Türkiye’de Dışa Yabancı Doğrudan Yatırımlar ve İhracat İlişkisi

Yıl 2018, Sayı: 638, 59 - 77, 01.04.2018

Nur Aydın

Öz

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de dışa yabancı doğrudan yatırımların ülke ihracatına etkisini 1992:Q1-2016:Q1 dönemi için incelemektir. Kapetanios (2005) çoklu yapısal kırılmalı birim kök testiyle serilerin durağanlığı analiz edilmiştir. Analiz sonucuna göre; seriler düzey değerlerinde durağan değildir. Eşbütünleşme ilişkisi Maki (2012) çoklu yapısal kırılmalı eşbütünleşme testi ve Bayer-Hanck (2013) eşbütünleşme testi ile analiz edilmiş, seriler arasında eşbütünleşme ilişkisi olduğu görülmüştür. Frekans bölgesi nedensellik testi sonucuna göre; dışa yabancı doğrudan yatırımlardan ihracata doğru orta dönemde güçlü bir nedensellik ilişkisi vardır. Seriler arasındaki uzun ve kısa dönem analizi ise, dinamik en küçük kareler yöntemiyle ele alınmıştır. Uzun dönem analizinde, dışa yabancı doğrudan yatırımlardaki %10’luk artış ihracatı %6.5 arttırırken, reel efektif döviz kurundaki %10’luk artış ihracatı %14.9 oranında azalttığı tespit edilmiştir

Anahtar Kelimeler

Dışa Yabancı Doğrudan Yatırım, İhracat, Reel Efektif Döviz

Outward Foreign Direct Investments and Export Relationship in Turkey

Öz

The purpose of this study is to investigate the impact of country’s exports on the frame of outward foreign direct investments of Turkey for 1992:Q1-2016:Q1. Kapetanios (2005) unit root test with multiple structural breaks was analyzed stationarity of the series. According to the results; series are not stationary at level. Cointegration relationship has been analyzed by Maki (2012) cointegration test with multiple structural breaks and Bayer-Hanck (2013) cointegration test and series were found to be cointegrated. According to the results, frequency domain causality test, there is causality in the medium run from outward foreign direct investments to export. On the other hand long and short term relationships among series were discussed by dynamic ordinary least square method. In the long run analysis, we have determined that %10 increase in outward foreign direct investments leads to an export increase of %6.5 while the %10 increase in the real effective exchange rate leads to an export decrease of %14.9

Anahtar Kelimeler

Outward Foreign Direct Investment, Export, Real Effective Exchange

Kaynakça

• ADIGÜZEL, Uğur, Tayfur BAYAT, , Selim KAYHAN, Şaban NAZLIOĞLU; (2013), “Oil Prices and Exchange Rates in Bra- zil, India and Turkey: Time and Frequency Domain Causality
• Analysis”, Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, (1), ss. 49-73. AKTÜRK, Levent N., Veli YILANCI ve Şeref BOZOKLU; (2014)
• “Spot ve Türev Piyasalar Arasındaki Etkileşim: Türkiye Örneği”, Karadeniz ve Balkan Ekonomik ve Politik Araştırmalar Sem- pozyumu, Zonguldak. APAN, Evrim; (2006), Türkiye’nin Yurtdışına Doğrudan
• Yatırımları ve Türk Firmalarının Doğrudan Dış Yatırım Kararlarını Etkileyen Faktörler. Uzmanlık Tezi, Ankara/Hazine Müsteşarlığı. ARI, Ayşe; (2016), “Türkiye’deki Ekonomik Büyüme ve İşsizlik
• İlişkisinin Analizi: Yeni Bir Eşbütünleşme Testi”, Siyaset, Eko- nomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 4 (4), ss. 57-67. BAL, Harun ve Devlet GÖZ; (2010), “Doğrudan Yabancı Ser- maye Yatırımları ve Türkiye”, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(2), ss. 450-467.
• BANO, Sayeeda ve Jose TABBADA; (2015), “Foreign Direct
• Investment Outflows : Asian Developing Countries”, Journal of Economic Integration, 30(2), ss. 359-398. BANERJEE, Anindya, Juan DOLADO ve Ricardo MESTRE; (1998), “Error-Correction Mechanism Test for Cointegration in a Single-Equation Framework”, Journal of Time Series Analy- sis, 19, ss. 267-283.
• BAYER, Christian ve Christoph HANCK; (2013), “Combining
• Non-cointegration Tests”, Journal of Time Series Analysis, 34, ss. 83-95. BHASIN, Niti ve Justin PAUL; (2016), Exports and Outward
• FDI: Are They Complements or Substitutes? Evidence From Asia?, Multionational Business Review, 24(1), ss. 1-31. BOSWIJK, H.Peter; (1994), “Testing for an Unstable Root in
• Conditional and Structural Error Correction Models”, Journal of Econometrics, 63, ss. 37-60. BOZOKLU, Şeref ve Veli YILANCI; (2013), “Energy Consump- tion and Economic Growth for Selected OECD Countries
• Further Evidence from The Granger Causality Test in The Fre- quency Domain”, Energy Policy, 63, ss. 877-881. BREITUNG, Jörg ve Bertrand CANDELON; (2006), “Testing for Short-and Long-run Causality: A Frequency-Domain Ap- proach”, Journal of Econometrics, 132, ss. 363-378.
• BULAN, Mert; (2015), Apple ürünleri nerede üretiliyor? https:// mertbulan.com/2015/12/21/apple-urunleri-nerede-uretiliyor/, (Erişim Tarihi: 31.12.2017).
• CAPISTRÁN, Carlos ve Manuel RAMOS-FRANCIA; (2009)
• “Inflation Dynamics in Latin America”, Banco de México Work- ing Papers, No: 2006-11.
• CHEN, Yan, Wen-Chung HSU ve Chengqi WANG; (2012), “Ef- fects of Outward FDI on Home-Country Export Competitive- ness: The Role of Location and Industry Heterogeneity”, Jour- nal of Chinese Economic and Foreign Trade Studies, 5(1), ss. 73.
• CHOW, Peter C.Y.; (2012), “The Effect of Outward Foreign Di- rect Investment on Home Country’s Export: A Case Study on
• Taiwan, 1989-2006”, The Journal of International Trade & Eco- nomic Development, 21(5), ss. 725-754.
• CRESPO Nuno ve Maria P. FONTOURA; (2007), “Determinant
• Factors of FDI Spillovers –What Do We Really Know?”, World Development, 35(3), ss. 410-425. DIŞ EKONOMİK İLİŞKİLER KURULU; (2012), Dünya’da ve Türkiye’de Yurtdışı Doğrudan Yatırımlar, Yurtdışı Yatırımlar İş Konseyi: İstanbul.
• DIŞ EKONOMİK İLİŞKİLER KURULU; (2014), Dünya’da ve Türkiye’de Yurtdışı Doğrudan Yatırımlar, Yurtdışı Yatırımlar İş Konseyi: İstanbul.
• DİNAR STANDARD (2012), Top 100 Companies of the Muslim
• World. http://www.dinarstandard.com/ds100-top-100-compa- nies-oic-organization-islamic-cooperation-countries/ (Erişim Tarihi: 12.03.2016).
• EGGER, Peter; (2001), “European Exports and Outward For- eign Direct Investment: A Dynamic Panel Data Approach”
• Weltwirtschaftliches Archiv, 137(3), ss. 427-449. EGRESI, Istvan ve Fatih KARA; (2015), “Foreign Policy Influ- ences on Outward Direct Investment: The Case of Turkey”
• Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 17(2), ss. 181- ENGLE, Robert F. ve Clive W.J. GRANGER; (1987), “Cointe- gration and Error Correction: Representation, Estimation and Testing”, Econometrica, 55, ss. 251-276.
• ENR (Engineering News Record) (2015). Top 250 International
• Contractors. http://www.enr.com/toplists/2015_Top_250_Inter- national_Contractors3 (Erişim Tarihi: 12.03.2016).
• ESTEVE, Vicente ve Francisco REQUENA; (2006), “A Coin- tegration Analysis of Car Advertising and Sales Data in the Presenceof Structural Change”, International Journal of the Economics of Business. 13(1), ss. 111-128.
• FALK, Martin ve Mariya HAKE; (2008), “A Panel Data Analysis on FDI and Exports”, FIW Research Report N° 012.
• FISHER, Ronald, A.; (1932), Statistical Methods for Research
• Workers, London: Oliver and Boyd. FONSECA, Miguel, Antonio MENDONÇA ve José PASSOS; (2009), “Outward FDI Effects on The Portuguese Trade Bal- ance, 1996-2007”, Working Papers, ISSN No: 0874- 4548.
• FONTAGNÉ, Lionel ve Michaël PAJOT, (2002), “Relationships
• Between Trade and FDI Flows within Two Panels of US and French Industries”, in Lipsey, R. E. e Mucchielli, J.L., eds., Mul- tinational Firms and Impacts on Employment, Trade, and Tech- nology, Routledge, London and New York. FORBES (2015), Forbes Global 2000. http://www.forbes.com/ global2000/list/#tab:overall (Erişim Tarihi: 12.03.2016).
• FORTUNE (2014), Fortune Global 500. http://fortune.com/ global500/ (Erişim Tarihi: 12.03.2016).
• GEWEKE, John; (1982), “Measurement of Linear Dependence and Feedback between Multiple Time Series”, Journal of the American Statistical Association, 77, ss. 304-313.
• GHOSH, Madanmohan ve Weimin WANG; (2011), “Canada ve U.S. Outward FDI and Exports: Are China and India Special?”
• The International Trade Journal, 25(4), ss. 465-512. GLOBERMAN Steven; (2012), “Investing Abroad and Investing
• At Home: Complements Or Substitutes?”, Multinational Busi- ness Review, 20(3), ss. 217-230. GOH, Soo.K., Koi NYEN ve Siew.Y. THAM; (2012), “Does Out- ward FDI Matter in International Trade? Evidence from Malay- sia”, Munich Personal RePEc Archive, Paper No. 39715.
• GÖÇER, İsmet; (2013), “Yabancı Doğrudan Yatırımların
• Verimlilik ve Makroekonomik Etkileri: Türkiye, Çin ve Hindis- tan Örneği”, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler En- stitüsü, İktisat Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi. GÖÇER, İsmet ve Nur AYDIN; (2016), “Türkiye’de Sağlık
• Değişkenlerinin Turizm Gelirine Etkisi: Çoklu Yapısal Kırılmalı Bir Analiz”, Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilim- ler Fakültesi Dergisi, 6(1), ss. 777-800
• GREGORY, Allan W. ve Bruce E. HANSEN; (1996), “Tests for
• Cointegration in Models with Regime and Trend Shifts”, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 58(3), ss. 555-560. GREGORY, Allan W. ve Bruce E. HANSEN; (1996), “Residual
• Based Tests for Cointegration in Models with Regime Shifts”, Journal of Econometrics, 70(1), ss. 99-126. HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI (2014), Yurtdışı Doğrudan Yatırımlar
• Raporu 2013, Mali Sektörle İlişkiler ve Kambiyo Genel Müdürlüğü.
• HATEMI-J, Abdulnasser; (2008), “Tests for Cointegration with
• Two Unknown Regime Shifts with an Application to Financial Market Integration”, Empirical Economics, 35, ss. 497-505. HOLLAND TRADE and INVEST (2016), Holland Compared
• Facts and Figures Winter 2016, http://www.hollandtradeandin- vest.com (Erişim Tarihi: 07.03.2016). Com
• HOSOYA, Yuzo; (1991), “The Decomposition and Measure- ment of The Interdependence Between Second-Order Station- ary Process”, Probability Theory and Related Fields, 88, ss. 444.ilityTheorylateed
• JAVORCIK, Beata S.; (2004), “Does Foreign Direct Investment
• Increase the Productivity of Domestic Firms? In Search of Spill- overs through Backward Linkages”, The American Economic Review, 94(3), ss. 605-627. JOHANSEN Sİren; (1991), “Estimation and Hypothesis Test- ing of Cointegration Vectors in Gaussian Vector Autoregressive
• Model”, Econometrica: Journal of the Econometric Society, ss. 1580.
• KAPETANIOS, George; (2005), “Unit-Root Testing Against The Alternative Hypothesis of up to m Structural Breaks”, Journal of
• Time Series Analysis, 26(1), ss. 123-133. KAYA, Harun; (2005), “A Neglected Research Area: Interna- tionalization of Turkish Firms Via Outward Foreign Direct In- vestment”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5, ss. 154.
• KIM, June D. ve In-Soo RANG; (1996), “Outward FDI and Ex- ports: The Case of South Korea and Japan”, Journal of Asian Economics, 8(1), ss. 39-50.
• KIM, Seungjin; (2000). “Effects of Outward Foreign Direct In- vestment on Home Country Performance: Evidence from Ko- rea”, National Bureau of Economic Research, 9, ss. 295-317.
• KIZILGÖL, Özlem; (2006), “Türkiye’de Büyüme Oranı ile İşsizlik
• Oranı Arasındaki İlişki”, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Der- gisi, 4, ss. 54-69. LEE, Junsoo ve Mark C. STRAZICICH; (2003), “Minimum La- grange Multiplier Unit Root Test With Two Structural Breaks”
• The Review of Economics and Statistics, 85(4), ss. 1082-1089.
• LIPSEY, Robert E. ve Merle Y. WEISS; (1984), “Foreign Pro- duction and Exports of Individual Firms”, The Review of Eco- nomics and Statistics, 66(2), ss. 304-308.
• LIPSEY, Robert E., Eric D. RAMSTETTER ve Magnus BLOM- STROM; (2000), “Outward FDI and Parent Exports and Em- ployment: Japan, The United States and Sweden”, Global
• Economy Quarterly, 1(4), ss. 285-302. LUMSDAINE, Robin L. ve David H. PAPELL; (1997), “Multiple
• Trend Breaks and The Unit Root Hypothesis”, The Review of Economics and Statistics, 79, ss. 212-218. LUO, Yadong, Qiuzhi XUE ve Binjie HAN; (2010), “How Emerg- ing Market Governments Promote Outward FDI: Experience
• From China”, Journal of World Business, 45(1), ss. 68-79. MAKI, Daiki; (2012), “Tests For Cointegration Allowing for an
• Unknown Number of Breaks”, Economic Modelling, 29(5), ss. 2015.
• MARTINEZ-MARTIN, Jaime; (2010), “On the Dynamics of Exports and FDI: The Spanish Internationalization Pro- cess”, IREA Working Paper Series 2010/10, Under review at
• Revista de Economía Aplicada. MUNDELL, Robert A.; (1957), “International Trade and Factor
• Mobility”, American Economic Review, 47, ss. 321-335. NEIL FOSTER, McGregor, Anders ISAKSSON ve, Florian KAULICH; (2013), “Outward Foreign Direct Investment, Ex- porting and Firm-Level Performance in Sub-Saharan Africa”
• The Journal of Development Studies, 50(2), ss. 244-257. NETHERLANDS (2016), Invest in Holland, http://investinholland.com/nfia_me- dia/2015/05/NFIA_Corporate_Brochure2016.SCREEN.WW_. pdf (Erişim Tarihi: 07.03.2016). INVESTMENT AGENCY
• ÖNDER, Gökhan ve Zeynep KARAL; (2013), “Determinants of
• Foreign Direct Investments Outflow from A Developing Coun- try: The Case of Turkey”, Business, Management and Educa- tion, 11(2), ss. 241-255. ÖZCAN, Burcu ve Ayşe ARI; (2010), “Doğrudan Yabancı
• Yatırımların Belirleyicileri Üzerine Bir Analiz: OECD Örneği”, Ekonometri ve İstatistik, 12, ss. 65 - 88. PERRON, Pierre; (1989), “The Great Crash, The Oil Price
• Shock and The Unit Root Hypothesis”, Econometrica, 57(2), ss. 1361-1401.
• PERRON, Pierre; (1997), “Further Evidence on Breaking Trend
• Functions in Macroeconomic Veriables”, Journal of Economet- ric, 80, ss. 355-385. RESMİ GAZETE (1989), Türk Parasının Kıymetini Koruma
• Hakkında 32 Sayılı Karar. Türkiye Cumhuriyeti Resmi Gazete , 11/08/1989, Ankara.
• SABRA, Mahmoud M.; (2015), “A Dynamic Panel Analysis of French Exports and Outward FDI in Selected Mediterranean Countries”, Journal of International and Global Economic Stud- ies, 8(1), ss. 93-112. SHAHBAZ, Muhammad, Sahbi FARHANI ve, İlhan ÖZTÜRK; (2013), “Coal Consumption, Industrial Production and CO2
• Emissions in China and India”, Munich Personal RePEc Ar- chive, Paper No. 50618.
• STOCK, James H. ve Mark W. WATSON; (1993), “A Simple
• Estimator of Cointegrating Vectors in Higher Order Integrated Systems”, Econometrica, 61(4), ss. 783-820. ŞENTÜRK, Mehmet, Gökçen, SAYAR ÖZKAN ve Yusuf E. AKBAŞ; (2014), “The Relationship between Economic Growth and Stock Returns: An Example from Turkey”, Doğuş Üniversi- tesi Dergisi, 15(2), ss. 155-164
• TOPFOREIGNSTOCKS (2013), The Global Top 100 TNCs from Emerging and Frontier Markets, http://topforeignstocks. com/2014/09/16/the-worlds-top-100-non-financial-tncs- ranked-by-foreign-assets/ (Erişim Tarihi: 12.03.2016).
• TÜRKCAN, Kemal; (2007), “Outward Foreign Direct Invest- ment and Intermediate Goods Exports, Evidence from the USA”, Economie Internationale, 4(112), ss. 51-71.
• TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI (2016a), Öde- meler Dengesi Analitik Sunum. http://evds.tcmb.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 02.02.2016).
• TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI (2016b), Dış
• Ticaret Geniş Ekonomik Kategorileri (Toplam İhracat). http:// evds.tcmb.gov.tr (Erişim Tarihi: 02.02.2016).
• TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI (2016c), Yur- tiçinde Yerleşik Kişilerin Yurtdışındaki Doğrudan Yatırımlarının
• Sektörlere Göre Dağılımı. http://evds.tcmb.gov.tr/ (Erişim Tari- hi: 04.03.2016).
• TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI (2016d), Yur- tiçinde Yerleşik Kişilerin Yurtdışındaki Doğrudan Yatırımlarının
• Ülkelere Göre Dağılımı. http://evds.tcmb.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 03.2016).
• TÜRKİYE CUMHURİYETİ BAŞBAKANLIK TÜRKİYE YATIRIM DESTEK VE TANITIM AJANSI (2016), http://www.invest.gov.tr (Erişim Tarihi: 07.02.2016).
• TÜRKİYE BANKALAR BİRLİĞİ (2016), Banka ve Sektör Bilg- ileri. http://www.tbb.org.tr/tr/bankacilik/banka-ve-sektor-bilgile- ri/banka-bilgileri/subeler/65 (Erişim Tarihi: 07.03.2016).
• TÜRKİYE CUMHURİYETİ BAKÜ BÜYÜKELÇİLİĞİ (2016)
• Ekonomi Müşavirliği. http://www.baku.emb.mfa.gov.tr/ShowIn- foNotes.aspx?ID=208789 (Erişim Tarihi: 07.03.2016).
• TÜRKİYE CUMHURİYETİ EKONOMİ BAKANLIĞI (2016)
• Uluslararası Doğrudan Yatırımlar 2014 Yılı Raporu. 2015.
• TÜRKİYE CUMHURİYETİ EKONOMİ BAKANLIĞI (2016), http://www.ekonomi.gov.tr, (Erişim Tarihi: 03.02.2016).
• TÜRKİYE PETROLLERİ ANONİM ORTAKLIĞI (2016), http:// www.tpao.gov.tr, (Erişim Tarihi: 05.03.2016).
• UNCTAD (2015), World Investment Report 2015: Reforming In- ternational Investment Governance. Newyork: United Nations.
• YAVAN, Nuri; (2012), “Türkiye’nin Yurt Dışındaki Doğrudan Yatırımları: Tarihsel ve Mekânsal Perspektif”, Bilig:Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 63, ss. 237-270. YILDIZ, Ayşe ve Emine Ebru AKSOY; (2014), “Morgan Stanley
• Gelişmekte Olan Borsa Endeksi İle BIST Endeksi Arasındaki Eşbütünleşme İlişkisinin Analiz Edilmesi”, Atatürk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 28(1), ss.1-19. ZHANG, Yan ve Guo-Zhen WANG; (2010), “Research on The Impact of Outward Foreign Direct Investment on Trade Com- petitiveness”, Proceedings of the Ninth International Confer- ence on Machine Learning and Cybernetics, 4, ss.1720-1724.
• ZIVOT, Eric ve Donald W.K. ANDREWS; (1992), “Further Evi- dence on The Great Crash, The Oil Price Shock, and The Unit
• Root Hypothesis”, Journal of Business and Economic Statis- tics, 10(10), ss. 251-270.ld Ek 1. Breitung ve Candelon (2006) Frekans Alanı Nedensellik Testi
• Geweke (1982) ve Hosoya (1991), nedensellik ilişkisini inceleyebilmek için iki boyutlu zaman serisi vektörü rak sonlu sıralı VAR modeli şu şekildedir: oluştura- (1) Burada meli da Granger nedensellik şu şekilde tanımlanır: (2) şeklindedir. Eğer ise frekans, ise ’in nedeni değildir. Z’nin bileşenleri birinci dereceden durağan ve eşbütünleşik ise otoregresif polinomial min iki tarafından çıkarılırsa; (3) Burada
• (Breitung ve Candelon, 2006: 365). Breitung ve Candelon (2006) ’yi beyaz gürültü kabul etmiş
• ’i pozitif tanımlayarak şeklinde tanımlamıştır. Ԍ; Cholesky ayrıştırmasının aşağı üçgen matrisi şeklinde tanım- landığında ’dir. Sistem durağan ise; gösterimi; (4) Bu gösterimi ’nin spektral yoğunluğu için kul- landığımızda; (5) Breitung ve Candelon (2006), ise ni incelemektedir. nedensellik ilişkisi- ve ve ’nin gösteri- cisi olarak diagonal elemanı olarak ’in nedenseli değildir. frekansında ’in düşük (6) ile ’nin elemanını ifade etmektedir. Bu nedenle için; (7) (8)
• Breitung ve Condelon (2006), denklem (11) ve denklem (12) için doğrusal kısıtlamalar ve mi şu şekilde gösterilmektedir. (9) ve boş hipotez doğrusal kısıtlamaya eşittir. (10) ve (11) için nedensellik ilişkisi F testiyle test edilir ve serbestlik derecesine sahiptir.