Yerel Tohumlara Yönelik Farkındalık Ölçeğinin Geliştirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 86 - 102, 31.01.2025

Nevzat Yiğit , Bahar Muradoğlu , İnci Yiğit

Öz

Hızlı nüfus artışı ile gıda üretimindeki dengesizlik teknolojinin de ilerlemesiyle endüstriyel tarım uygulamalarını ön plana çıkarmıştır. Bu uygulamalar ile artan gıda ihtiyacına cevap verebilecek nitelikte verim elde edilmesi hedeflenirken ilgili araştırmalar sonucunda hibrit tohumların havaya, suya ve toprağa verdiği zararların yanında insan sağlığını da tehlikeye attığı düşünülmektedir. Bu durumda gelecek nesli yerel tohumlar konusunda bilinçlendirmek amacıyla öğretmenlere büyük görev düşmektedir. Branş fark etmeksizin tüm öğretmenlerin hizmet öncesi dönemde bu bilince sahip olarak yetişmeleri gerekmektedir. Bu doğrultuda çalışmanın amacı yerel tohumlara yönelik farkındalığın belirleneceği maddelere sahip geçerli ve güvenilir bir ölçme aracının geliştirilmesidir. AFA için Karadeniz’in doğusunda yer alan bir ilin devlet üniversitesindeki 277, DFA için aynı üniversitedeki 438 öğretmen adayı çalışma grubunu oluşturmaktadır. Alan yazın taraması ve bir grup öğretmen adayından alınan yazılı kompozisyonların incelenmesi sonucu hazırlanan 34 madde uzman görüşleri ile 25 maddeye indirilmiştir. 7 dereceli bir etiketleme oluşturulmuştur. Ölçekte yapı geçerliliği ve faktör yapısının belirlenmesi için AFA yapılmıştır. Sonraki aşamada faktör yapısının incelenmesi için DFA işlemi AMOS paket programından yararlanılarak değerlendirilmiş ve veriler doğrulanmıştır. Araştırmanın sonunda 12 maddeden oluşan ölçekte “kültürel miras”, organik tarım” ve “sağlıklı yaşam” olarak isimlendirilen üç faktörlü bir yapı elde edilmiş ve açıklanan varyans %54.838 olarak bulunmuştur. Güvenirlik değeri .85 olarak bulunan ölçeğin, DFA sonucunda uygun aralıklar belirlenmiştir (χ²/sd=2,134 SRMR=0,038; RMSEA=0,051; CFI=0,96; NFI=0,94; GFI=0,96; AGFI=0,94; NNFI=0,95).

Anahtar Kelimeler

Fen bilimleri, Tarım, Yerel Tohumlar, Öğretmen Adayları, Ölçek

Development of an Awareness Scale for Local Seeds

Öz

The imbalance in food production with rapid population growth has brought industrial agriculture practices to the forefront with the advancement of technology. While it is aimed to obtain yields that can meet the increasing need for food with these practices, it is thought that hybrid seeds endanger human health as well as the damage to air, water and soil as a result of the relevant research. In this case, teachers have a great duty to raise awareness of the next generation about local seeds. Regardless of the branch, all teachers should be trained to have this awareness in the pre-service period. In this direction, the aim of the study was to develop a valid and reliable measurement tool with items to determine awareness of local seeds. The study group consisted of 277 pre-service teachers at a state university in a province located in the eastern Black Sea region for EFA and 438 pre-service teachers at the same university for CFA. The 34 items prepared as a result of the literature review and the examination of the written essays of a group of pre-service teachers were reduced to 25 items with expert opinions. A 7-grade labeling was created. EFA was conducted to determine the construct validity and factor structure of the scale. In the next stage, the CFA process was evaluated using the AMOS package program to examine the factor structure and the data were verified. At the end of the research, a three-factor structure named as “cultural heritage”, organic agriculture” and ‘healthy life’ was obtained in the scale consisting of 12 items and the variance explained was found to be 54.838%. Reliability value of the scale was found to be .85 and appropriate ranges were determined as a result of CFA (χ²/sd=2,134 SRMR=0,038; RMSEA=0,051; CFI=0,96; NFI=0,94; GFI=0,96; AGFI=0,94; NNFI=0,95).

Anahtar Kelimeler

Science Education, Agriculture, Local seeds, Preservice teachers, Scale

Kaynakça

• Agaç, H. (2019). Fen bilgisi öğretmen adaylarının "Tarımsal biyoteknoloji" konusundaki yapılandırılmış deney uygulamalarının bilgi ve tutumlarına etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Onsekiz Mart Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Akgül, H. (2011). İlköğretim öğretmen adaylarının tarım kaynaklı güncel kavramlar hakkındaki farkındalıklarının tespiti. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(1), 59-68. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/160796
• Akgül, H. C., & Macaroğlu-Akgül, E. (2011). Fen eğitiminde yeni bir kavram: tarımsal farkındalık İlköğretim öğretmen adaylarının genel, Fen bilgisi öğretmen adaylarının özel durumu. Sakarya University Journal of Education, 1(1), 15-25. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/192247
• Altuntuğ, N. (2012). Kuşaktan kuşağa tüketim olgusu ve geleceğin tüketici profili. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 4(1), 203-212. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/151016
• Atagün, G., Kobal-Bekar, N., Karayel, R., Çelik-Ertekin, D., Murat-Doğru, Ş., & Artık, C.(2016). Z kuşağı tarımla buluşuyor. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 5(2), 19-25. http://www.jret.org/FileUpload/ks281142/File/03.gulhan_atagun.pdf
• Balcı, A. (2016). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler (12. Baskı). Pegem Yayıncılık.
• Batman, D., & Yiğit, N. (2016). Öğretmen adaylarının akademik başarılarını etkileyen faktörleri belirleme ölçeği geliştirilmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(1), 217-232.
• Bayram, N. (2016). Yapısal eşitlik modellemesine giriş Amos uygulamaları (3. baskı). Ezgi Kitabevi.
• Bryman, A., & Cramer, D. (2002). Quantitative data analysis with SPSS release 10 for Windows: A guide for social scientists. Routledge.
• Bursal, M. (2017). SPSS ile temel veri analizleri. Anı Yayıncılık.
• Büyüköztürk, Ş. (2002). Faktör analizi: Temel kavramlar ve ölçek geliştirmede kullanımı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 32(32), 470-483. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/108451
• Büyüköztürk, Ş. (2018). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı, istatistik, araştırma deseni SPSS uygulamaları ve yorum. Pegem Akademi.
• Byrne, B. M. (1994). Testing for the factorial validity, replication, and invariance of a measuring instrument: A paradigmatic application based on the Maslach Burnout Inventory. Multivariate Behavioral Research, 29(3), 289-311.
• Çapık, C. (2014). Geçerlik ve güvenirlik çalışmalarında doğrulayıcı faktör analizinin kullanımı. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 17(3), 196-205.
• Çeken, R. (2010). Organik tarımın ilköğretim fen ve teknoloji programındaki yeri. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2), 33-42.
• Çelik, Z. (2010, Eylül). Tarımsal biyoçeşitliliğin korunmasında yerel tohum ağları ve ekolojik tarımdaki yeri. Sözel bildiri, Türkiye IX. Tarım Ekonomisi Kongresi, Şanlıurfa.
• Çelik, Z. (2013). Tarımsal biyoçeşitliliğin korunmasında yerel tohum bankalarının rolü üzerine bir araştırma: Karaot köyü tohum derneği ve yöresi örneği [Yayınlanmamış doktora tezi]. Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G., & Büyüköztürk, Ş. (2012). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik: SPSS ve LISREL uygulamaları. Pegem Akademi.
• Deveci, İ., & Yiğit, N. (2015). The homework assignment preferences of middle school students in science courses in Turkey. Journal of Elementary Education, 25(2), 1-26. https://www.researchgate.net/publication/305073415_Deveci_I_Yigit_N_2015_The_homework_assignment_preferences_of_middle_school_students_in_science_course_in_Turkey_Journal_of_Elementary_Education_252_1-26
• Erdoğan, M. & Özsoy, A. M. (2007). Graduate students’ perspectives on the human and environment relationship. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 4 (2), 21 - 30.
• Erdoğan, Y., Bayram, S., & Deniz, L. (2007). Web tabanlı öğretim tutum ölçeği: Açıklayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi çalışması. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 4(2), 1-14. https://core.ac.uk/download/pdf/268072138.pdf
• Ergül, B., & Yılmaz, V. (2020). COVID-19 salgını süresince aile içi ilişkilerin doğrulayıcı faktör analizi ile incelenmesi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 38-51. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1092645
• Güllü, U., & Dönel Akgül, G. (2020). Ortaokul 8.sınıf öğrencilerinin toprak ve tarıma yönelik metaforik algıları. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(1), 67-83. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1145360
• Güngör, D. (2016). Psikolojide ölçme araçlarının geliştirilmesi ve uyarlanması kılavuzu. Türk Psikoloji Yazıları, 19(38), 104-112. https://psikolog.org.tr/tr/yayinlar/dergiler/1031828/tpy1301996120160000m000041.pdf
• Henson, R., & Roberts, K. (2006). Use of exploratory factor analysis in published research common errors and some comment on improved practice. Educational and Psychological Measurement, 66(3), 393-416. https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0013164405282485
• Hu, L. T., & Bentler, P. M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural equation modeling: a multidisciplinary journal, 6(1), 1-55.
• İlbaş İ. A. (2009). Organik tarım (ilkeler ve ulusal mevzuat). Eflatun Yaynevi.
• İlhan, M., & Çetin, B. (2014). LISREL ve AMOS programları kalıcı olarak kalıcı özgürlük modeli (yem) analizlerine ilişkin sonuçların karşılanması. Eğitim ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Dergisi, 5 (2), 26-42. https://doi.org/10.21031/epod.31126
• Kabakçı Yurdakul, I.,Odabaşı, H.F., Kılıçer, K., Çoklar, A.N., Birinci, G. & Kurt, A.A. (2012). The development, validity and reliability of TPACK-deep: A technological pedagogical content knowledge scale. Computers & Education, 58(3), 964-977.
• Karaca, O., Çalışkan, S. A., Dönmez, O., & Durak, H. İ. (2021). Lifelong learning attitude scale (LILAS) for healthcare students in higher education: development, validity, reliability study. Tıp Eğitimi Dünyası, 20(62), 87-101.
• Karagöz, Y. (2019). Spss Amos Meta uygulamalı nitel, nicel, karma bilimsel araştırma yöntemleri ve yayın etiği (2. Baskı). Nobel Yayınevi.
• Karagöz, Y., & Kösterelioğlu, İ. (2008). İletişim becerileri değerlendirme ölçeğinin faktör analizi metodu ile geliştirilmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (21), 81-98. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/55462
• Karaman, M. (2023). Keşfedici ve doğrulayıcı faktör analizi: kavramsal bir çalışma. Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 9(1), 47-63. https://doi.org/10.29131/uiibd.1279602
• Kazan, H., Ergülen, A., & Çoban, B. (2016). Determination, solution and analysis of bottlenecks in service production in large-scale size enterprises. Eurasian Econometrics, Statistics & Emprical Economics Journal, 51, 74-90.
• Kefeli, N., Atagün, G.,Kobal Bekar, N., Karayel, R., Çelik Ertekin, D., Murat Doğru, Ş., & Güner, P. (2018). “Z kuşağı tarımla buluşuyor 3” doğa eğitimi projesinin değerlendirilmesi. Fen Bilimleri Öğretimi Dergisi, 6(1), 96-119. https://dergipark.org.tr/tr/pub/fbod/issue/71989/1158027
• Kurnaz, M. A., & Yiğit, N. (2010). Fizik tutum ölçeği: Geliştirilmesi, geçerliliği ve güvenilirliği. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 4(1), 29-49. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/39794
• Kurtar, E. S., & Ayan, A. K. (2004). Organik tarım ve Türkiye’deki durumu. OMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 19(1), 56-64. https://www.researchgate.net/publication/305769391_ORGANIK_TARIM_VE_TURKIYE'DEKI_DURUMU
• Kutlu, M. O., Yapıcı, A., & Korkmaz, Ş. (2015). A Scale development on study and learning strategies for high school students (adana sample from Turkey). International Multilingual Journal of Contemporary Research, 3(2), 27-32.
• Lakin, L. (2006). Science beyond the classroom. Journal of Biological Education, 40(2), 88 - 90.
• MEB [Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı], (2018). Fen bilimleri dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 3, 4, 5, 6, 7, ve 8. Sınıflar). Ankara.
• MEB [Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı], (2024). Fen bilimleri dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 3, 4, 5, 6, 7, ve 8. Sınıflar). Ankara.
• Meydan, C. H. & Şeşen, H. (2015). Yapısal eşitlik modellemesi Amos uygulamaları (2. baskı). Detay Yayıncılık.
• Muradoğlu, B., Yigit, N., & Mazlum-Güven, E. (2022). Innovativeness in Science Education: An Examination of Secondary School Students' Perceptions. Journal of Science Learning, 5(1), 42-54. https://ejournal.upi.edu/index.php/jslearning/article/view/124/pdf
• Norberg-Hodge, H., P. Goering, and J. Page. 2001. From the ground up: rethinking industrial agriculture. Zed Books.
• Nunnally, J.C (1978). Psychometric theory. McGraw Hill.
• Oğuz, C. & Sarı, H. (2019). Kırsal alanda yerel tohum kullanımı ve önemi; Konya ili örneği. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 29 (Özel Sayı), 24-33. https://doi.org/10.29133/yyutbd.467601
• Özbek, H. (2019). Tarımsal biyoçeşitliliğin korunmasında yerel tohum kullanımı ve üretici farkındalığı (Ankara ili Ayaş ilçesi örneği) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Özbey, H., Bağcı, K., Karabulut, M., & Bayat, M. (2023). Psychometric properties of the Turkish version of the academic nurse self-efficacy scale. Genel Sağlık Bilimleri Dergisi, 5(3), 351-360.
• Özdamar K. (2016). Ölçek ve test geliştirme yapısal eşitlik modellemesi. 1st ed. Eskişehir: Nisan Kitabevi.
• Özkaya, T. (2014). Türkiye’de tohumculuğun tarihsel gelişimi. A. Aysu, M., S., Kayaoğlu (Eds.), Köylülükten sonra tarım Osmanlı’dan günümüze çiftçinin ilgası ve şirketleşme (s. 71-82). Epos Yayınları.
• Pallant, J. (2017). SPSS kullanma kılavuzu SPSS ile adım adım veri analizi (S. Balcı ve B. Ahi, Çev.). Anı Yayıncılık.
• Palmerg, I. E., & Kuru, J. (2000). Outdoor activities as a basis for environmental responsibility. Journal of Environmental Education, 31(4), 32 - 37.
• Preston, C. C., & Colman, A. M. (2000). Optimal number of response categories in rating scales: Reliability, validity, discriminating power, and respondent preferences. Acta Psychologica, 104(1), 1–15. https://doi.org/10.1016/S0001-6918(99)00050-5
• Scherer, R. F., Luther, D. C., Wiebe, F. A., & Adams, J. S. (1988). Dimensionality of coping: Factor stability using the ways of coping questionnaire. Psychological reports, 62(3), 763-770.
• Schermelleh-Engel, K., Moosbrugger, H., and Müller, H. (2003). Evaluating the fit of structural equation models: tests of significance and descriptive goodness-offit measures. Methods of Psychological Research Online, 8(2), 23–74.
• Sümer, N. (2000). Yapısal eşitlik modelleri: temel kavramlar ve örnek uygulamalar. Türk Psikoloji Yazıları, 3(6), 49–74.
• Şencan, H. (2005). Sosyal ve davranışsal ölçümlerde güvenirlik ve geçerlilik. Seçkin Yayıncılık.
• Toran, M., Mart, M., & Özden, B. (2024). Okul öncesi öğretmeni mesleki öz-yeterlik ölçeği geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Yaşadıkça Eğitim, 38(1), 88–104. https://doi.org/10.33308/26674874.2024381664
• Wang, K. T., Li, F., Wang, Y., Hunt, E. N., Yan, G. C., and Currey, D. E. (2014). The International Friendly Campus Scale: Development and psychometric evaluation. International Journal of Intercultural Relations, 42, 118-128.
• Yaşlıoğlu, M. M. (2017). Sosyal bilimlerde faktör analizi ve geçerlilik: Keşfedici ve doğrulayıcı faktör analizlerinin kullanılması. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 46, 74-85. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/369427
• Yiğit, N. (2008). Test geliştirme. G.Başol (Ed.) Eğitimde ölçme değerlendirme içinde (s. 153-171). Lisans Yayıncılık.
• Yiğit, N., Bütüner, S. Ö.., & Dertlioğlu, K. (2008). Öğretim amaçlı örütbağ sitesi değerlendirme ölçeği geliştirme. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 2(2), 38-51. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/39765
• Yiğit, N., Deveci, İ., & Dadandı, N. (2022). Yeni nesil fen bilimleri sorularına yönelik algı ölçeğinin geliştirilmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(Özel Sayı), 108-130. https://doi.org/10.33711/yyuefd.1068089
• Yiğit, N., Muradoğlu, B. & Mazlum-Güven, E. (2019, Nisan). Ortaokul öğrencilerinin yenilikçi düşünmeye yönelik algıları: bir ölçek geliştirme çalışması. Sözel bildiri, I. Uluslararası Fen, Matematik, Girişimcilik ve Teknoloji Eğitimi Kongresi, İzmir.