TÜRKİYE’DE ŞEHİRLEŞME OLGUSU ve GECEKONDU SORUNU

Yıl 2003, Cilt: 2 Sayı: 1, 108 - 117, 17.11.2003

Kasim Karaman

Öz

Türkiye’de 1950’li yıllarda
başlayan hızlı şehirleşme süreci, Batı şehirleşmesinden farklı bir çizgide
gelişmiştir.  Bu noktada temel ayırıcı
unsur, sanayileşmedir. Şehirleşmesi sanayileşmeye dayalı Batı toplumları için
şehirleşme, aynı zamanda, şehirlileşme sürecini de ifade ederken; Türkiye için
durum farklıdır. Türkiye’de önce şehirleşme, daha sonra da şehirlileşme
gerçekleşmektedir. Yine Batı şehirlerinde, gerek sosyal yapı  gerek hayat tarzları bakımından ayrışmış
marjinal grupların barındıkları  getto,
varoş, slum, shanty town gibi yerleşim yerleri ile benzer bazı özellikleri
taşımakla birlikte gecekondu, Türkiye şehirleşmesine özgü bir kavramdır.

Bu makale, yukarıda kısaca
değindiğimiz farklılıklar çerçevesinde, konuyla ilgili yapılmış araştırmalardan
elde edilen bulgularla, süreç ve sonuçları bakımından Batı şehirleşmesi ile
Türkiye şehirleşmesini karşılaştırmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Şehirleşme, Şehirlileşme, Getto, Gecekondu

Kaynakça

• Altuntaş, N. 2001. “Gecekondu, Getto ve Kimlik”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, C.4, S.1, (11-28).
• Aslanoğlu, R. A. 1998. Kent, Kimlik ve Küreselleşme, Asa Yay., Bursa.
• Atalay, B. 1983. Sanayileşme ve Sosyal Değişme (Kırıkkale Araştırması), DPT Yay., Ankara.
• Ayata, A. G. 1981. “Gecekondularda Kimlik Sorunu, Dayanışma Örüntüleri ve Hemşeh¬rilik, Toplum ve Bilim, S. 51-52, (89-1001).
• Ayata, A. G. 1994. “Geleneksel ve Modern Dayanışma”, Dünya’da ve Türkiye’de Güncel Sosyolojik Gelişmeler, Sosyal Bilimler Derneği Yay., Ankara, (325-339).
• Çelik, C. 2000. Şehirleşme ve Din, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Kayseri.
• DİE, 1998. Türkiye İstatistik Yıllığı 1997, DİE Yay., Ankara.
• DİE, 2001a. 2000 Genel Nüfus Sayımı Geçici Sonuçları, DİE Yay., Ankara.
• DİE, 2001b. Türkiye İstatistik Yıllığı 2000, DİE Yay., Ankara.
• Erkut, G. 1991. “Kentleşme Sürecinin Sosyolojik Boyutu”, Kentleşme ve Kentlileşme Politikaları, TÜSES Yay., İstanbul, (37-67).
• Etzioni, A., Etzioni, E. 1965. Social Change, Inc Publishers, Newyork / London.
• Fichter, J. Tarihsiz. Sosyoloji Nedir?, Çev. Nilgün Çelebi, Toplum Yay., Konya.
• Flanagan, W. G. 1990. Urban Sociology, Boston, London, Sydney, Toronto.
• Giddens, A. 1991. Sociology, Oxford.
• Gökçe, B., Acar, F., Ayata, A., Kasapoğlu, A., Özer, İ., Uygun, H. 1993. Gecekondularda Aileler Arası Geleneksel Dayanışmanın Çağdaş Organizasyonlara Dönüşümü, Başbakanlık Kadın ve Sosyal Hizmetler Müsteşarlığı Yay., Ankara.
• Gökçe, B. 1994. “Gecekondularda Aileler Arası Geleneksel Dayanışmanın Çağdaş Organizasyonlara Dönüşümü”, Dünyada ve Türkiye’de Güncel Sosyolojik Gelişmeler, Sosyal Bilimler Derneği Yay., Ankara, (283-288).
• Görmez, K. 1991. Şehir ve İnsan, MEB Yay., İstanbul.
• Günay, Ü. 1986. “Modern Sanayi Toplumlarında Din: I ”, EÜ İlahiyat Fak. Dergisi, S.3, Kayseri, (41-88).
• Günay, Ü. 1998. Din Sosyolojisi, İnsan Yay., İstanbul.
• Güngör, E. 1990. Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik, Ötüken Yay., İstanbul.
• Güngör, E. 1992. “Sosyal Sınıflar ve Sınıf Kavgası”, Sınıf Mücadelesi, Raymond Aron, Çev. Erol Güngör, (2. Baskı), Dergah Yay., İstanbul, (5-20).
• Hatt, P. K., Reiss, A. J., Jr. 2002. “Kentsel Yerleşimlerin Tarihi”, 20. Yüzyıl Kenti, Der. ve Çev. Bülent Duru-Ayten Alkan, İmge Kitabevi, Ankara, (27-35).
• Hyun, K. J. 2001. “Sociocultural Change and Traditional Values: Confucian Values Among Koreans and Korean Americans”, International Journal of Intercultural Relations, University of Chicago, (203-229).
• İsbir, E. G. 1991. Şehirleşme ve Meseleleri, (2. Baskı), Gazi Büro Yay., Ankara.
• Karaman, K. 2003. Şehirleşme Sürecinde Gelenek ve Değişme, Kayseri Örneği, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Malatya.
• Kartal, K. S. 1978. Kentleşme ve İnsan, TODAİ Yay., Ankara.
• Kartal, K. S. 1992. Ekonomik ve Sosyal Yönleriyle Türkiye’de Kentlileşme, Adım Yay., Ankara.
• Keleş, R. 1961. Şehir ve Bölge Planlaması Bakımından Şehirlileşme Hareketleri, AÜSBF Yay., Ankara.
• Keleş, R. 1972. 100 Soruda Türkiye’de Şehirleşme, Konut ve Gecekondu, Gerçek Yay., İstanbul.
• Keleş, R. 1996. Kentleşme Politikası, (3. Baskı), İmge Yay., Ankara.
• Keleş, R. 1998. Kentbilim Terimleri Sözlüğü, (2. Baskı), İmge Yay., Ankara.
• Kıray, M. 1982a. “Toplumsal Değişme ve Kentlerde Düşük Gelirliler”, Toplumbilim Yazıları, GÜİİBF Yay., Ankara, (167-176).
• Kıray, M. 1982b. “Toplumsal Yapı Analizleri İçin Bir Çerçeve”, Toplum Bilim Yazıları, GÜİİBF Yay., Ankara, (11-19).
• Kıray, M. 1998. Kentleşme Yazıları, Bağlam Yay., İstanbul.
• Kıray, M. 1999. Toplumsal Yapı Toplumsal Değişme, Bağlam Yay., İstanbul.
• Kongar, E. 1982. “Kentleşen Gecekondular ya da Gecekondulaşan Kentler Sorunu”, Kentsel Bütünleşme, Türk Sosyal Bilimler Derneği Türkiye Gelişme Araştırmaları Vakfı Yay., Ankara, (23-54).
• Kongar, E. 1996. Türkiye Üzerine Araştırmalar, (2. Baskı), Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Korkmaz, A. 1991. “Şehirleşme ve Suç”, Sosyoloji Konferansları 23. Kitap, İstanbul Üniversitesi İktisat Fak. Yay., İstanbul, (69-78).
• Kösemihal, N. Ş. 1971. Durkheim Sosyolojisi, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Kurdoğlu, A. 1994. “İstanbul’un Nüfus Kompozisyonu ve Hemşehrilik Dernekleri 1944-89”, Dünyada ve Türkiye’de Güncel Sosyolojik Gelişmeler, Sosyal Bilimler Derneği Yay., Ankara, (367-383).
• Lerner, D. 1964. The Passing of Traditional Society, The Free Press, London.
• Sarıbay, A. Y. 2000. Kamusal Alan, Diyalojik Demokrasi, Sivil İtiraz, Alfa Yay., İstanbul.
• Sezal, İ. 1981. Sosyal Yapı Değişimi Açısından Türkiye’de Şehirlileşme, (Doktora Tezi), İstanbul.
• Sezal, İ. 1992. Şehirleşme, Ağaç Yay., İstanbul .
• Sjoberg; G. 1965. The Preindustrial City: Past and Present, The Free Press, New York.
• Smelser, N. j. 1981. Sociology, Prentice-Hall Inc. Englewood Cliffs, Newjersey.
• Steward, J. H. 1967. “Perspectives on Modernization: Indroduction to the Studies”, Comtemporary Change in Traditional Societies, Ed. Julian H. Steward, Vol. I, Chicago and London, (1-55).
• Suher, H. 1991. “Kentleşme ve Kentlileşme Politikaları”, Kentleşme ve Kentlileşme Politikaları, TÜSES Yay., İstanbul, (1-15).
• Şenyapılı, Ö. 1981. Kentleşemeyen Ülke, Kentlileşen Köyler, ODTÜMF Yay., Ankara.
• Şenyapılı, T. 1978. Bütünleşmemiş Kentli Nüfus Sorunu, ODTÜMF Yay., Ankara.
• Tatar, H. C. 1999. Nuh’un Gemisindekiler, Şehirleşme ve Dinî Cemaatleşme, Tu¬ran Yay., İstanbul.
• Tatar, T. 1997. “Şehirleşmenin Siyasî Katılıma Etkisi Malatya Örneği”, Türk Sosyoloji Dergisi, S.3, İstanbul, (123-141).
• Tatlıdil, E. 1989. Kentleşme ve Gecekondu, EÜEF Yay., İzmir.
• Tatlıdil, E. 1992. “Kent Sosyolojisi: Kuram ve Kavramlar”, EÜEFSD, S.3, İzmir, (25-41).
• Tekeli, İ. 1977. Bağımlı Kentleşme, Mimarlar Odası Yay., Ankara.
• Toit, B. M. Du. 1975. Migration and Urbanization, Mouton Pub.-The Hague-, Paris.
• Tolan, B. 1977. Büyükkent Sorunlarına Toplu Bir Bakış, Ankara İTİA Yay., Ankara.
• Turan, K. 1997. Almanya’da Türk Olmak, Başbakan-lık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Yay., Ankara.
• Türkdoğan, O. 1977. Yoksulluk Kültürü, Gecekonduların Toplumsal Yapısı, (2. Baskı), Dede Korkut Yay., İstanbul.
• Türkdoğan, O. 1996. Aydınlıktakiler ve Karanlıkta-kiler, Timaş Yay., İstanbul.
• Vergin, N. 1986. “Hızlı Şehirleşmenin Sosyolojik ve Siyasal Sonuçları”, Hızlı Şehirleşmenin Yarattığı Ekonomik ve Siyasal Sorunlar, İstanbul, (27-52).
• Weber, M. 1997. Sosyoloji Yazıları, (2. Baskı), Hürriyet Vakfı Yay., İstanbul.
• Yeşiltuna, D. Ç. 1994. “Kentlileşme Sürecinde Bireylerin Siyasal Katılım Eğilimleri”, Dünyada ve Türkiye’de Güncel Sosyal Gelişmeler, Sosyal Bilimler Derneği Yay., Ankara, (396-405).
• Yörükan, A. 1968. Şehir Sosyolojisinin Teorik Temelleri, İmar ve İskân Bak. Yay., Ankara.
• Yurtkan, S. 1996. Kentleşme Sürecinde Geleneksel Yaşam Tarzının Değişimi: Ankara’da Yaşayan Tillolular Örneği, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• Zijderveld, A. C. 1985. Soyut Toplum, Çev. Cevdet Cerit, Pınar Yay., İstanbul.