Mağara Mağara Kiliseleri Mitoloji İkonografi From Mythology to Iconografy Turkey’s Touristic Religious Spaces: “Caves”

Yıl 2017, Sayı: 2, 16 - 57, 01.06.2017

Mehmet Alparslan Küçük

Öz

According to their diversity, Caves are among the most important tourist attractions. They are center of birth place and death place of gods, goddesses and heroes. These spaces are womb, tree trunks, shelter, hiding place and prisons. Caves are places of art, tourism, culture and faith. However, here, due to the limitation of this subject, caves with religious features have been mentioned. The most important of these caves are Peter Cave/Church, St. Thecla Meryemlik Cave/Church, Ashabe Kahf Cave, Sumela Virgin Mary Monastery and Cappadocia Cave Churches. Here, the caves are analyzed both in mythological and iconographical terms. Also, Common/similarities of caves are mentioned. In this section, It is also emphasized that caves with similarities in mythology and iconography is important in terms of religious tourism. Also, historical, religious and architectural structure of these tourist sites are briefly discussed. In conclusion of the study chapter, there is general evaluation about study

Anahtar Kelimeler

Cave, Cave Churches, Mythology, Iconography

MİTOLOJİDEN İKONOGRAFİYE TÜRKİYE’NİN TURİSTİK DİNÎ MEKÂNLARI: “MAĞARALAR”

Öz

Mağaralar, çeşitlilik gösteren özelliklerine göre önemli turistik mekânlar arasındadır. Bu mekânlar, hem mitolojide hem de ikonografide, Tanrı, Tanrıça ve diğer ilahî varlıklar ile birlikte kahramanların doğum ve ölüm olaylarının yaşandığı yerlerdir. Kutsalın tezahür edebildiği mağaralar, Mağara Sanatı ve Mağara Turizmi tamlamalarının da gösterdiği gibi, sanatın, turizmin, kültürün ve inancın mekânlarıdır. Dünyanın her yerinde olduğu gibi Türkiye’de de turistik açıdan ziyaret edilen çok sayıda mağaralar vardır. Ancak konunun sınırlandırılması gereği burada sadece Türkiye’den dinî özellik taşıyan mağaralar sözkonusu edilmiştir. Bu mağaralardan en önemlileri Petrus Mağarası/Kilisesi, Aya Tekla Meryemlik Mağarası/Kilisesi, Ashab-ı Kehf Mağarası, Sümela Meryem Ana Manastırı ve Kapadokya Mağara Kiliseleri’dir. Bu bağlamda makalemizde, amacına uygun bir biçimde ilk olarak mağara kavramı tanımlanmıştır. Daha sonra mağaraların kültürel ve dinî özelliklerine atıfta bulunularak hem mitolojik hem de ikonografik açıdan tahlili yapılmıştır. Ardından da ortak/ benzer hususlar çerçevesinde mağaraların tarihî, dinî ve mimarî yapısı genel hatlarıyla kısaca irdelenmiştir. Çalışmanın sonuç kısmında ise genel bir değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mağara, Mağara Kiliseleri, Mitoloji, İkonografi

Kaynakça

• Adam, B. (1989). Dinlerde Hacc İbadeti üzerine Bir Araştırma, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• Akalın, K.H. (2009). Mitra Efsanelerinin Ve Mucizelerinin Hristiyanlık Üzerindeki
• Etkileri, Akademik Bakış, Temmuz-Ağustos- Eylül, 17, 1-17. Akpınar, A. (2010). Kurân’ın İşaret Ettiği Yerlerden Ashabı Kehf’in Yerini Bilmenin
• İnanç Turizmine Katkı Açısından Önemi, Kahramanmaraş Sempozyumu, Kahramanmaraş, 1159-1176.
• Akpınar, A. (2002). Kurân Coğrafyası, Ankara: FCR Yayıncılık.
• Aksaray Kiliseleri. (2016). http://www.bilgilerforumu.com/forum/konu/aksaray-kilisele ri.678461. (Erişim Tarihi 18.09.2016).
• Amstrong, K. (2006). Mitlerin Kısa Tarihi, Çev. Dilek Şendil, İstanbul: Merkez Kitapçılık.
• AnaBritannica Ansiklopedisi, (1989). İstanbul.
• Arda, Z. (2014). Türk Mitolojisinde Dağlar ve Çağdaş Türk Resmine Yansımaları
• Akdeniz Sanat Dergisi, 13(7), 26-47. Arslan, A.A. (2007). Orta Asya Türk Ve Amerika Kızılderili Şamanlarının Giysileri
• Yaşayan Eski Türk İnançları Bilgi Şöleni: Bildiriler, Ankara: Öncü Basımevi, 89-96. Atalay, E. (1983). Ephesos Yöresindeki Antik Mağaralar, I. Araştırma Sonuçları
• Toplantısı, İstanbul 23-26 Mayıs 1983: Eski Eserler Ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 108.
• Atiya, A.S. (2005). Doğu Hıristiyanlığı Tarihi, Çev. Nurettin Hiçyılmaz, İstanbul, Can Matbaacılık.
• Ateş, S. (1996). Habîb en-Neccar, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, XIV, 373-374.
• Aydın, M. (2005). Ansiklopedik Dinler Sözlüğü, Konya: Din Bilimleri Yayınları.
• Aydoğan, E. (2006). Anadolu Sahası Türk Halk Hikâyelerinde Mitolojik Unsurlar
• (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara. Baldick, J. (2011). Hayvan ve Şaman, Çev. Nevin Şahin, İstanbul: Hill Yayın.
• Banarlı, N. S. (2001). Resimli Türk Edebiyatı Tarihî I, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Barnabas İncili. (2016). http://barnabas-incili.com/incil/barnabas.(Erişim Tarihi 04.09.
• Baykara, T. (2001). Türk Kültür Tarihine Bakışlar, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayım: 252.
• Belgin-Heny, A. (2003). Choice And Context In The Late Antique Architecture
• Questioning The Cilician “Domed Basilicas”, Department of History of Architecture, (Thesis of Master), Ankara. Beydilli, C. (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Çev. Eren Ercan, Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• Bingöl, Z. (2007). Gelenekten Evrensele Anadolu’da İnanç Turizmi, Ankara: Detay Yayıncılık.
• Bodhidharma, (2016). https://tr.wikipedia.org/wiki/Bodhidharma.(Erişim Tarihi 12.09. ).
• Bonnefoy, Y. (2000). Mitolojiler Sözlüğü, C. I-II, Türkçe Baskıyı Haz. Levent Yılmaz
• Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. Boratav, P.N. (2012). Türk Mitolojisi, Çev. Recep Özbay, Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• Boyana, H. (2005). Arkadia Kökenli Keçi Tanrı Pan, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih
• Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 37 (24), 167-193. Budak, D. (2012). Anadolu’da Yaşamış Aziz ve Azize Hayatlarının Dinler Tarihi
• Açısından Değerlendirilmesi, (Basılmamış yüksek Lisans Tezi), Konya. Burkert, W. (1999). İlkçağ Gizem Tapıları, Çev. Sina Şener, Ankara: İmge Kitabevi.
• Butanyev, V.-Butanayeva, İ. (2007). Yenisey Kırgızları Folklor Ve Tarih, Kırgızca’dan aktaran Yaşar Gümüş, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Byzantine Iconography. (2016).http://www.sspp.ca/Icons%20and%20Iconography%20 updated %2011-21-2010-cg.pdf, (Erişim Tarihi 20.02.2016).
• Campbell, J. (1994). Yaratıcı Mitoloji Tanrının Maskeleri, Çev. Kudret Emiroğlu
• Ankara: İmge Kitabevi. Campbell, J. (1995). İlkel Mitoloji, Çev. Kudret Emiroğlu, İmge Kitabevi, Ankara: İmge Kitabevi.
• Campbell, J. (2003). Batı Mitolojisi Tanrının Maskeleri, Çev. Kudret Emiroğlu, Ankara
• Ankara: İmge Kitabevi. Cappadocia. (2016). https://en.wikipedia.org/wiki/Cappadocia.(Erişim Tarihi 11.09. ).
• Chavannes, E. (2007). Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri, Çev. Mustafa Koç, Ahsen
• Batur (Ed.), (b.yer.?): Selenge Yayınları. Cirlot, J. E. (2001). A. Dictionary of Symbols, London: Routledge.
• Comefort, P. (2016). http://www.patrickcomerford.com/2010/04/transfiguration-finding meaning-in.html. (Erişim Tarihi 15.04.2016).
• Cömert, B., (1999). Mitoloji ve İkonografi, Ankara:Ayraç Yayınevi.
• Cuff. A..J., (2016). The Life of Christ in Icons, http://www.academia.edu/9666720/
• The_Life_of_Christ_in_Icons. (Erişim Tarihi 16.04.2016).
• Çağlar, B. (2008). Türk Mitolojisinde Dört Unsur ve Simgeleri Üzerine Bir İnceleme
• (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kocaeli. Çavuşin Kilisesi.(2016). http://www.turizmdunyasi.net/gezilecek_yerler/index.php?mod
• = content_father &id=402&lang=tr. (Erişim Tarihi 19.09.2016).
• Çelebi, E. (2006/2008). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, I-IX, Haz.
• Seyit Ali Kahraman - Yücel Dağlı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.(Bu kitapların her bir cildi, 1.ve 2. Kitap şeklindedir. Bu husus metin içerisinde I/1, II/2 gibi şeklinde belirtilmiştir). Çetindağ, G. (2016). Türk Kültüründe Mağara Motifi, http://www.ayk.gov.tr/wp- content/uploads/2015/01/%C3%87ET%C4%B0NDA%C4%9E-G%C3%BClda-T%
• C3%9CRK-K%C3%9CLT%C3%9CR%C3%9CNDE-MA%C4%9EARA-MOT% C4%B0F% C4%B0.pdf, (Erişim Tarihi 15.09.2016).
• Çığ, M.İ. (1997). İbrahim Peygamber, Kaynak Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Demirci,K. (2005). Bir Hıristiyan Mezhebi Olarak Ortodoksluğun Teolojisi, İstanbul: Ayışığı Kitapları.
• Dävletov, T.B. (2007), Kamlık İnancında Kam (Şaman) Ve Kümelenme Geleneği
• Üzerine, Yaşayan Eski Türk İnançları Bilgi Şöleni: Bildiriler, Ankara: Öncü Basımevi, Diyarbakır Sur Rehber. (2012). Haz. Sur Kaymakamlığı, Diyarbakır.
• Eberhard, W. (2000). Çin Simgeleri Sözlüğü, Çev. Aykut Kazancıgil-Ayşe Bereket
• İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Ege, İ. (2015). Saint Pierre (Kilisesi) Mağarası (Antakya/Hatay), Akademik Sosyal
• Araştırmalar Dergisi, Eylül, 16 (3), 165-188. Ehrman, B.D. (2006), Peter, Paul, and Mary Magdalene: The Followers of Jesus in
• History and Legend, Oxford: Oxford University Press. Eliade, M. (2001). Mitlerin Özellikleri, Çev. Sema Rifat, İstanbul: Om Yayınevi.
• Eliade, M. (2003). Dinler Tarihine Giriş, Çev. Lale Arslan, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eliade, M. (2005). Dinler Tarihi, Çev. Mustafa Ünal, Konya, Serhat Kitabevi.
• Eliade, M.-Couliano, I.P. (1997). Dinler Tarihi Sözlüğü, Çev. Ali Erbaş, İsmail
• Taşpınar (Ed.), İstanbul: İnsan Yayınları. Elwood, R.-Alles, G. (2007). The Encyclopedia Of World Religions, USA: Facts On File.
• Encyclopedia of Religous Practices. (2006). Thomas Riggs (Ed.), I-III, USA: Library
• Of Congress Cataloging-In-Publication Data. Erbaş, A. (2013). Hıristiyanlık, Yaşayan Dünya Dinleri, Ali Erbaş (Ed.), Eskişehir.
• Erhat, A. (1996). Mitoloji Sözlüğü, İstanbul, Remzi Kitabevi.
• Ergun, P. (2011), Bebekleri Dünyaya Leyleklerin Getirdiğine Dair İnancın Türk
• Mitolojisindeki Kökleri Üzerine, Millî Folklor, 89 (23), 133-146. Erkol, M. (2015). Siyer Kitabım, Yay. Haz. Ümit Kalkan, Konya: Damla Ofset Matbaacılık.
• Eröz, M. (1991). Yörükler, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul.
• Ersoy, H.–Kırmacı M. Z. –Ersoy, A.F. (2006). Yazkonağı Mağarasının (Ünye-Ordu)
• Jeolojisi ve Oluşumu, Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 30 (1), 39-48. Esin, E. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eski Gümüşler Manastırı. (2017). https://www.timeturk.com/tr/2009/04/05/tek-gulen- meryem-ana-turkiye-de.html, (Erişim Tarihi, 11.08.2017).
• Estin, C.-Laporte, H. (2002). Yunan ve Roma Mitolojisi, Çev. Musa Eran, Ankara: TUBİTAK.
• Evans, S. (2009). Tanrı’nın Özel Fiilleri: Vahiyler ve Mucizeler, Dinbilimleri Akademik
• Araştırma Dergisi, Çev. Ferhat Akdemir, IX (3), 231-252. Eyice, S. (1966). Trabzon Yakınında Meryem Ana Manastırı, Belleten Dergisi, Ankara, , 243-264.
• Eyicil, A. (2005). Afşin Ashab-ı Kehf, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14, 269-287.
• Fant, C.E.- Reddish, M.G. (2003). Biblical Sites in Greece and Turkey, Oxford: Oxford University Press.
• Frazer, James. G. (1991). Altın Dal Dinin ve Folklorun Kökleri I, Çev. Mehmet Doğan
• İstanbul: Payel Yayınevi. Frazer, J.G. (1992). Altın Dal Dinin ve Folklorun Kökleri II, Çev. Mehmet Doğan
• İstanbul: Payel Yayınevi. Freely, J. (2004). The Western Shores of Turkey, London: Tauris Parke Paperbacks.
• Geleneksel Türk Sanatında ve Edebiyatımızda Su. (2013). Nurettin Demir (Ed.)
• Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi Aski Genel Müdürlüğü Yayınları. Gough, M. (1965). “The Monastery Church of Eski Gümüş”, Archaeology
• Archaeological Institute of America, Vol. 18, No. 4 (December), pp. 254-263, Gökalp, Z.(1976). Türk Töresi, Haz. Hikmet Dizdaroğlu, Ankara: Kültür Bakanlığı
• Ziya Gökalp Yayınları:6. Gökalp, Z. (1991). Türk Uygarlığı Tarihi, Haz. Yusuf Çotuksöken, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Grant, M. (2000). Roma’dan Bizans’a, Çev. Z. Zühre İlkgelen, İstanbul: Homer Kitabevi.
• Graves, R. (2010). Yunan Mitleri, Çev. Uğur Akpur, İstanbul: Say Yayınları.
• Guilley, R. E. (2001). The Encyclopedia of Saints, USA: Facts On File.
• Günay, Ü.-Güngör, H. (1998). Türk Din Tarihi, İstanbul: Laçin Yayınları.
• Günay, Ü. (2003). Türk Halk Dindarlığının Önemli Çekim Merkezleri Olarak Dini
• Ziyaret Yerleri, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15 (2), 5-36. Hallick, M.P. (2016). Feast of the Nativity of our Lord and Savior Jesus Christ, http:// www.goarch.org/special/listen_learn_share/nativity.(Erişim Tarihi 12.04.2016).
• Harbottle, Rr. (2005). Kutsal Kitap Yerler Sözlüğü, İstanbul, e-kitap.
• Harran. (2016). http://www.sanliurfa.bel.tr/tr/icerikdetay/6/3/harran.aspx, (Erişim Tarihi 15.09. 2016).
• Haspolat, Y.K.(2013). Tüm Yönleriyle Hani İlçesi ve Turizm, Hani Kaymakamlığı - Dicle Üniversitesi.
• Hatay Rehberi. (2011). Hüseyin Şahin (Ed.), Hatay: Hatay Valiliği.
• Hatay, St. Pierre Kilisesi (2016). http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,44421/hatay-st- pierre-kilisesi-hatay.html, (Erişim Tarihi 20.09.2016).
• Heyden, D. (2005). Caves, Encyclopedia of Religion, USA, 3, 1468-1473. http://www.christiananswers.net/turkish/bible-tr/tr-john11.html. (Erişim Tarihi 04.04. https://www.muze.gov.tr/tr/muzeler/gumusler-orenyeri, (Erişim Tarihi 11.09.2017).
• Hu, H.L.- Allen, W.C. (2005). Taoism, USA: Chelsea House Publishers.
• Ihlara, Güzelyurt. (2016). http://www.turkcebilgi.com/ihlara,_g%C3%BCzelyurt. (Erişim Tarihi 19.09.2016).
• İnan, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İsa Mesih. (2016). http://www.ortodoksluk.org/ikonalarintefsiri-isamesih2.html, (Erişim Tarihi 18.02.2016).
• Kaba, A. (2011). Altay, Tuva, Hakas ve Şor Destanlarında At Motifi Üzerine Bir
• İnceleme, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kırşehir. Kafesoğlu, İ. (1984). Türk Milli Kültürü, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kaftancıoğlu, Ü. (1974). Köroğlu Kolları Halk Destanları, İstanbul: Büyük Dağıtım Yayınevi.
• Kalafat, Y. (2016). Türk Kültürlü Halklarda Ahır Çerşembe’nin Mitolojik Muhtevası, http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/yasar_kalafat_ahir_cersembe_mitoloji.pdf. (Erişim Tarihi 11.08. 2016).
• Kalinski, G. v.d.. (2016). “Analysis of an icon of Nativity of Christ”, https://www.jyu.fi/ taidehistoria/icons/nativity_of_jesus_christ.html, (Erişim Tarihi 11.04.2016).
• Karadavut, Z.-Yeşildal, Ü.Y. (2007). Anadolu-Türk Folklorunda Geyik, Millî Folklor, (76), 102-112.
• Karakaş, A. (2012). Eğil İlçesi Kırsal Turizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi, KMÜ
• Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 14 (23), 12-13. Karakaya, N.Ç. (2012). Dünya Mirasında Türkiye: Göreme Milli Parkı ve Kapadokya
• Kayalık Sitleri, Türkiye’nin Kültürel Mirası-I, Canan Parla (Ed.), Eskişehir. Karakurt, D. (2012). Türk Mitoloji Ansiklopedisi, e-kitap.
• Kaya Kiliselerinde Betimlenen Sahneler. (2016). http://www.kapadokyadakal.com/ kaya-kiliselerinde-betimlenen-sahneler.(Erişim tarihi, 09.09.2016).
• Kılde, J. H. (2008). Sacred Space, Sacred Power, Oxford: Oxford University Press.
• Kıyar, N. (2012). Kybele’nin Sanat Nesnesi Olarak Kullanımı, İnönü Üniversitesi Sanat
• Ve Tasarım Dergisi, (2) 6, 355-371. Kiliseler. (2016). http://www.goreme.bel.tr/tr/kiliseler, (Erişim Tarihi 11.09.2016).
• Koçoğlu, Y. (2006). Mardin İlinin Turizm Potansiyeli, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Elazığ.
• Korat, G. (2005). Taş Kapıdan Taç Kapıya Kapadokya, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Köse, İ. (2010). Bulutların Ötesinde Saklı Manastır Sumela, Trabzon:Akademi Kitabevi.
• Kurt, M. (2010). Tanrıça Kültü ve Hıristiyanlık’taki Meryem Figürüne Etkileri
• (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Rize. Küçük, M.A. (2015). Anadolu’daki Arzı Mevud Urfa, İTOBİAD, 5(2),167-196.
• Küçük, M.A. (2015). İnanç Turizmi Açsısından Türkiye’de Dini Mekânlar (Yahudilik
• Hıristiyanlık Örneği), Ankara: Berikan Yayınevi. Küçük, M.A. (2016). “İkonografiden İnanca “İsa Mesih’in Dirilişi/Paskalya” Süreci”
• Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Özel Sayı Aralık, 230-274. Küçük, M.A. (2017). “Geleneksel Türk Dini İnanışlarından Mitolojiye: ‘Ölüm/Obur
• Ruhlar’”, Gazi Türkiyat, (20), 25-53. Lafferty, S. (2008). Travel Adventures Turkey, India: Hunter Publishing.
• Mackenzie, D. A. (1996). Çin ve Japon Mitolojisi, Çev. Koray Akten, Ankara: İmge Kitabevi.
• Mağara Sembolü. (2016). http://www.astroset.com/bireysel_gelisim/sembol/s42.htm. (Erişim Tarihi 23.09.2016).
• Mersin. (2016). http://yigm.kulturturizm.gov.tr/TR,9972/mersin.html.(Erişim Tarihi 11. 2016).
• Müzeler ve Örenyerleri. (2016). http://www.nevsehirkulturturizm.gov.tr.(Erişim Tarihi 09.2016).
• National Geographic Essential Visual History of World Mythology. (2008). National Geographic, USA.
• Nes, S. (2009). The Mystical Language of Icons, William B. Edermans Publishing Company.
• Oğuz, M.Ö.-Ersoy, P. (2007). Yaşayan Taş Kesilme Efsaneleri, Ankara: Gazi
• Üniversitesi Türk Halkbilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi (Thbmer) Yayınları: 11. Öcal, T. (2013). “Niğde Gümüşler Manastırı ve Turizm Potansiyeli”, Fırat Üniversitesi
• Sosyal Bilimler Dergisi, C. 23, S.2, s. 31-49. Ögel, B. (1971). Türk Kültürünün Gelişme Çağları, İstanbul: Kömen Yayınları
• Ögel, B. (1993). Türk Mitolojisi I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Öz Ortodoksluk Doktrinleri ve Emanetleri. (2016). http://www.oodegr.co/tourkika/ eortes/xristouyenna_minima_patriarxi.htm. (Erişim Tarihi 13.06.2016).
• Öz Ortodoksluk Doktrinleri ve Emanetleri. (2016). http://oodegr.co/tourkika/psyxot herap/theologia_eikonas2.htm. (Erişim tarihi 12.06.2016).
• Özbaş, M. (2010). Kurtarıcı Kargadan Burnu Pislikten Çıkmayan Kargaya: Türk Halk
• Anlatılarında Karganın Dönüşümü, Millî Folklor, 22(88), 57-65. Öztürk, N. (2012). Hıristiyanlığın İlk Yıllarında Akdeniz Ülkelerini Etkisi Altına Alan
• Kadın: Tekla, Fe Dergi, 4(1), 42-49. Pakyürek, T. (2011). Amazonlar, Yalçın Lüleci (Ed.), İstanbul: Anonim Yayıncılık.
• Palabıyık, M. H. (2007). Klasik İslam Coğrafyacılarına Göre Ağrı Ve Cûdî Dağları
• Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 19,155-175. Parlak, S. (2012). Antik Dönem Anadolu Kültleri Ve Kült Merkezleri, Ankara, (Uzmanlık Tezi).
• Polat, I. (2004). Silifke Aya Tekla Bazilikası Sarnıcı Restorasyon Projesi, İstanbul
• Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul. Polat, K. (2008). Katolik Hıristiyanlık’ta Azizlik ve Azizler, Ankara: Salkımsöğüt Yayınevi.
• Radloff, W. (2008). Türklük ve Şamanlık, Çev. A. Temir, T. Andaç, N. Uğurlu, Ö.
• Andaç Uğurlu (Ed.), İstanbul: Örgün Yayınevi. Raising of Lazarus. (2016). http://www.iconrussia.ru/eng/iconography/2034/?icon=1. (Erişim Tarihi 04.04.2016).
• Ramsay, W. M. (1960). Anadolu’nun Tarihî Coğrafyası, Çev. Mihri Pektaş, İstanbul
• Milli Eğitim Basımevi. Reynal, C.A. (1996). 1995 Zeugma ve Apameia Yüzey Araştırmaları, XIV. Araştırma
• Sonuçları Toplantısı, 27-31 Mayıs 1996, Ankara, T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar Ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayın No: 1877, 1-16.
• Rindam, M. (2016). Cave Tourism: The Potential of Asar Cave as a Natural Tourism
• Asset at Lenggong Valley, Perak, http://www.shs-conferences.org/articles/shsconf/ pdf/2014/09/shsconf_4ictr 2014_01014.pdf. (Erişim Tarihi 12.08.2016).
• Roller, L.E. (2004). Ana Tanrıça’nın İzinde Anadolu Kybele Kültü, Çev. Betül Avunç
• İstanbul: Homer Kitabevi. Roux, J.P. (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Çev. Aykut Kazancıgil, Ankara: İşaret Yayınları.
• Roux, J.P. (2011). Eski Türk Mitolojisi, Çev. Musa Yaşar Sağlam, Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Sacred Sites in the Holy Land. (2016). http://historyandreconciliation.org/wp-content/ uploads/ 2012/07/sacred_sites-english.pdf. (Erişim Tarihi 21.09.2016).
• Sami, B.S. (1983). Kuruluşundan Bugüne Kadar Isparta Tarihi, Çev. ve Yay: Suat
• Seren, İstanbul: Serenler Yayın. Sancak, N. (2008). Mardin Efsaneleri, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya.
• Schwartz, H. (2004). Tree of Souls The Mythology of Judaism, Oxford: Oxford
• University Press, VII. Sertoğlu, M. (2006). Ashab-ı Kehif (Mağra Yaraanı) Vakıflarına Dair Orjinal Bir Belge
• Vakıflar Dergisi, Ankara, IX, 129-132. Sert, Ö. (2009).Yedi Uyurlar Efsanesi, Bülent Özçelik (Ed.), Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Seyidoğlu, B. (2007). Sel Mitleri, Milli Folklor Dergisi, 19(76), 26-29.
• Sodzawiczny, M. (2003). Türkiye Masallarında Şamanizm Öğeleri, Bilkent
• Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Edebiyatı Bölümü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Haziran. Sümer, F. (1989). Eshabü’l Kehf (Yedi Uyurlar), İstanbul: Pamuk Ofset.
• Şanlıurfa’yı Gezelim. (2014). Mehmet Sait Rızvanoğlu (Ed.), Şanlıurfa: Şanlıurfa
• Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları Şehir Kitaplığı Dizisi:18. Taberi. (1991). Milletler ve Hükümdarlar Tarihi, C. I-III, Çev. Zakir Kadiri Ugan
• Ahmet Temir, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Taberi. (1992). Milletler ve Hükümdarlar Tarihi, C.IV-V, Çev. Zakir Kadiri Ugan
• Ahmet Temir, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları: 2206.
• Tanyu, H. (1973). Dinler Tarihi Araştırmaları, Ankara: A.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Tanyu, H. (1978). Türklerin Dinî Tarihçesi, İstanbul: Türk Kültür Yayını:24.
• The Cave Church of St. Peter in Antioch. (2017). http://www.academia.edu/12623139/
• The_Cave_Church_of_St._Peter_in_Antioch, (erişim tarihi 11.08.2017)
• The Encyclopedia of Jewish Life And Thought. (1996). Chaim Pécari (Ed.), Jerusalem.
• The Nativity Icon. (2016). https://iconreader.wordpress.com/2010/12/24/the-nativity- icon. (Erişim Tarihi 11.04.2016).
• The Rising of Lazarus. (2016). https://orthodoxword.wordpress.com/2010/03/27/the- rising-of-lazarus-a-symbol-of-our-future-resurrection-the-tomb-of-lazarus-from-bet hany-and-the-church-dedicated-to-the-saint-from-cyprus.(Erişim Tarihi 04.04. 2016).
• Tiryaki, A. (2007). Kisleçukuru Manastırı, Antalya’nın Doyran Beldesi’nde Bir
• Ortaçağ Yapı Topluluğu, (Basılmamış Doktora Tezi)İstanbul. Trabzon Manastırları. (2016). http://hsnymn.blogcu.com/trabzon-manastirlari-sumela- manas tiri-meryem-ana-manastiri/9263993.(Erişim Tarihi 11.09.2016).
• Tuğrul, S. (2010). Ebedi Kutsal Ezeli Kurban, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Türkoğlu, A.E. (2006). Geçmişte ve Günümüzde Antakya’da Hıristiyanlık, (Basılmamış
• Yüksek Lisans Tezi), Adana. Tyree, E.L. (2016). Diachronıc Changes In Minoan Cave Cult, http://www2.ulg.ac.be/ archgrec/IMG/aegeum/aegaeum22(pdf)/07%20TYREE.pdf. (Erişim 20.09.2016).
• Ulutürk, M. (2005). Hıristiyanlıkta Havarilik, (Basılmamış Doktora Tezi) Konya.
• Uraz, M. (1994). Türk Mitolojisi, İstanbul: Düşünen Adam Yayınları.
• Williams, F. (1993). Ege Medeniyetleri Tarihi, Çev. M. Kalaycıoğlu, İstanbul: Düşünen Adam Yayınları.
• World Religions. (2004). Martin Palmer (Gen. Ed.), London: Times Books.
• Yıldırım, M. (2006). Tarsus’un Dini Tarihine Tarihsel Bir Yaklaşım, Çukurova
• Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Temmuz-Aralık, 6(2), 110-114. Yıldız, N. (2010). Türk Destanlarında Kötü Huylu Devler, Millî Folklor, 22(87), 41-51.
• Yıldız, S. (2007). Ashab-ı Kehf, İstanbul: Ailem Yayınları.
• Yıldız, M. (2012). Erken Dönem Hıristiyanlık, Ali Budak (Ed.), İstanbul: Seda Özalit Yayın.
• Yılmaz, M.S. (2011). Kumran Yazmalarının Ahit Geleneği Çerçevesinde
• Değerlendirilmesi, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara. Yılmaz, Y. (1998). Hz. İsa-Antakya Halkı ve Habib Neccar, Ankara: Asya Ofset.
• Yörükoğlu, T. (2006). Batılılaşma Devri Resim Sanatında Edirne Bulgar Kilisesindeki
• İkonaların Yeri, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne. Yücel, A. (2008). Mağara Turizmi Tokat Ballıca Mağarası Örneği, (Uzmanlık Tezi), Ankara.
• Zaman, M. (2005). Türkiye’nin Önemli İnanç Turizmi Merkezlerinden Biri: Sumela
• (Meryamana) Manastırı, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık, 3(35), 189.