Bütüncül ve Önleyici Bir Çevre Yönetimi Yaklaşımı Olarak Temiz Üretim Yaklaşımı ve Türkiye’de Uygulanması

Yıl 2014, Sayı: 596, 59 - 69, 01.10.2014

Şermin Atak , Ekrem Türker Fidan

Öz

Sanayi Devrimi ve ortaya çıkardığı yaşam biçimlerindeki değişmeye ek olarak özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında büyük bir hız kazanan teknolojik ve sınai gelişmeler, ekolojik değerlerin tahrip edilmesi sonucunu doğurmuştur. Ekolojik değerlerin tahrip edilmesinin önlenmesine yönelik olarak iki yaklaşım ortaya çıkmıştır. İsimleri ve içerikleri zaman içinde farklılaşan bu yaklaşımlardan birincisi “Kirlilik Kontrolü Yaklaşımı”, ikincisi “Temiz Üretim Yaklaşımı” dır. Kirlilik kontrolü yaklaşımı kirlilik ortaya çıktıktan sonra yapılan uygulamaları içerirken, temiz üretim yaklaşımı ürünün geliştirilmesi ve üretilmesi sürecinde kirleticilerin azaltılmasına yönelik bütünsel tedbirleri kapsamaktadır. Temiz üretim yaklaşımı çevresel fayda yanında ekonomik getiriler sağlayan bir üretim stratejisidir. Temiz üretim yaklaşımı hammadde ve enerjiyi daha az kullanmayı, yeniden kullanım ve geri dönüşümü arttırmayı, daha az atık oluşturmayı, tehlikeli atık miktarını azaltmayı amaçlamaktadır. 1980 ‘li yıllardan bugüne kadar AB ‘de desteklenen çalışmalar, 1989 yılından bu yana UNEP aracılığıyla yaygınlaştırılmaktadır. Türkiye’de ise temiz üretim yaklaşımına yönelik ilk çalışmalar 1999’da TÜBİTAK ve TTGV tarafından geliştirilmiştir. Temiz üretime yönelik çalışmalar hızla artmaktadır. 10.Kalkınma Planı hedefleri arasında da yer alan temiz üretim yaklaşımı, sanayiye yönelik uygulamalarda teşviklerle yaygınlaştırılmaya çalışılmaktadır

Anahtar Kelimeler

Kirlilik Kontrolü Yaklaşımı, Temiz Üretim Yaklaşımı

Clean Production Approach and Implementations in Turkey as an Integrated and Preventive Environmental Management Approach

Öz

Together with Industrial Revolution and resultant changes in life styles, rapid technological and industrial developments throughout the second half of the 20th century resulted in various destructions over ecological resources. There are two approaches evolved for the prevention of such destructions over ecological sources. These approaches are “Pollution Control Approach” and “Clean Production Approach”. While pollution control approach includes the implementations carried out after the emergence of pollution, clean production approach includes the integrated measures to be taken to reduce the pollutants during the product development and production processes. Clean production approach targets the reductions in raw material and energy use, hazardous waste creation, increments in re-use and recycle. Such implementations have been supported in EU since 1980s and widespread in UNEP since 1989. Clean production approach in Turkey was brought into action in 1999 by TUBITAK and TTGV and relevant implementations were also included in 10th Development Plan

Anahtar Kelimeler

Pollution Control Approach, Clean Production Approach

Kaynakça

• ATIMTAY, Aysel ve Elçin KENTEL; (2010), Sürdürülebilir (Tem- iz ve Yenilenebilir) Enerji Kaynakları ve Yönetim, ODTÜ-SEM
• İklim Değişikliği, Uyum Politikaları ve Türkiye Sertifikalı Eğitim Programı, Ankara. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı; (2011), Türkiye Sanayi
• Stratejisi Belgesi 2011- 2014 (AB Üyeliğine Doğru), Bilim
• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Yayınları, Ankara. Çevre Yasası; (2006), Resmi Gazete, Ankara.
• DEMİRER, Göksel Niyazi; (2003), “Kirlilik Önleme Yaklaşımlarının Temel Prensipleri”, TMMOB Çevre ve Mühen- dis Dergisi, 4(5), ss. 29-41.
• DEMİRER, Göksel Niyazi; (2010), Temiz (Sürdürülebilir) Üre- tim: Kavramsal Çerçeve ve Uygulama Örnekleri, ODTÜ-SEM
• İklim Değişikliği, Uyum Politikaları ve Türkiye Sertifikalı Eğitim Programı, Ankara. Department for Business Innovation and Skills; (2010), Tech- nology Strategy Development UK Capability, Key Technology
• Area, Sustainable Production and Consumption, Department for Business Innovation and Skills Prints, United Kingdom. EKİNCİ, Mehmet Behzat; (2005), “Sanayileşme Stratejileri Çer- çevesinde Çevre Boyutlu Sürdürülebilir Kalkınma Anlayışına
• İlişkin Değerlendirmeler”, Sosyal Siyaset Konferansları, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Dergisi, 50. Kitap, ss. 1009.
• Enerji İle İlgili Ürünlerin Çevreye Duyarlı Tasarımına İlişkin Yönetmelik; (2010), Resmi Gazete, Ankara.
• Ev Tipi Buzdolapları, Derin Dondurucular, Buzdolabı Derin Dondurucular ve Bunların Bileşimlerinin Enerji Etiketlemesine Dair Yönetmelik; (2010), Resmi Gazete, Ankara.
• Kalkınma Bakanlığı; (2013), 10.Kalkınma Planı (2014- 2018)
• Kalkınma Bakanlığı Yayınları, Ankara. KELEŞ, Ruşen, Can HAMAMCI ve Aykut ÇOBAN; (2009)
• Çevre Politikası, İmge Kitabevi, Ankara. KEMP, Rene and Maj Munch ANDERSEN; (2004), “Strategies for Eco-Efficiency Innovation”,Eco-Innovation, 6(8), ss. 11-26.
• KOSGEB; 2011-2013 KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı, (2011)
• KOSGEB Yayınları, Ankara. OECD; (2009-a), Sustainable Manufacturing and Eco-Innova- tion: Towards a Green Economy, OECD Prints, France.
• OECD; (2009-b), Sustainable Manufacturing and Eco-Innova- tion-Framework, Practices and Measurement Synthesis Re- port, OECD Prints, France.
• Rio+20 Konferansı; (2012), Rio+20 “İstediğimiz Gelecek”
• Sonuç Bildirgesi, Rio+20 Konferansı, Brezilya. Sürdürülebilir Üretim Sempozyumu; (2013), Verimlilik Genel
• Müdürlüğü ile Hacettepe Üniversitesi Çevre Uygulama ve Araştırma Merkezi, Ankara. Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliği; (2005), Resmi Gazete, Ankara.
• TTGV; (2009), Türkiye’de Temiz Üretim Uygulamalarının Yaygınlaştırılması İçin Çerçeve Koşulların ve Ar-Ge İhtiyacının Belirlenmesi Raporu, TTGV Yayınları, Ankara. TÜBİTAK; “Çevre ve Temiz Üretim Enstitüsü, http://ctue.mam. tubitak.gov.tr/, 15.09.2014.
• ULUTAŞ, Ferda; (2011), Türkiye’de Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim Politikaları ve AB Uyum Süreci, TTGV Çevre Projeleri
• Grubu AB 7. Çerçeve Programı Kapsamında Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim Projesi Çalıştayı, Ankara. ULUTAŞ, Ferda, Emrah ALKAYA ve Göksel Niyazi DEMİRER; “Adaptation to Climate Change Through Eco- Efficiency: Op- portunities and Challenges for Turkey”, http://www.ttgv.org.tr/ content/docs/adaptation-to-climate-change-through-eco-effi- ciency.pdf, 30.09.2014.
• UNIDO; “Eko-Verimlilik (Temiz Üretim) Programı”, http://www. ekoverimlilik.org/?cat=4, 28.09.2014.
• Verimlilik Genel Müdürlüğü; “ Verimlilik Genel Müdürlüğü Temiz Üretim Bilgi Platformu”, http://vgm.sanayi.gov.tr/, 30.09.2014.
• Verimlilik Genel Müdürlüğü; “Teşvikler/Destekler”, http://www. temizuretim.gov.tr/tesviklerdestekler.aspx, 28.09.2014.
• YÜCEL, Mustafa ve Ümit Serkan EKMEKÇİLER; (2008)
• “Çevre Dostu Ürün Kavramına Bütünsel Yaklaşım; Temiz Üre- tim Sistemi, Eko Etiket, Yeşil Pazarlama”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 7(26), ss.235-262.
• YÜCEL, Mustafa; (2011), “Çeşitli Endüstrilerde Temiz Üretim Sistemi Uygulamalarının İşletme Ekonomilerine Sağladığı Fay- dalar”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(35), 317-332.