Human Types in Classical Turkish Literature in Terms of Philosophy

Yıl 2005, Sayı: 20, 121 - 138, 18.02.2014

Saadet Karaköse

Öz

Literature and philosophy are branches examining and commenting on human in many respects. Not only has every craft an ai m but also its philosophy in meaning its message for human In any case human has struggled with itself, nature and socıety Naturally human's manner of the sight leans to its act. In literature, types of human are selected from the society. In the Classic Turkısh Literature types of human can be divided into three. 1.The fırst one is simple or primitive type in which "ego" is the center. This is a negative type such as riva! type or fanatic type. 2.The second one is idealist types in which "you" is the center. This is a positive type such as I over in the case of a beloved. 3.The third is mature type in which "she, if' (God) is center. This is also a positive type such as well-behaving mature person.

Anahtar Kelimeler

Human; Knowledge; Love; Perfection

Eski Türk Edebiyatı'nda Felsefi Açıdan İnsan Tipleri

Öz

Edebiyat ve felsefe insanı, birçok yönden ele alan, açıklamaya çalışan alanlardır. Her sanatın bir amacı olduğu gibi bir de felsefesi, yani vermek istediği bir mesajı vardır. İnsan yaşadığı sürece kendine, tabiata ve topluma karşı mücadele içindedir. İnsanın kendi gözüyle veya bir başkasının gözüyle izdüşümü, doğal olarak edebiyata yansır. Edebiyattaki tipler de toplum içinden seçilmiş, âşinâ tiplerdir. Eski Türk Edebiyatı'nda insan tipleri genel olarak üç kategoride göze çarpar. 1. Basit veya ilkel insan tipi, edebiyatımızda "ben" merkezli insandır. Menfi tipler olan zahit ve rakip tipleri buna örnektir. 2. Gelişmiş veya ideal insan tipi, edebiyatımızda "sen" merkezli insanı temsil eder. İlkel insana nazaran gelişmiş bir tiptir ve kendisini geliştiren sevgidir. Sevgili karşısında aşık tipi buna örnektir. 3. Olgun (kamil) veya entellektüel insan tipi, edebiyatımızda "o" merkezli insandır. Hepsinin başlangıç noktası "ben" merkezli basit insandır. Kendini geliştiren basit insan, benliğini bir yana bırakıp aşk sayesinde "sen"lik geliştirir. Aşkı rehber edinen olgun insan, hep kendine uzak bir hedef seçer. Bu insan tiplerinin her birinin felsefi olarak değeri, vakıf oldukları, idrak edebildikleri mesafe ve yöneldikleri amaç kadardır.

Anahtar Kelimeler

İnsan; Bilgi; Sevgi; Olgunluk

Kaynakça

• Akarsu, Bedia, Çağdaş Felsefe, MEB, İst. 1979
• Akarsu, Bedia, Felsefe Terimleri Sozluğıı, Savaş Yay. Ank. 1984
• Aristotales, Metafizik, Çev. Ahmet Arslan, Sosyal Yay., İst. 1996.
• Atalay, Besim, Divana Lııgati’t—Tıırk Dizmi, IV, TDK, Ank. 1986.
• Bergson, Henri, Zıhın Kudretı, Çev. Miraç Katırcıoğlu, MEB, İst. 1998.
• Canaıı, Ibrahim, Hadis Ansiklopea’ısı, 16. Akçağ, İst. 1993.
• Cüceloğlu, Doğan, Yetişkin Çocuklar, Sistem Yay. İst. 1995
• Cüceloğlu, Doğan, Savaşçı, Remzi Kitabevi, İst. 2001.
• Cüceloğlu, Doğan, “Keşke ”Siz Bir Yaşam Için İletişim Donanımları, Remzi Kit. İst. 2002
• Çelebioğlu, Amil, “Erzurumlu İbrahim Hakkı Divan’nda Gönül”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, MEB, İst. 1998, s.585-598
• Dilçin, Ceın, Ornekler/e Turk Şı'ır Bilgisı, TDK, Ank. 1983.
• Dilçin, Cem, “Fuzuli’nin Bir Gazelinin Şerhi ve Yapısal Yönden İncelenmesi”, Turko— IO/ı Dergısı, C.9, S.1, 5.43-99, Ankara, 1991.
• E. Boutroux, Tabla Kanunlarının Zorunszızluğu Hakkında, Çev. Ziya Ülken, MEB, İst., 1998. İLMİ ARAŞTIRMALAR
• Eflatun, Phaıclros, Çev. Hamdi Akverdi, MEB, İst. 1997
• Ersoylu, Halil, Cem Sultan ’ın Turkçe Divan ’ı, TDK, Ank. 1989
• Eyüboğlu, Kemal, Şiirde ve Halk Dilinde Atasozleri ve Deyimler, 1,11, lst.1973.
• Ferideddin Attar, Mantık al—Tayr, Çev. Abdülbaki Gölpınarlı, MEB, İst. 1991
• Fuzülî, Divan, Haz. Kenen Akyüz-Süheyl Beken—Sedit Yüksel—Müjgan Cunbur, Akçağ, Ank. 1990.
• Fuzulî, Leyla vu Mecnun, Haz. Hüseyin Ayan, Dergah Yay. İst. 1981
• Guenon, Rene, Modern Dıinyanın Bunalımı, Yeryüzü Yay. İst. 1979
• Hançerlioğlu, Orhan, Felsefe Sazlı/ğu, Remzi Kitabevi, Ist, 1982.
• İnam, Ahmet, “Andelîb—i Güyânın Yolculuğu Olarak Aşk”, Doğu Batı, 8.26, 2004, 569—109.
• Jung, C. G, Bilinç ve Bilinçaltının Işlevı, Çev. Engin Büyükinal, SAY, Ank. 1982
• Kaplan, Mehmet, Turk Edebiyatı Uzerinde Araştırmalar 3 Tip Tahlilleri, Dergah Yay. Ist. 1985.
• Kurnaz, Cemal, Hayali Bey Divanı ’nın Tahlıli, MEB, İst. 1996
• M. Malebranche, I—lakıkalın Araşlırılması, ll, lV-V,Çev. Miraç Katırcıoğlu, MEB, İst. 1997
• Magee, Byran, Yenı Dılşıı'n Adamları, Çev. Mete Tunçay, MEB, İst. 1979.
• Mattelart, Armand, Beyin [ğfal Şebekesi, Çev.1şın Gürbüz, Ayrıntı Yay. İst. 1995.
• Mengi. Mine, “Eski Edebiyatımızda Bazı İnsan Tipleri: Rind ve Zâhid Tipleri, Orta Insan Tipi”, Osmanlı Divan Şiırı Uzerine Metinler, Haz. Mehmet Kalpaklı, YKY, lst. 1999, 5.288—290.
• Mevlâna, Mesnevî, Çev. Veled İzbudak, Göz. Geç Abdülbaki Gölpınarlı, 6 cilt, MEB, İst. 1990.
• Mulıyiddini Arabî, F usiıs ul—Iı’ıkem, Çev. M.Nuri Gençosman, İstanbul Kitabevi, Ist. 1981.
• Nesimi Dıvanı, Haz. Hüseyin Ayan, Akçağ, Ank. 1990
• Örs, Hayrullah, Konfuçyus, Remzi Kit. Ist. 1964.
• Pala, Iskender, Ansıklopeclık Divan Şiırı Sozluğıı, Akçağ, Ank. 1995
• Schimmel, Annemarie, İslamın Mistik Boyutları, Kabalcı Yay. İst. 2001
• Sevgi, Ahmet, Beyıtlerın Golgesina'e, Konya, 2004
• Şentürk, A.Atilla, SuŞ YalıııtZahıa’ Hakkında, Enderun Kit. İst. 1996
• Şeyh Galib Dıvanı, llaz. Muhsin Kalkışım, Akçağ, Ank., 1994.
• Şeyhi, Dıvan, Haz. Mustafa İsen—Cemal Kurnaz, Akçağ, Ank. 1990
• Tulum. Mertol, Sinan Paşa 'l'azarrııname, MEB, Ist.2001
• Uludağ, Süleyman, TasavvııfTerım/eriSozlugu, Marifet Yay. Ist. 1999.
• Yunus Emre Divanı, Haz. Mustafa Tatcı, KB, Ank. 1990.