). Türk sinemasının kilometre taşları. Agora Kitaplığı. google scholar
• Girard, R. (2013). Romantik yalan ve romansal hakikat: Edebi yapıda ben ve öteki. Metis Yayınları. google scholar
• Göreç, E. (Yönetmen). (1961). Otobüs Yolcuları [Film]. Be-Ya Film. google scholar
• Gülseçgin, İ. (Ed.). (2011). Sanatta sosyalist gerçekçilik. Parşömen Yayıncılık. google scholar
• Keyder, Ç. (2013). Türkiye’de devlet ve sınıflar. İletişim Yayınları. google scholar
• Kongar, E. (2012). 21. yüzyılda Türkiye. Remzi Kitabevi. google scholar
• Le Bon, G. (1997). Kitleler psikolojisi (Y. Ender, Çev.). Hayat Yayıncılık. google scholar
• Maktav, H. (2013). Türk Sineması’nda tarih ve siyaset. Agora Kitaplığı. google scholar
• Marx, K., & Engels, F. (2009). Komünist manifesto (D. Görsev, Çev.). Yazılama Yayınevi. google scholar
• Mulvey, L. (2012). Görsel zevk ve anlatı sineması (E. Soğancılar, Çev.). A. Antmen (Ed.), Sanat / cinsiyet: Sanat tarihi ve feminist eleştiri (s. 277-297). İletişim Yayınları. google scholar
• Refiğ, H. (1965, Şubat). Gurbet Kuşları ile ilgili bir açıklama. Sinema 65. google scholar
• Refiğ, H. (Yönetmen). (1964). Gurbet Kuşları [Film]. Artist Film. google scholar
• Zizek, S. (2009). Sanat ya da konuşan kafalar (M. Yıldırım, Çev.). Encore Yayınları. google scholar