Türkiye’de Hissedilen Vergi Yükü Unsurlarını Anlamak: Nitel Bir Analiz

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 83 - 106, 31.12.2022

Serap Püren , Recep Yücedoğru

Öz

ÖZ
Türkiye’nin vergi yükünün OECD ülkelerinden daha düşük olmasına rağmen mükellefler tarafından yüksek hissedilmesi vergilere karşı tepki göstermelerine neden olabilmektedir. Çalışmanın çıkış noktası, Türkiye’de vergi yükünün olduğundan daha ağır hissedilmesinin altında yatan nedenlerin ortaya konarak Türkiye özelinde subjektif vergi yükünü etkileyen unsurları belirlemektir.
Çalışma, Türkiye’de objektif vergi yükünün OECD ülke ortalamasının altında olmasına rağmen yüksek hissedilmesinin altında yatan unsurları araştırmaktadır. Çalışmanın temel amacı, mükelleflerin iç dünyasına odaklanan temel unsurların yanı sıra literatürde Türkiye'de objektif ve sübjektif vergi yükü arasında önemli bir fark hissetmelerine neden olan unsurları ortaya çıkarmaktır. Çalışmanın önemi, sübjektif vergi yükünü etkileyen faktörlerin ilk kez mükelleflerin iç görülerini dikkate alan keşfedici bir nitel analiz ile literatüre katkı sunacak olmasıdır. Makale, vergi mükellefi iç görülerine odaklanan keşfedici nitel bir analizle Türkiye'deki ağır vergi yükünün altında yatan faktörleri araştıran ilk çalışma olarak öne çıkmaktadır.
Analiz sonucu, mükelleflerin iç görülerinden; vergi adaleti, hükümete duyulan güven, risk algısı ve enflasyonun vergilerin daha ağır hissedilme nedenleri olarak öne çıktığını göstermektedir. Aynı durumda olanlara aynı muamelenin yapılmaması, gelir düzeyi yüksek olanlara düşük gelirlilere oranla daha fazla ayrıcalıklar tanınması vergilerin adaletsiz algılanma sebepleri olarak gösterilirken kamu harcamalarının ödenen vergilerin karşılığı olarak algılandığı ve ödenen vergiler ile kamu harcamaları arasında olumsuz mali bağlantı kurulduğunu göstermektedir.
Anahtar kelimeler: Vergi yükü, objektif vergi yükü, subjektif vergi yükü, vergi algısı, vergi mükellefi algısı.
Jel Sınıflandırması: H2, H3, H4.

Anahtar Kelimeler

Vergi yükü, subjektif vergi yükü, vergi mükellefi algısı

Destekleyen Kurum

Bülent Ecevit Üniversitesi 2021-51032793-01 Proje No’su ile Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Projeleri (BAP) tarafından desteklenmiştir

Proje Numarası

2021-51032793-01 Proje No

Teşekkür

Bülent Ecevit Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Projeleri (BAP) tarafından 2021-51032793-01 No'lu projeme desteklerinden dolayı Bülent Ecevit Üniversitesi'ne teşekkürü bir borç bilirim. “Serap Püren is supported by the Turkish Higher Education Council’s 100/2000 PhD fellowship program.”

Understanding the Elements of Perceived Tax Burden in Turkey: A Qualitative Analysis

Öz

ABSTRACT
Although the tax burden in Turkey is lower than OECD countries’ average, the fact that it is perceived as high by taxpayers may cause them to be non-compliance. The starting point of the study is to identify the factors that affect the subjective tax burden in Turkey by revealing the underlying reasons why the tax burden is perceived as heavier in Turkey.
The study explores the factors underlying the fact that although the objective tax burden is lower than the OECD average in Turkey, it is perceived high. The main purpose of the study is to discover the underlying elements focused on taxpayers’ inner world, as well as the elements in the literature that cause them to feel a significant difference between the objective and subjective tax burden in Turkey. The importance of the study is that the factors that affect the subjective tax burden will be added to the literature for the first time with an exploratory qualitative analysis that takes into account the insights of taxpayers. The paper stands out as to be the first study to investigate the underlying factors of the heavy tax burden in Turkey with an exploratory qualitative analysis focused on taxpayer insights.
As a result of the analysis, perceptive tax justice, trust in the government, risk perception, and inflation stand out as the reasons why the perceived tax burden than it is. Arguments obtained from qualitative analysis; The fact that those in the same situation are not treated the same and that those with higher incomes are given more privileges than those with low incomes are among the reasons why taxes are perceived as unfair. In addition, the fact that public expenditures are evaluated as the equivalent of the taxes paid and the inability to receive the equivalent of the taxes paid shows that there is a negative financial link between taxes and public expenditures by the taxpayers.

Anahtar Kelimeler

Tax burden, subjective tax burden, taxpayer perception

Proje Numarası

2021-51032793-01 Proje No

Kaynakça

• Kaynakça Abdieva R. & Cumakunova T. (2016). Kırgızistan'da Vergi Bilinci, International Conference on Eurasian Economies, 677-680.
• Akdoğan, A. (2017). Kamu Maliyesi Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş, (18.Baskı). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Aktan, C.C. (2001). Kamu Ekonomisi ve Kamu Maliyesi, İzmir: Anadolu Matbaacılık.
• Aktan, C.C. ve Çoban, H. (2006). Vergileme Ekonomisi ve Vergileme Psikolojisi Perspektiflerinden Vergiye Karşı Tutum ve Davranışları Belirleyen Faktörler, Vergileme Ekonomisi ve Vergileme Psikolojisi, (Ed.) Aktan, C. C., Dileyici D. ve Vural, İ.Y., Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Alm, J., Jackson B.R. & Mckee, M. (1992). Estimating The Determinants of Taxpayer Compliance With Experimental , National Tax Journal , 45, (1) , 107-114.
• Alm, J. & McKee, M. (1998). "Extending the Lessons of Laboratory Experiments on Tax Compliance to Managerial and Decision Economics", Managerial and Decision Economics, 19 (4/5), 259-275.
• Arsan, H.Ü. (1968). 1956'da Türkiye'de Zirai Sektör Üzerindeki Vergi Yükü, Erişim adresi: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/42/384/4089.pdf.
• Bayraklı, H.H. ve Demir, İ.C. (2004). Vergi Karşısında Mükellef Davranışları: Afyon İli Örneği, Afyon Kocatepe University Journal of Economics and Administrative Sciences, 6 (1), 215-230.
• Bedir, S., Özdemir D. ve Ateş, A. (2016). Vergi Mükelleflerinin Vergi Karşısındaki Tutum ve Davranışları TRA1 Örneği, (1. Baskı). Ankara: İmaj Yayınevi.
• Berg, B.L. & Lune, H. (Ed.) (2019). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, (Çev.) Arı, A. (4. Baskı, 9.Baskıdan çeviri). Eğitim Yayınevi.
• Bessard, Pierre (2009); "Tax burden and individual rights in the OECD: an international comparison", (Der: Salin Pascal), Institut Constant de Rebecque, pp. 1-20.
• Birskyte, L. (2014). The Impact of Trust in Goverment on Tax Paying Behavior of Nonfarm Sole Proprietors, Scientific Annals of the ‟Alexandru Ioan Cuza” University of Iaşi Economic Sciences, 61, (1), 1-15.
• Bishop, G. A. (1961). The Tax Burden by Income Class, 1958, National Tax Journal, XIV, (1), March 1961, 41-55.
• Browning, E. K. (1978). The Burden of Taxation, Journal of Political Economy , The University of Chicago Press , 86 (4) (Aug., 1978), 649- 671.
• Çağdaş, Y. (2020). Türkiye’de Toplam Vergi Yükünün OECD Ülkeleri ile Karşılaştırılması, BAİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Bahar, 20 (1), 81-96.
• Demir, S.B. ( Ed.). (2017). Research Design Qantitative, Qualitative and Mixed-Methods Approaches, (4. Baskıdan Çeviri, 3. Baskı). Ankara: Eğiten Kitap Yayıncılık Org.Tic. Ltd.Şti.
• Çiçek, H., Karakaş M. ve Yıldız, A. (2008). Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Vergi Yükümlülerinin Vergiyi Algılama ve Tutum Analizi: Bir Alan Araştırması, Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Yayın No: 2008/381.
• Demir, İ. C. (2013). Türkiye'de Vergi Yükü (Objektif ve Subjektif Yönleriyle). Afyonkarahisar: Dora Basım Yayın Dağıtım,
• Erdem, M., Şenyüz, D. ve Tatlıoğlu, İ. (2017). Kamu Maliyesi, (14. Baskı). Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım,.
• Fields, T., W. (2015). Understanding the Inflation Tax, International Research Journal of Applied Finance, 649-657.
• Fochmann, Martin, Dirk Kiesewetter, Kay Blaufus, Jochen Hundsdoerfer, Joachim Weimann (2010); "Tax Perception: An empirical survey", arqus Discussion Paper, No. 99, Arbeitskreis Quantitative Steuerlehre (arqus), Berlin
• Fullerton G. E. & Metcalf, D. (2002). Tax Incıdence, NBER Working Paper Serıes 2002, 1-85.
• Gıles, D., Patrıck, E.A. & Caragata J. (2001). The learning path of the hidden economy: the tax burden and tax evasion in New Zealand, Applied Economics, 33 (14), 1857-1867.
• Gravelle J. G. & Shvedov, M. (2004). Distribution of the Tax Burden Across Individuals: An Overview, CRS Report for Congress, Congressional Research Service, 1-29.
• Güriz, A. (2001). Adalet Kavramının Belirsizliği, Adalet Kavramı, Türkiye Felsefe Kurumu, Ankara.
• Gürler H.G. (2009). Vergi Bilincini Etkileyen Muhtemel Dışsal Etkenlerin Lojistik Regresyon Analizi ile Tespiti, Akademik İncelemeler, 4 (1), 53-71.
• Günay, K. (2007). Türkiye'de Vergi Yükü ve Vergi Kapasitesi Hesaplaması Üzerine Örnek Bir Çalışma, PwC Türkiye, Supervisor, İstanbul.
• Hanousek, J., & Palda, F. (2002). The Evolution of Tax Evasion in the Czech Republic: A Markov Chain Analysis, ACE Programme of the European Union, 1-29.
• Islamiah K., N. (2015). The Effect of Taxpayer Awareness, Knowledge, Tax Penalties and Tax Authorities Services on the Tax Complience (Survey on the Individual Taxpayer at Jabodetabek & Bandung), Research Journal of Finance and Accounting, 6 (2), 104-112.
• Kaya, O. K. A. (2019). Sosyal Medyada Vergi Algısı, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye ABD. Yüksek Lisans Tezi.
• Keene, K. (1983). What Do We Know About The Publıc's Attıtude On Progressıvıty?, National Tax Journal, The University of Chicago Press, 36 (3), 371-376.
• Kılıçaslan, H. ve Yavan, S. (2017). Türkiye’de Vergi Yükünün Değerlendirilmesi:OECD Ülkeleri İle Karşılaştırma, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13 (2), 33-51.
• Koatsa, N., Paramaiah Ch. & Scon, M. (2021). Tax burden and economic growth in Lesotho: An estimate of the optimal tax burden, Accounting, Volume 7, 525-534.
• Kotlikoff, L. J. & H., S., Lawrens (1986). Tax Incidence, NBER Working Paper Series.
• Machova, K. & Zuzana, M. (2010). Tax Burden In EU Countries-A Comparative Study, Economic Sciences, 263-270.
• Machova, K. & Zuzana, İ. (2012). The influence of corporate taxation on economic growth: The failure of tax quota? Politická ekonomie, 60 (6), 743-763.
• Mendoza, E., Razin, A. & Tesar, L. (1994). Effective tax rates in macroeconomics Cross-country estimates of tax rates on factor incomes and consumption, Journal of Monetary Economics, Number 34, 297-323.
• Merrıam, S.,B. (2018). Qualitative Research A Quide to Design and Implementation, (Third Edition). (Çev.Ed:Selahattin Turan), Nitel Araştırma Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber, Üçüncü Basımdan Çeviri, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic.Ltd.Şti.,
• Metcalf G.E. & Fullerton, D. (2002). Tax Incıdence, NBER Working Paper Serıes, 1-85.
• Musgrave, R., Case, K.E. & Leonard, H. (2016). The Distribution of Fiscal Burdens and Benefits, Publıc Finance QuarterlyI, July 1974, 2 (3), Sage Publications. Inc.
• Muter, N., Sakınç, S. ve Çelebi, A.K. (1993). Mükelleflerin Vergi Karşısındaki Tutum ve Davranışları Araştırması (Manisa İli Vergi Mükellefleri Üzerine Bir Anket Çalışması), Manisa.
• Mutluer, M. K. (1979). Kazandıkça Öde Yöntemi ve Gelir ve Kurumlar Vergilerimizde Vergi Ödeme Süreleri, Eskişehir İTİA Dergisi, XV (2).
• Nunns, J.R. & Atrostic, B.K. (1991). Measuring Tax Burden: A Historical Perspective, National Bureau of Economic Research, Inc., s. 343-420, https://ideas.repec.org/h/nbr/nberch/5981.html.
• OECD (2000). Tax Burdens: Alternative Measures, Tax Policy Studies, Number 2.
• OECD (2020). Taxing Wages 2020, https://www.oecd.org/ctp/tax-policy/taxing-wages-20725124.htm
• Picharles, J. (1937). Türkiye Vergi Rejimine Dair Umumi Mütalaalar. C.i, Number 1, 13-30.
• Reed, W.R. & Rogers, C.L. (2006). Tax Burden and the Mismeasurement of State Tax Policy, Public Finance Review, .404-426.
• Saad, N.M. (2010). Corporate Governance Compliance and the Effects to Capital Structure in Malaysia, İnternational Journal of Economics and Finance, 2 (1), 105-114.
• Samuel, H. (1919). The Taxation of the Various Classes of the People, Journal of the Royal Statistical Society, 82 (2), 143-182.
• Saruç, N.T. ve Sağbaş, İ. (2004). Mükelleflerin Vergi Eşitliğini Algılaması Vergi Kaçırma Eğilimi İlişkisi, Finans-Politik & Ekonomik Yorumlar, Sayı: 482, 64-74.
• Saruç, N.T. ve Yıldız, H. (2007). Mükelleflerin Algıladıkları Vergi Adaleti Ölçümüne Yönelik Bir Çalışma: Sakarya İli Örneği, V. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi, Calalabat- Kırgızistan 11 – 13 Haziran 2007.
• SESAM (2019). Sakarya Üniversitesi Sakarya Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Merkezi, SESAM,Sakarya.https://sesam.sakarya.edu.tr //sites/sesam.sakarya.edu.tr/file/ vergi_ baskisi.pdf. (Erişim Tarihi:15.06.2021).
• Šimková, Nikola (2015); "The Hierarchical clustering of tax burden in the EU27", Journal of Competitiveness, Volume 7, Number 3, pp. 95-109.
• Spicer, L.A. & Becker, M.W. (1980). Fiscal Inequity and Tax Evasion: An Experimental Approach, National Tax Journal, June, 33 (2), 171-175.
• Stiglitz, J.E. (1994). Kamu Kesimi Ekonomisi, (Çev) Batırel,Ö.F. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayın No:549, Sayı 396, İstanbul.
• Szarowska, I. (2009). Theory and practice of tax burden in the European Union, In Stavárek, D., Vodová, P. (ed.), Proceedings of the 12th International Conference on Finance and Banking No. Karviná: Silesian university in Opava, WOS:000286075300021 (2010), 224-234.
• Tucker, R., S. (1951). Distribution of Tax Burdens in 1948, National Tax Journal, 4 (3), 269-285.
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (2013). Fiyat İstikrarı ve Enflasyon, tcmb.gov.tr.wps/wcm/connect/TR/TCMB +TR/Main+Menu/Temel+Faaliyetler/ Para+Politikasi/Fiyat+ Istikrari+ve+Enflasyon/.
• Tipton R., S. (1928). The Colwyn Committee and The Incidence of Income Tax, The Quarterly Journal Of Economics, 42 (4), 641-668, https://www.jstor.org/stable/1882537.
• Tuay, E. ve Güvenç, İ. (2007). Türkiye'de Mükelleflerin Vergiye Bakışı, Gelir İdaresi Başkanlığı Mükellef Hizmetleri Daire Başkanlığı, Sayı 51.
• Uluatam, Ö. (1981). Enflasyon ve Devlet Gelirleri (1963-1978). Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, No:462. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Volkerink, B., Sturm, J.E. & Haan, J. de (2001). Tax Ratios in Macroeconomics: Do Taxes Really Matter?European Economy Group Working Paper, Number 7/2001.
• Wasylenko M.J. (1997). Taxation and economic development: the state of the economic literature, New England Economic Review, issue Mar. 37-52.
• Wıllıamson, John B. (1976); "Beliefs About the Rich, the Poor and the Taxes They Pay", The American Journal of Economics and Socıology, pp.9-30.
• Wise, K. & Berger, N. (2010). Understanding Our Tax System: A Primer for Active Citizens, MassBudget, 1-91.
• Yamamura, E. (2013). Trust in government and its effect on preferences for income redistribution and perceived tax burden, Econ Gov., Number 15, 71-100.
• Yunar, M. (1992). Vergi Yükü ve Türkiye'deki Gelişimi, (Yüksek Lisans Tezi) Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.