Türkiye’de Cari İşlemler Dengesinin Dinamikleri: VAR Analizi

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 57 - 66, 01.07.2020

Hüseyin Ağır Sefa Özbek Sena Türkmen

Öz

Ülkelerin en önemli ekonomik göstergelerinden birisi cari işlemler hesabıdır. Cari işlemler hesabı, belirli bir dönem içerisinde, ülkeler arasında gerçekleşen ticari ve finansal ilişkilerin kaydedildiği ödemeler bilânçosunun en önemli kalemini oluşturmaktadır. Söz konusu hesabın en önemli kalemini ise dış ticaret hesabı diğer bir ifadeyle ülkelerin ihracat ve ithalatlarının kaydedildiği hesap oluşturmaktadır. Türkiye, enerji kaynaklarının yetersizliği nedeniyle enerji ithalatı yüksek olan bir ülkedir. Enerji ithalatı ise, Türkiye’de cari işlemler açığını belirleyen önemli etkenlerden biridir. Türkiye’de cari işlemler açıklarının arttığı dönemlerde enerji ithalatına paralel olarak ekonomik büyümenin de arttığı gözlenmektedir. Dolayısıyla enerji tüketimi, ekonomik büyüme ve cari işlemler açığı ilişkisinin tespiti önemli hale gelmektedir.Bu çalışmada, Türkiye’nin 1974-2015 dönemine ait yıllık verileri ile enerji tüketimi, ekonomik büyüme ve cari işlemler açığı ilişkisi VAR analizi çerçevesinde incelenmiştir. Analiz sonuçları cari açığın, ekonomik büyümeden çok enerji talebinden kaynaklandığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Cari İşlemler Açığı, Enerji Talebi, Ekonomik Büyüme, Türkiye

Dynamics of the Current Account Balance in Turkey: VAR Analysis

Öz

One of the most important economic indicators of the countries is the current account. The current account is the most important item of the balance of payments, in which commercial and financial relations between countries are recorded within a certain period. The foreign trade account in other words, the account where the exports and imports of the countries are recorded is constituted the most important item of the said account. Turkey is a country with a high energy import due to inadequacy of energy sources. The energy import, is one of the important factor determining the current account deficit in Turkey. Current account deficit in Turkey in parallel with the increase in imports during periods of energy deficit is observed that increased economic growth. Therefore, the determination of the relationship between energy consumption, economic growth and current account deficit becomes important. In this study, the relationship between energy consumption, economic growth and the current account deficit have been examined in the framework of VAR analysis with annual data for the period 1974-2015 of Turkey. The results of analysis show that the current account deficit is due to energy demand rather than economic growth

Anahtar Kelimeler

Current Account Deficit, Energy Demand, Economic Growth, Turkey

Kaynakça

• Adrian, C. and Darnell, A. (1990), Dictionary of Econometrics, England: Edward Elgar Publications.
• Ağır, H. ve Rutbil, M. (2019), Türkiye’de Doğrudan Yabancı Yatırımlar ve Ekonomik Büyüme İlişkisi. Maliye Araştırmaları Dergisi, 5(3).
• Aristovnik, A. (2007), Short and Medium Term Determinants of Current Account Balances in Middle and North Africa Countries, William Davidson Institute Working Paper, No:862, 1-22.
• Bayrak, M. ve Esen, Ö. (2014), Türkiye’nin Enerji Açığı Sorunu ve Çözümüne Yönelik Arayışlar, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 28(3), 139-158.
• Ceylan, R., ve Başer, S. (2014), Türkiye’de Petrol Tüketimi ile Reel GSYİH Arasındaki Uzun Dönem İlişkinin Johansen Eş-Bütünleşme Yöntemi İle Analiz Edilmesi, Business & Economics Research Journal, 5(2), 47-60.
• Çiftçi, N. ve Eşmen, M. (2017), Türkiye’de Cari Açığı Belirleyen Faktörler ve Cari Açığı Azaltmada Alternatif Enerji Kaynaklarının Rolü: VAR Modeli. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(1), 83-110.
• Demirbaş, M., Türkay, H. ve Türkoğlu, M. (2009), Petrol Fiyatlarındaki Değişmelerin Türkiye’nin Cari Açığı Üzerine Etkisinin Analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F Dergisi, 14(3), 289-299.
• Dickey, D.A. and Fuller, W.A. (1981), Likelihood Ratio Statistics For Autoregressive Time Series With A Unit Root, Econometrica, 49 (4), 1057-1072.
• Erbaykal, E. (2012), Türkiye’de Ekonomik Büyüme ve Döviz Kuru Cari Açık Üzerinde Etkili midir? Bir Nedensellik Analizi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 3(6), 81-88.
• Erdoğan, S. ve Bozkurt, H. (2009). Türkiye’de Cari Açığın Belirleyicileri: Mgarch Modelleri ile Bir İnceleme. Maliye ve Finans Yazıları, 1(84), 135-172.
• Granger, C.W.J. and Newbold P. (1974), Spurious Regressions in Econometrics, Journal of Econometrics, 2, 111-120.
• Gujarati, D. (1999), Temel Ekonometri, Literatür yayıncılık, (Çevirenler: Ümit ŞENESEN, Gülay Günlük ŞENESEN), İstanbul.
• IEA (International Energy Agency). (2019), Key World Energy Statıstıcs 2012, www.iea.org/publications/.../kwes.pdf (19.09.2019).
• İspir, M. S., Ersoy, B. A. ve Yılmazer, M. (2009), Türkiye’nin Büyüme Dinamiğinde İhracat mı İthalat mı Daha Etkin?. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(1), 3-16.
• Karabulut, G. ve Çelikel Danışoğlu, A. (2006), Türkiye’de Cari İşlemler Açığının Büyümesini Etkileyen Faktörler, Gazi Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt 8, Sayı 1, 47-63.
• Karagöl, V. ve Erdoğan, M. (2016), Cari Açığın Belirleyicilerine Yönelik Bir Zaman Serisi Analizi: Türkiye Örneği, Sakarya İktisat Dergisi, 5(2), 31-56.
• Keating, J.W. (1990), Identifying VAR Models under Rational Expectations, Journal of Monetary Economics, 25, 453-476.
• Kumar, V., Leone, R. P. and Gaskins, J. N. (1995), Aggregate and Disaggregate Sector Forecasting Using Consumer Confidence Measures, International Journal of Forecasting, 11(3), 361-377.
• Odabaşı, Y. ve Çetin, M. (2019), İşsizlik, Reel Döviz Kuru ve Ham Petrol Fiyatlarının Cari Açık Üzerindeki Etkisi: Türkiye Üzerine Bir Uygulama. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (61), 159-172.
• Özgen, F.B. ve Güloğlu, B., (2004), Türkiye’de İç Borçların İktisadi Etkilerinin VAR Tekniğiyle Analizi, METU Studies in Development, 31, 93-114.
• Peker, O. ve Hotunluoğlu, H. (2009), Türkiye’de Cari Açığın Nedenlerinin Ekonometrik Analiz. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(3), 221-237.
• Tarı, R., (2014), Ekonometri, Gözden geçitilmiş 9. Baskı, Umuttepe yayınları, No:32.
• Türkmen, S., Özbek, S. ve Karakuş, M., (2018), Türkiye’de Elektrik Tüketimi ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki: Ampirik Bir Analiz, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(2), 129-142.
• Uysal, D., Yılmaz, K., ve Taş, T., (2015), Enerji ithalatı ve Cari açık ilişkisi: Türkiye Örneği, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 63-78. WDI (Word Development Indicatiors) (2020), Ülke İstatistikleri
• https://databank.worldbank.org/source/world-development-indicators, (11.11.2019).
• Yanar, R., ve Kerimoğlu, G. (2011), Türkiye’de Enerji Tüketimi, Ekonomik Büyüme ve Cari Açık İlişkisi, Ekonomi Bilimleri Dergisi, 3(2), 191-201.
• Yılmaz, Ö. ve Akıncı, M. (2012), Türkiye'de Cari Açıkların Belirleyicileri: Bir Zaman Serisi Analizi. TISK Academy/TISK Akademi, 7(14).