An Archaic Verb in Old Turkic: Arı-

Yıl 2005, Sayı: 20, 149 - 157, 19.02.2014

Selahittin Tolkun

Öz

This paper examines various meanings of the verb arı-, in Turkic Dialects from old Turkic period to modern Turkic Languages The verb underwent semantic changes much before the Old Turkic period and it entered into partnership with Mongolian. We also tried to determine the approxirnate form in pre-Altaic period. For this purpose, we used sernantic and phonetic data and looked at historical and conternporary Turkic dialects.

Anahtar Kelimeler

Old Turkic; Turkic Languages; Anmak; Arig; Arik

Eski Türkçe Döneminde Arkaik Bir Fiil: Arı-

Öz

Bu çalışmada arı- fiilinin Eski Türkçe'den günümüze, Türk dil ve lehçelerinde kazandığı anlamlar üzerinde durulmuş ve fiilin asıl anlamı tespit edilmeye çalışılmıştır. Söz konusu fiilin, daha Eski Türkçe devresinden çok önce anlam değişikliğine uğradığı; Moğolcayla ortaklaştığı hatta Ana Altaycadaki şekli belirlenmeye gayret edilmiştir. Bunun için de semantik ve fonetik veriler kullanılmış; gerek tarihi gerekse yaşayan lehçelere baş vurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe; Türk Lehçeleri; Anmak; Arıg; Arık

Kaynakça

• Caferoğlu, Ahmet: Eskı Uygur Turkçesı Sozlugu, İstanbul 1993, VIIl+200.
• Clauson, G: An Etymological Dictionary 0f Pre-Thirteenth—Century Turkish, Oxford 1972, XLVIII+ 989.
• Edib Ahmed b. Mahmud Yükneki [haz.: R. R. Arat]: Atebetu’l—Hakâyık, TDK: 32, An- kara l992, 163+CLXXIII.
• Ergin, Muharrem: Dede Korkut Kitabı, TDK: 219, Ankara 1997, XIII+483
• —: Orhun Abıdeleri, 3. baskı, İstanbul 1975, l91.
• Gabain, A. Von [Çev.: Mehmet Akalın]: Eski Turkçenin Grameri, TDK: 532, Ankara 2000, 3. Baskı, XXIII+313.
• ESKİ TÜRKÇE DÖNEMİNDE ARKAIK BİR FIIL. ARI - 157
• Grönbech, K. [Çev.: Kemal Aytaç]: Kuman Lehçesi Soz/ağu, Kültür Bakanlığı / 1396, Türk Dünyası Edebiyatı / 27, Ankara 1992, XI+238.
• Xâsânov, Bâtirbek: Navâıy Aisârlâri Uçun gisqaça Lugat, Fan Nâşriyati, Taşkent 1993, 376.
• Kazak Tılmmg Tusindı'rme Sozdı'gi, Kazak SSR Ğılım Akademiyasınıng Baspası, Almatı 1959, 1.0. V11+338;2.c. 535.
• Lessing, Ferdinand D. [Çev.: Günay Karaağaç]: Moğolca—Turkçe Sozluk 1—2, TDK: 829/1, Ankara 2003, 1. cilt XX111+ 933, 2. cilt 1769.
• Naskali, Emine Gürsoy vd.: A ltayca — Tı'ırkçe Sozluk (N. A. Baskakov ve T. M. Toşçakova Oyrotsko — Rzısskiy Slovar’ndan genişletişmiş), TDK: 725, Ankara 1999, 266.
• Necipoviç, Emir Necip [Çev., lklil Kurban]: Yeni Uygur Sozlıığu, TDK: 615, Ankara 1995, 7+480.
• Ozbek Tılimfı İzah/i Lugatı (1981), Moskova 1981, 1. cilt 632, ; II.ci1t 716.
• Pikarskiy, E. K.: Yakut Dili Sozlıığıı, cilt 1, İstanbul 1945, Ebuzziya Matbaası, 658.
• Sâmi, Şemseddin: Kâmıis—ı Turki, tıpkı basım, Çağrı Yayınları, 7. Baskı, İstanbul 1996, 16+1574.
• —— [haz.z Mertol Tulum vd.]: Temel Turkçe Sozluk, Seia/eleştirilmiş ve Genişletilmiş Kai/111,154 Turki, Tercüman Gazetesi / Yapı—Kredi Bankası Yayımı, 1. cilt, İstanbul 1985, XXX1+394.
• Tekin, Talat vd.: Türkmence—Turkçe Sozluk, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 18, Anka- ra 1995, 725.
• Tekin, Talat: Orhon Turkçesı Grameri, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9, Ankara 2000, 272.
• — : Orhon Yazıtları, Simurg Dil ve Edebiyat Dizisi: 1, 2. baskı, İstanbul 1995, 128.
• Turkçe Soz/uk, Dil Derneği Yayımı, Ankara 1998, 1. cilt Xlll+696; 11. cilt 1509.
• Tulum, Mehmet M.: Özbekçe'de tasvir yardımcı fiilleri, Istanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1997 (basılmamış doktora tezi), 240.
• Yeni Tarama Soz/ağzı, TDK, Ankara, 1983, X1+483.
• Yudahin, K.K. [çcv.: Abdullah Taymas]: Kırgız Soz/ağu, 2. baskı, ]. cilt, TDK: 93, Ankara 1988, XV+1—376; 2 cilt, TDK: 121, Ankara 1988, 377—809+XXV.
• Yüce, Nuri: Ez—Zamahşarî El—Hvârizmî Mukaddimetu’l-Edeb, TDK: 535, Ankara, 193, Vl+227.