Türkiye’de Ayçiçek Yağı Fiyatı Niçin Artıyor: Kısa ve Uzun Dönem Dinamik Analizi

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 30 - 48, 17.05.2021

Orhan Gündüz

Öz

Türkiye’de yüksek enflasyonun birincil sebebinin tarım ve gıda ürünleri fiyatlarındaki artışlar olduğu sürekli biçimde ifade edilmektedir. Belirli dönemlerde bazı zorunlu gıda ürünlerinin fiyatlarında ani yükselişler gerçekleşmektedir. Bunun en güncel örneği son zamanlarda Ayçiçek yağı fiyatlarında yaşanan artışlardır. Fiyat artışlarının nedeni olarak ifade edilen çok sayıda bilginin bilimsel esaslı olmaktan uzak olduğu görülmüştür. Bu araştırmada mikroekonomi teorileri ve zaman serisi analizleri kullanılarak Ayçiçek yağı fiyatlarının artışının nedenlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışmada Ayçiçek yağının ana girdisi olan tohum fiyatları, üretim ve dış ticaret istatistikleri, Ayçiçek yağı fiyatları ve döviz kuru gibi veriler kullanılmıştır. Bu veriler, 2010-2020 yıllarına ait aylık verilerdir. Mikroekonomik analizler neticesinde Ayçiçek yağı fiyatlarındaki artışın, hammadde (yağlı tohum) fiyatlarındaki artışa bağlı olarak geliştiği belirlenmiştir. Vektör Hata Düzeltme Modeli kullanılarak hammadde fiyatlarının artışına döviz kurundaki gelişmelerin neden olduğu tahmin edilmiştir. Net ithalatçı olunan zaruri tarım ve gıda ürünlerinin piyasasının yönetimi için kısa dönemde döviz kuruna müdahale, uzun dönemde ise üretim planına ihtiyaç olduğu görülmektedir

Anahtar Kelimeler

Yağlı tohum, ithalat, Yurtiçi fiyat, Vektör Hata Düzeltme Modeli (VHDM), Granger Nedensellik

Kaynakça

• Berk, A., Uçum, İ., 2019. Türkiye’de Döviz Kurları ile Patates Fiyatı Arasında Nedensellik İlişkisinin Analizi. Turkish Studies Economics, Finance & Politics, 14(3), 687-696.
• Çalıyurt, K., 2008. Ayçiçek Yağı Sanayii İşletmelerinde Üretim Süreci ve Yan Ürün Maliyetlerinin Hesaplanması. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (39), 84-91.
• Çetintaş, H., 2004. İhracat ve Ekonomik Büyüme. Dokuz Eylül Ünv. İşletme Fak.Dergisi, 5(1), 23-34.
• Çıplak, U., Yücel, M.E., 2004. İthalatta Koruma Önlemleri ile Tarım ve Gıda Fiyatları, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, Araştırma Genel Müdürlüğü Çalışma Tebliği No:04/01, Ankara.
• Dickey, D.A., Fuller, W.A., 1979. Distribution of The Estimators for Autoregressive Time Series with A Unit Root. Journal of the American Statistical Association, 74, 427–431.
• Dinler, Z., 2015. İktisada giriş (Yirmi Birinci Baskı). Ekin Basın Yayın Dağıtım, Bursa.
• Doğan, H.G., 2018. Türkiye’de Fark Ödemesi Desteklerinin Arz Açığı Yaşanan Seçilmiş Bazı Tarım Ürünlerine Etkileri. Turkish Journal of Agriculture, Food Science and Technology, 6(10), 1455-1462
• Engle, R. F., Granger, C. W. J., 1987. Cointegration and Error Correction: Representation, Estimation, and Testing. Econometrica, 55, 251–276.
• Eşitürk, Ö., Albayrak, N., 2018. Tarım Ürünleri-Gıda Fiyat Artışları ve Enflasyon Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 18. EYİ Özel Sayısı, 147-158.
• Gujarati D. N., 2016. Örneklerle Ekonometri, çeviren: N. Bolatoğlu, BB101 Yayınları, Ankara.
• Gündüz, O., 2011. Effect of Exchange Rate on Dried Apricot Export in Turkey: A Vector Autoregression (VAR) Analysis. African Journal of Agricultural Research, 5(18), 2485-2490.
• Gül, V., Öztürk, E. ve Polat, T., 2016. The Importance of Sunflower to Overcome Deficiency of Vegetable Oil in Turkey. Alınteri Zirai Bilimler Dergisi, 30(1), 70- 76.
• ITC, 2021. International Trade Center statistics, (http://trademap.org, erişim:05/02/2021)
• Johansen, S., 1988. Statistical Analysis of Cointegration Vectors. Journal of Economic Dynamics and Control, 12(2–3), 231–254.
• Johansen, S., 1991. Estimation and Hypothesis Testing of Cointegration Vectors in Gaussian Vector Autoregressive Models. Econometrica, 59(6),1551–1580.
• Karadaş, H.A., Koşaroğlu Ş.M., 2020. Tarım Ürünleri Fiyatları, Ham Petrol Fiyatı Ve Döviz Kuru İlişkisi: Türkiye İçin Eşbütünleşme Analizi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (Özel sayı), 515-526.
• MacKinnon, J.G., 1996. Numerical Distribution Functions for Unit Root and Cointegration Tests. Journal of Applied Econometrics, 11, 601-618.
• MTSO, 2011. Bitkisel yağ üretim tesisi yatırım fizibilitesi, Muş Ticaret ve Sanayi Odası raporu, ( https://www.kalkinmakutuphanesi.gov.tr/assets/upload/dosyalar/bitkisel-yag-uretim-tesisi-fizibilite-raporu.pdf erişim, 05/02/2021)
• Tekgüç, K., Demirkılıç, S. ve Özertan, G., 2019. Türkiye’de Gıda Enflasyonun Gelişimi: Seçilmiş Ürünler Üzerine Bir Çalışma. Boğaziçi Üniversitesi Yenilikçi Tarım ve Gıda İşletmeciliği Platformu Yayınları, İstanbul.
• Timmer, C.P., 2000. The Macro Dimensions of Food Security Economic Growth, Equitable Distrubution and Food Price Stability. Food Policy, 25, 283-95. TOB, 2021. Tarım Ürünleri Piyasaları Ayçiçeği Raporu, Tarımsal Ekonomi ve Araştırma Enstitüsü Ürün No: BÜ-02.
• TOBB, 2021a. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Ticaret Borsaları Ürün Fiyat Bilgileri, (https://borsa.tobb.org.tr/fiyat_sorgu1.php?ana_kod=4&alt_kod=602 erişim: 01/02/2021)
• TOBB, 2021b. Sanayi Müdürlüğü kapasite kriterleri raporu, (https://www.tobb.org.tr/SanayiMudurlugu/Documents/KapasiteKriterleri/grup3115.pdf erişim, 04/02/2021)
• TÜİK, 2020. Tarımsal Girdi Fiyat Endeksleri Eylül 2020 bülteni (https://tuikweb.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=37176, erişim 01/02/2021)
• TÜİK, 2021a. Türkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistikleri, (https://tuikweb.tuik.gov.tr/PreTabloArama.do?metod=search&araType=vt, erişim: 01/02/2021)
• TÜİK, 2021b. Türkiye İstatistik Kurumu Tarımsal Fiyat İstatistikleri, (https://tuikweb.tuik.gov.tr/PreTabloArama.do?metod=search&araType=vt, erişim: 01/02/202)
• Urak, F., Bozma, G. ve Bilgiç, A., 2018. Türkiye’de Buğday, Arpa, Benzin Reel Fiyatlarının ve Döviz Kurunun Koşullu Varyanslarındaki Oynaklığın VAR(1)–Asimetrik BEKK–GARCH(1, 1) Modeli ile Tahmin Edilmesi. KSU Tarım ve Doğa Dergisi, 21(4), 565-579.
• USDA, 2021. Oilseeds:World markets and trade report, United States Department of Agriculture. (https://apps.fas.usda.gov/psdonline/circulars/oilseeds.pdf, erişim: 03/02/2021)