Onarıcı Adalet Teorisine Genel Bir Bakış

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 176 - 192, 31.12.2024

Özlem Alkan

Öz

Her ne kadar üzerinde uzlaşılan mutlak bir tanıma sahip olmasa da kökenleri ilkel dönem toplulukları kadar eski￾ye uzanan onarıcı adalet teorisi, toplumsal barışın suça sebep olan ve ondan etkilenen tüm tarafların gönüllü ka￾tılımı ile sağlanabileceğine yönelik yaklaşımı ile adalet teorileri arasında yeni bir yol olarak ön plana çıkmaktadır.
Failin gerçekleştirdiği suç neticesinde gerek mağdura gerekse topluma yönelik sebebiyet verdiği zararların uzla￾şıya dayalı şekilde giderilmesi amacıyla hayata geçirilen onarıcı adalet yöntemleri, esasında suçtan zarar gören
kimselerin yargılama sürecine daha aktif katılımının sağlanması düşüncesinin eseridir. Ancak cezalandırmanın
amaçlarını tehlikeye attığına yönelik kaygılar, onarıcı adalet teorisine ait kurumların belirli suç tipleri ile belirli bir￾takım özellikler gösteren failler hakkında uygulanmasına dair eleştirilerin gündeme gelmesine sebep olmaktadır.
Çalışmanın maksadı onarıcı adalet teorisi üzerine genel bir bakış açısı geliştirmektir. Bu nedenle ilk olarak teori￾ye dair ilke ve tanımlara yer verilerek teorinin amaçları aktarılmaktadır. Ardından cezalandırıcı adalet teorisinin
karşısında yer aldığı kabul edilen onarıcı adalet teorisinin günümüzde bulunduğu noktanın daha iyi anlaşılabil￾mesi adına tarihsel gelişim süreci kaleme alınmaktadır. Teorinin sınırları belirlenirken diğer adalet teorilerinden
farkının ortaya konulabilmesi için cezalandırıcı, tazmin edici ve düzeltici adalet teorilerine de değinilmektedir.
Böylece onarıcı adalet teorisine dair genel bir çerçevenin ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Onarıcı Adalet, Cezalandırıcı Adalet, Tazmin Edici Adalet, Düzeltici Adalet, Toplumsal Barış

An Overview of Restorative Justice Theory

Öz

Although it does not have an absolute definition, the theory of restorative justice, whose origins go back as far as the primitive period societies, stands out as a new way among the theories of justice with its approach that social peace can be achieved through the voluntary

participation of all parties that cause and are affected by crime. Restorative justice methods, which are implemented in order to eliminate the damages caused by the offender to both the victim and the society as a result of the crime committed by the offender, based on reconciliation, are essentially the work of the idea of ensuring more active participation of those who have been harmed by the crime in the judicial process. However, concerns about the aims of punishment lead to criticism of the application of restorative justice institutions to certain types of crimes and offenders with certain characteristics.
The aim of the study is to develop a general perspective on restorative justice theory. For this reason, firstly, the principles and definitions of the theory are given and the aims of the theory are conveyed. Then, the historical development process of the restorative justice theory, which is accepted to be opposite to the retributive justice theory, is written in order to better understand where it stands today. While determining the boundaries of the theory, retributive, compensatory and corrective justice theories are also mentioned in order to reveal its difference from other justice theories. Thus, it is aimed to reveal a general framework of restorative justice theory.

Anahtar Kelimeler

Restorative Justice, Retributive Justice, Compensatory Justice, Corrective Justice, Social Peace

Kaynakça

• Akbulut, Berrin- Aksan, Murat, Ceza Muhakemesi Hukukunda Uzlaştırma, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2019.
• Akbulut, İlhan, Türk Hukuk Tarihi, İstanbul: Timaş Yayınları, 2018.
• Akdeniz, Galma, “Onarıcı Adalet Yaklaşımı ve Kavramsal Temelleri”, Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XVI/1 (2019) 1-23.
• Ayata Özyiğit, Özlem, “Türkiye’de Uzlaşma Kurumunun Yasal Çerçevesinin ve Uygulanmasının Onarıcı Adalet Prensipleri ile Değerlendirilmesi”, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Li sans Tezi, 2009.
• Avcı, Mustafa, Osmanlı Ceza Hukukuna Giriş, Konya: Mimoza Yayınları, 2008. Avcı, Mustafa, “Osmanlı Ceza Muhakemesinde Sulh (Uzlaştırma)”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 25/1 (2017) 11-71.
• Baytaz, Abdullah Batuhan, “Onarıcı Adalete Genel Bir Bakış”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, LXXI/1 (2013) 117-129.
• Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi, Onarıcı Adalet Programları El Kitabı, Ceza Adaleti El Kitapları Dizisi, Newyork: Birleşmiş Milletler Yayını, 2006.
• Ceza Muhakemesinde Uzlaştırma Kitabı, (Ed.: Orhan Cüni, Merve Özcan, Çetin Arslan, Olgun Değirmenci), Alternatif Çözümler Daire Başkanlığı, Birinci Baskı, Ankara Açık Ceza İnfaz Kurumu İşyurdu Müdürlüğü Matbaa Atölyesi, Ankara, 2021.
• Çetintürk, Ekrem, “Onarıcı Adalet Anlayışı ve Uzlaştırma Kurumunun Türk Ceza Adalet Sisteminde Algılanışı (Geleneksel Ceza Adalet Anlayışına Eleştirel Bir Bakış)”, Ceza Hukuku Dergisi, 4/9 (2009) 191-245.
• Çetintürk, Ekrem, Onarıcı Adalet ve Ceza Adalet Sisteminde Uzlaştırma, Ankara: Adalet Yayınevi, 2017.
• Çiftcioğlu, Cengiz Topel, “Onarıcı Adalet Sistemine Dair Genel Bir İnceleme”, Fasikül Hukuk Dergisi, 7/66 (2015) 38-49.
• Çubukçuoğlu, Ali Savaş, “Onarıcı Adalet Bağlamında Ceza Hukukunda Uzlaştırma Kurumu ve Kapsamı”, İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Centel, Nur vd., Türk Ceza Hukukuna Giriş, İstanbul: Beta Yayıncılık, 2020.
• Değirmenci, Olgun, Onarıcı Adalet Uygulaması Olarak Ceza Muhakemesinde Uzlaştırma, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2020.
• Dignan, James- Cavadino, Michael, “Towards a Framework for Conceptualizing and Evaluating Models of Criminal Justice from a Victim’s Perspective”, International Review of Victimology, 4/3 (1996) 153-182.
• Dönmezer, Sulhi- Erman, Sahir, Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku Genel Kısım Cilt: I, İstanbul: Beta Yayınları, 1994.
• Düzgün, Ülgen Aslan- Sevin, Vildan, “Onarıcı Adalet Sistemi ve Uzlaştırma Kurumu: Uzlaştırma Sürecinde Çocuğun Haklarının Korunması”, Güvenlik Çalışmaları Dergisi, 25/2, (2023) 120-148.
• Gavrielides, Theo, “Restorative Justice—The Perplexing Concept: Conceptual Fault-lines and Power Battles Within The Restorative Justice Movement”, Criminology & Criminal Justice, 8/2 (2008) 165-183.
• Hafızoğulları, Zeki- Özen, Muharrem, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara: USA Yayıncılık, 2012.
• Işık, Mustafa Aydın, Ceza Muhakemesi Hukukunda Uzlaştırma, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2020.
• İçel, Kayıhan- Donay, Süheyl, Karşılaştırmalı ve Uygulamalı Ceza Hukuku Genel Kısım, İstanbul: Beta Yayıncılık, 1999.
• İçel, Kayıhan, Ceza Hukuku Genel Hükümler, İstanbul: Beta Yayıncılık, 2016.
• İnce, Hüseyin, Türk Ceza Hukukunda Kısa Süreli Hürriyeti Bağlayıcı Cezalara Seçenek Yaptırımlar, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2007.
• Jahic, Galma- Yeşiladalı, Burcu, “Onarıcı Adalet: Yeni Bir Yaklaşım”, Mağdur-Fail Arabuluculuğu ve Uzlaşma Uygulamaları: Türkiye ve Avrupa Bakışı, Der. Jahic- Yeşiladalı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2008.
• Kalem, Seda vd., Adalet Barometresi; Vatandaşların Mahkemeler Hakkındaki Görüşleri ve Değerlendirmeleri, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2008.
• Ketizmen, Muammer, “Uzlaşmanın Sirayet Etmezliği İlkesinin Sonucu Olarak Mağdurun Yargılanacak Kişiyi Seçebilme Yetkisi”, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 2/1 (2012) 1-10.
• Marshall, Tony F., Restorative Justice An Overview, Research Development and Statistics Directorate, London: Home Office, 1999.
• Mercan, Boran Ali, “Onarıcı Adalet Pratiklerinde Mağdur-Fail Karşılaşması: Duygusal Temsiller Karşısında Hakiki Duygulanımlar”, Ceza Hukuk ve Kriminoloji Dergisi, 7/3 (2019) 103-125.
• Ness, Daniel W. Van- Strong, Karen Heetderks, Restoring Justice An Introduction to Restorative Justice, VI. Edition, NJ: Anderson Publishing, 2010.
• Otacı, Cengiz- Bayraktutan, Serhat, “Kısa Süreli Hapis Cezasına Seçenek Yaptırımlar”, Ceza Hukuku Dergisi, 7/19 (2012) 234-257.
• Özbek, Mustafa, “Dünya Çapındaki Adalete Ulaşma Hareketleriyle Ortaya Çıkan Gelişmeler ve Alternatif Uyuşmazlık Çözümü”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 51/2 (2002) 121-162.
• Özbek, Veli Özer, Ceza Hukukunda Suçtan Doğan Mağduriyetin Giderilmesi, Ankara: Yetkin Yayıncılık, 1999.
• Özbek, Veli Özer vd., Ceza Genel Hukuku Temel Bilgiler, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2018.
• Pelikan, Christa, “Onarıcı Adalet Üzerine”, Onarıcı Adalet, Mağdur-Fail Arabuluculuğu ve Uzlaşma Uygulamaları: Türkiye ve Avrupa Bakışı, Der. Jahic/ Yeşiladalı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2008.
• Poulson, Barton, “Third Voice: A Review of Empirical Research on the Psychological Outcomes of Restorative Justice”, Utah Law Review, 15/9 (2003) 167-203.
• Seçkin, Mehmet Beyhan, Mağdur Hakları, Ankara: Adalet Yayınevi, 2018.
• Sevdiren, Öznur, “Cezalandırmada Bir Paradigma Değişikliği Olarak Onarıcı Adalet Felsefesi: Bir Sentez Denemesi-I”, Ceza Hukuku Dergisi, 6/15 (2011) 103-129.
• Sokullu-Akıncı, Füsun, Viktimoloji (Mağdurbilim), İstanbul: Beta Yayıncılık, 2008.
• Otacı, Cengiz- Bayraktutan, Serhat, “Kısa Süreli Hapis Cezasına Seçenek Yaptırımlar”, Ceza Hukuku Dergisi, 7/19 (2012) 234-257.
• Özbek, Mustafa, “Dünya Çapındaki Adalete Ulaşma Hareketleriyle Ortaya Çıkan Gelişmeler ve Alternatif Uyuşmazlık Çözümü”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 51/2 (2002) 121-162.
• Özbek, Veli Özer, Ceza Hukukunda Suçtan Doğan Mağduriyetin Giderilmesi, Ankara: Yetkin Yayıncılık, 1999.
• Özbek, Veli Özer vd., Ceza Genel Hukuku Temel Bilgiler, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2018.
• Pelikan, Christa, “Onarıcı Adalet Üzerine”, Onarıcı Adalet, Mağdur-Fail Arabuluculuğu ve Uzlaşma Uygulamaları: Türkiye ve Avrupa Bakışı, Der. Jahic/ Yeşiladalı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2008.
• Poulson, Barton, “Third Voice: A Review of Empirical Research on the Psychological Outcomes of Restorative Justice”, Utah Law Review, 15/9 (2003) 167-203.
• Seçkin, Mehmet Beyhan, Mağdur Hakları, Ankara: Adalet Yayınevi, 2018.
• Sevdiren, Öznur, “Cezalandırmada Bir Paradigma Değişikliği Olarak Onarıcı Adalet Felsefesi: Bir Sentez Denemesi-I”, Ceza Hukuku Dergisi, 6/15 (2011) 103-129.
• Sokullu-Akıncı, Füsun, Viktimoloji (Mağdurbilim), İstanbul: Beta Yayıncılık, 2008.
• Strang, Heather- Sherman, Lawrence W., “Repairing The Harm: Victims and Restorative Justice”, Utah Law Review, 15/1 (2003) 15-42.
• Tokdemir, Sercan, Ceza Adalet Sistemine Yeni Bir Yaklaşım: Tamamlayıcı Bir Sistem Olarak “Onarıcı Adalet” Mekanizması, EÜHFD, XXI/1-2 (2017) 75-114.
• Turan, Ramazan, “Fârâbi Düşüncesinde Adalet: Dağıtıcı Ve Düzeltici Adalet Kavramlarının Yansımalar”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, XL/1 (2016) 54-71.
• Tyler, Tom R., “Restorative Justice and Procedural Justice: Dealing with Rule Breaking”, Journal of Social Issues, 62/2 (2006) 307-326.
• Uslu, Ferhat, “Çağdaş Ceza Adaleti İçinde Mağdur”, Ankara Barosu Dergisi, 4 (2013) 241-260.
• Üçok, Coşkun vd., Türk Hukuk Tarihi, Ankara: Turhan Kitabevi, 2020.
• Willemsens, Jolien, “Onarıcı Adalet ve Uluslararası Standartlar”, Onarıcı Adalet, Mağdur-Fail Arabuluculuğu ve Uzlaşma Uygulamaları: Türkiye ve Avrupa Bakışı, Der: Jahic- Yeşiladalı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2008.
• Yavuz, Hakan A., “Onarıcı Adalet ve Uzlaştırma Kurumu Bağlamında Ceza Adalet Sisteminde Mağdurun Konumu”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 6/23 (2015) 85-115.
• Yenigül Kul, Aylin, “Onarıcı Adalet ve Cezalandırıcı Adalet”, Beykent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5/9 (2019) 9-26.
• Zehr, Howard, The Little Book of Restorative Justice, New York: Good Books, 2002.
• Adalet Bakanlığı, Mağdur Bilgilendirme, https://magdurbilgi.adalet.gov.tr/288/Onarici-Adalet (Erişim: 03.11.2024). Gaudreault, Arlène, “The Limits of Restorative Justice”, http://www.antoniocasella.eu/restorative/Gaudreault_2005.pdf, (Erişim: 28.11.2023).
• Llewellyn, Jennifer J.- Howse, Robert, “Restoratıve Justıce, A Conceptual Framework”, 2012, https://papers.ssrn.com/sol3/ papers.cfm?abstract_id=2114291, (Erişim: 20.12.2023).
• Mccold, Paul- Wachtel, Ted, “In Pursuit of Paradigm: A theory of Restorative Justice”, Brazil: XIII World Congress of Crimino logy, 2003, https://www.iirp.edu/images/pdf/paradigm.pdf, (Erişim:10.10.2023).
• Vedat Ahsen Coşar, “Adalet Ve Bir Adalet Teorisi Üzerine”, 2018, https://www.hukukihaber.net/adalet-ve-bir-adalet-teori si-uzerine-makale,5698.html, (Erişim: 01.02.2023).
• Zehr, Howard- Mika, Harry, “Fundamental Concepts of Restorative Justice”, 1997, https://crj.ie/wp-content/uploa ds/2022/03/Zehr-Mika-Restorative-Justice-Principles.pdf, (Erişim: 12.11.2023).
• Zehr, Howard, “Restorative Justice? What’s That?”, https://zehr-institute.org/what-is-rj/, (Erişim: 13.11.2023).
• https://cte.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/198201915521710.pdf, (Erişim: 12.12.2023).
• https://www.unodc.org/e4j/en/crime-prevention-criminal-justice/module-8/key-issues/4--issues-in-implementing-res torative-justice.html, (Erişim: 28.12.2023).
• https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Bakara-suresi/185/178-ayet-tefsiri, (Erişim: 21.12.2023).
• https://www.iirp.edu/defining-restorative/history, (Erişim: 17.11.2023). https://restorativejustice.org.uk/about-restorative-justice, (Erişim: 16.11.2023).