Timurlu Ordusunun Bel Kemiği: Tavaçiler

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 166 - 175, 31.12.2024

Muhammed Emin Koçak

Öz

Tavaçi ünvanı, tarihsel süreçte çeşitli Moğol ve Türk devletlerinde kullanılmıştır. İran Moğolları (İlhanlılar),
Akkoyunlular, Safeviler ve Buhara Hanlığı bu devletlerden bazılarıdır. Aynı şekilde, 1370 yılında Semer￾kant merkezli kurulan Timurlularda da tavaçiler ordu içerisindeki mühim görevliler arasında yer almakta￾dır. Timurlu kaynaklarında kurucu hükümdar Timur’dan, son hükümdar Sultan Hüseyin Baykara’ya kadar
tavaçi ünvanına sahip devlet adamlarına dair bilgiler görülmektedir. Bu çalışmanın ana problemi, Timurlu
ordusunda tavaçilerin üstlendikleri görevler, askerî hiyerarşideki konumları ve onların hangi gruplardan
seçildiklerinin ortaya konulmasıdır. Timurlularda tavaçiler ordu içerisinde üst düzey görevliler arasındaydı
ve onların güçleri dönemsel olarak farklılık göstermekteydi. Tavaçiler, hükümdar ile yakın ilişkilere sahip
ve güvenilir kimseler arasından seçilmiştir. Bu bağlamda Barlas boyu içerisinden pek çok tavaçinin ismi,
kaynaklarda görülür. Hükümdarın hassa birliği olan kavçinler arasından da muhtelif kimseler tavaçi olarak
atanmıştır. Ayrıca, tavaçi makamı çoğunlukla babadan oğula geçmesine rağmen bu makamın tamamen
kalıtsal olduğunu söylemek doğru değildir. Tavaçilerin Timurlu ordusundaki en önemli görevleri, askerlerin
toplanması, liderin emirlerini askerlere iletmek, ordu teftişi, askerlerin silahlarıyla birlikte daha önceden
belirlenen yerde toplanmalarını organize etmek, ganimetleri paylaştırmak, ordunun düzen ve disiplini
sağlamaktı. Bunların dışında da muhtelif sorumlulukları bulunmaktaydı. Tavaçi ünvanına sahip olan bazı
emîrler, aynı zamanda hem tümen komutanı (general) hem de hükümdardan sonra ordunun başkomutanı
olan emîrü’l-ümerâ ünvanına sahiplerdi.

Anahtar Kelimeler

Timurlu Ordusu, Timurlu Askerî Tarihi, Tavaçiler, Askerî Hiyerarşi, Divân-ı Tavaçi.

The Backbone of the Timurid Army: Tovachis

Öz

Tovachi was used in various Mongolian and Turkic states in the historical process. The Iranian Mongols (Ilhanids), the White Sheep Turkomans, the Safavids, and the Bukhara Khanate were some of these states. In the Timurids, who were founded in Samarkand in 1370, the tovachis were among the important officials in the army. In Timurid sources, there was information about statesmen with the title of tovachi, from the founding ruler Timur to the last ruler Sultan Husain Bayqara. The main problem of this study was to reveal the duties of the tovachi in the Timurid army, their position in the military hierarchy and the groups from which they were chosen.Among the Timurids, the tovachi were among the high-ranking officials in the army, and their power varied periodically. The tovachi were chosen from among trusted people who had close relations with the ruler. In this context, the names of many tovachis from the Barlas tribe were seen in the sources. Various people were also appointed as tovachi from among the Quchins, who were the special unit of the ruler. In addition, although the office of tovachi was mostly passed from father to son, it was not correct to say that this office was completely hereditary. The most important tasks of the tovachi in the Timurid army were the gathering of the soldiers, taking the leader’s orders to the soldiers, inspecting the army, organizing the gathering of the soldiers with their weapons at the predetermined place, dividing the booty, and maintaining order and discipline in the army. Some of the amirs who had the title of tovachi were also tümen commander (general) and the commander-in-chief of the army after the ruler.

Anahtar Kelimeler

Timurid Army, Timurid Military History, Tovachis, Military Hierarchy, Diwan-i Tovachi.

Kaynakça

• Abdürrezzak-ı Semerkandî. Matla’-ı Sadeyn ve Mecma’-ı Bahreyn. yay. Abdülhüseyn-i Nevâî. C. II ( I/2, II/1, II/2). Tahran: Pejûhişgâh-ı Ulum-i İnsanı ve Muta’alat-ı Ferheng-i, 1383 h.ş.
• Aka, İsmail. Mirza Şahruh ve Zamanı. Ankara: TTK, 1994.
• Aka, İsmail. Timur ve Devleti. Ankara: TTK, 2014.
• Akbıyık, Hayrunnisa Alan. “Argun: Bir Türkmen Boyu”, Tarih Dergisi S.37, (Temmuz 2011), 7-26.
• Alan, Hayrunnisa. “Muizzü’l-Ensâb’ın Timurlu Teşkilat Tarihi Bakımından Değeri”, Belleten 78/ 282, (Ağustos 2014), 527-549.
• Alan, Hayrunnisa. “Tavacı”, DİA. C. 40. İstanbul: TDV Yayınları, 2011. 177-178.
• Alan, Hayrunnisa. Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular (1360-1506). İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2015. Ando, Shiro. Timuridische Emire nach dem Muʿizz al-ansāb. Berlin: Klaus Schwarz Verlag Berlin, 1992.
• Rejepova, Arazgul. “Timurlularda Kültürel Hayat ve Sultan Hüseyin Baykara Dönemi”. Yüksek lisans tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, 2019.
• Baharlu, İlgar. Arznâme ve Hulâsatü’t-tevârîh Eserlerinde Akkoyunlu ve Safevi Ordularının Resmigeçitleri (Çeviri-Tıpkıba sım-İnceleme). Çanakkale: Paradigma Akademi, 2023.
• Barthold, V. V. Uluğ Beg ve Zamanı. çev. İsmail Aka. Ankara: TTK, 2015.
• Ca’feri b. Muhammed el-Hüseynî, Târîh-i Kebîr (Tevârih-i Enbiyâ ve Mülûk), çev. İsmail Aka. Ankara: TTK, 2011.
• Oruç, Cihan. Son Timurlu Hüseyin Baykara (1438-1506), İstanbul: Selenge Yayınları, 2021.
• Continuation du Zafarnâma de Nizâmuddîn Šâmî, par Hâfız-ı Abrû, yay. Felix Tauer. Prague: Oriental Institute, 1934.
• Doerfer, Gerhard. Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen: Unter besonderer Berücksichtigung älterer neupersischer Geschichtsquellen, vor allem der Mongolen- und Timuridenzeit. C.I. Wiesbaden: Franz Steiner Ver lag GMBH, 1963.
• Erdem, İlhan ve Kazım Paydaş. Ak-Koyunlu Devleti (Siyasî Tarihi ve Yönetim Yapısı). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2021.
• Gıyâseddin Ali-i Yezdî, Saâdetnâme ya Ruznâme-i Gazavât-ı Hindustan. yay. İrec Afşar Tahran: Miras-ı Mektub, 1379 h.ş.
• Hâfız-ı Ebrû. Zübdetü’t- Tevârih-i Baysungurî. C.II-IV. yay. Seyyid Kemal Hac Seyyid Cevâdî. Tahran: İntişarat-ı Esatir, 1395 h.ş.
• Hasan b. Taceddin-i Yezdî. Camiü’t- Tevârih-i Hasanî. yay. Hüseyin Müderrisî-yi Tabatabaî – İreç Afşar. Karachi: University of Karachi, 1987.
• Hasan-ı Rumlu. Ahsenü’t-Tevârîh. çev. Mürsel Öztürk. Ankara: TTK, 2006.
• Herrmann, Gottfried. “Der Historische Gehalt des “Nāmä-ye nāmī” von Hândamīr.” Doktora tezi Universität Göttingen, 1968.
• Hondmir. Habibü’s-Siyer fî Ahbâr-ı Efrâd-ı Beşer. C. III-IV. yay. Muhammed Debir Siyâkî. Tahran: Hayyam Yayınları, 1380 h.ş.
• İbn Arabşah. Acâibu’l Makdûr fi Nevâib-i Tîmûr. çev. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2012.
• Koçak, Muhammed Emin. “Başkomutanlar: Timurlu Ordusunda Emîrü’l-Ümerâ Ünvanına Giriş”, Selçuk Üniversitesi Selçuk lu Araştırmaları Dergisi 20, (Haziran 2024): 43-58.
• Koçak, Muhammed Emin. “Timur’un Savaş Sanatı: Hindistan Seferi Örneği (1398-1399)”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi 5/9, (Ocak 2023): 161-176.
• Koçak, Muhammed Emin. “Siyasi ve Sosyal Hayatta Etkin Bir Güç: Timurlu Hanedan Kadınları.” Yüksek lisans tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, 2020.
• Koçak, Muhammed Emin. “Timurlularda Ordu ve Askerî Organizasyon (1370-1447)”. Doktora tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, 2024.
• Lessing, Ferdinand D. Moğolca Türkçe Sözlük. C.II. çev. Günay Karaağaç. Ankra: TDK, 2003.
• Mirhond. Ravzâtü’s-Safa fi Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülük ve’l-Hülefâ. C. X-XI. yay. Cemşîd Keyânfer. Tahran: İntişarat-ı Esatir, 1385 h.ş.
• Muizzü’l-Ensâb, Bibliothèque Nationale Paris, Persian 67. Nizâmeddin-i Şâmî. Zafernâme. yay. Penahî Simnânî. Tahran: İntişarat-ı Bamdad, 1363 h.ş.
• Subtelny, Maria Eva. Timurids in Transition (Turko-Persian Politics and Acculturation in Medieval Iran). Leiden: Brill, 2007.
• Şerefeddin Ali-i Yezdî. Zafernâme. C.I-II. yay. Muhammed Abbasî. Tahran: Çap-ı Rengin, 1336 h.ş.
• Uyar, Mustafa. İlhanlı (İran Moğolları) Devleti’nin Askerî Teşkilatı (Ortaçağ Moğol Ordularında Gelenek ve Dönüşüm). An kara: TTK, 2020.
• Ükten, Selim Serkan. Buhara Hanlığı’nın Askerî Teşkilatı (1500-1868). Ankara: TTK, 2018.
• Yüksel, Musa Şamil. “Timurlu Devlet Yapısı”. Afyonkarahisar I. Türk Tarihi Sempozyumu Türklerde Devlet. ed. Hayrunnisa Alan vd. 159-186. İstanbul: Orman ve Su İşleri Bakanlığı, 2018.
• Zahirüddin Muhammed Bâbür. Baburnâme, (Babur’un Hatıratı). C. I-III. çev. Reşit Rahmeti Arat. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.