Tokat Yöresi Farklı Yağış Desenlerinin Yüzey Akış ve Toprak Kayıplarına Etkisinin Araştırılması

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 3, 54 - 68, 31.12.2022

Mehmet Yılmaz , İrfan Oguz

Öz

Bu araştırmada, Tokat yöresi doğal yağışlarının yağış desen dağılımları ve bazı özellikleri belirlenmiştir. Gruplandırılmış yağış desenlerine ait yağış süresi, miktarı, şiddeti, enerjisi, 10, 15 ve 30 dakikalık maksimum intensite değerleri, toprak kayıpları ve yüzey akış ilişkileri karşılaştırılmıştır. Bu amaçla, Tokat iline ait, 1978 - 1995 yılları arasında kaydedilmiş erosiv nitelikte toplam 361 adet bireysel yağış değerlendirilmiştir. Bu yağışların 9 adedi üniform, 96 adedi ilerlemiş, 159 adedi orta, 41 adedi gecikmiş ve 56 adedi sınıflamaya uyum göstermeyen karışık yağış deseni olarak nitelendirilen yağışlardan oluşmuştur. Üniform desen yağış süresi diğer yağış desenlerinden ayrılarak istatistiksel olarak anlamlı farklılık göstermiştir. En düşük yağış miktarına sahip gecikmiş desen yağışları, Üniform desen yağış miktarı ile istatistiksel olarak aynı grupta yer almakla birlikte diğer yağış desenlerinden anlamlı farklılık göstermiştir. Yağış intesiteleri sırasıyla Karışık, Gecikmiş, Orta, İlerlemiş ve Üniform desen olacak şekilde artmıştır. Yağışların 10 ve 15 dakikalık maksimum intensite değerleri Üniform ile Orta, Üniform ile Gecikmiş, Üniform ile Karışık, İlerlemiş ile Orta, İlerlemiş ile Gecikmiş ve İlerlemiş ile Karışık desen yağışlar arasındaki fark istatistiksel olarak önemli olmuştur. Yağışların 30 dakikalık maksimum intensite değeri dikkate alındığında, Üniform ile Orta, Üniform ve Karışık, Gecikmiş ve Karışık desen arasındaki farklılık önemli bulunmuştur. Farklı yağış desenlerine sahip yağışlar ile model parselde meydana gelen yüzey akış ve toprak kayıpları arasında istatiksel bir ilişki bulunamamıştır.

Anahtar Kelimeler

Doğal Yağış, Erosiv Yağış, Tokat, Toprak Kaybı, Yağış Deseni, Yüzey Akış

Kaynakça

• An. J., Zheng. F. L., Han. Y., 2014. Effects of Rainstorm Patterns on Runoff and Sediment Yield Processes. Soil Science. 179(6): 293-303.
• Alivinia. M., Saleh. F. N., Asadi. H., 2019. Effect of Rainfall Patterns on Runoff and Rainfall-Induced Erosion. International Journal of Sediment Research. 34(3):270-278.
• Aquino, R.F., Silva. M.L.N., Freitas. D.A.F., Curi. N., Avanzi. J.C., 2013. Soil Losses From Typic Cambisols and Red Latosol Within Three Different Erosive Rainfall Patterns. Rev. Bras. Ciênc. Solo. 37(1):213-220.
• MGM, 2021. Meteorolojik Hadiselerin Şiddetlerine Ait Sınıflandırma. https://www.mgm.gov.tr/site/yardim1.aspx?=HadSid. Erişim tarihi 21Şubat2021].
• Mulla, D. J., Mc Bratney, A. B., 2000. Soil Spatial Variability, In: Handbook of Soil Science. Malcolm E. Sumner (Ed. In Chief), Crs Pres. pp. 321-351.
• Mu. D., Luo. P., Lyu, J., Zhou, M., Huo, A., Duan, W., Nover, D., He, B., Zhao, X., 2020. Impact of Temporal Rainfall Patterns on Flash Floods in Hue City, Vietnam. Journal of Flood Risk Management. 12668:1-15.
• Nearing, M.A., Xie, Y., Liu, B., Ye, Y., 2017. Natural and Anthropogenic Rates of Soil Erosion. International Soil and Water Conservation Research. 5:77–84.
• Oğuz, İ., 1997. Tokat Yöresinde Koluvyal Toprak Grubunda Üniversal Denklemin K. R. C ve P Faktörleri. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Tokat Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, Tokat.
• Oğuz. I., 2019. Rainfall Erosivity in North Central Anatolia in Turkey. Applied Ecology and Environmental Research. 17(2):2719-2731.
• Panagos, P., Borrelli, P., Meusburger, K., Yu, B., Klik, A., Lim, K.J., Ballabio, C., 2017. Global Rainfall Erosivity Assessment Based on High-Temporal Resolution Rainfall Records. Scientific Reports. 7:4175.
• Sönmez, K., 1994. Toprak Koruma. Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayınları, No:169, Erzurum.
• SPSS, 2011. IBM Statistical Package for the Social Sciences (SPSS) Statistics 21.0 for Windows. Armonk, NY.
• Upchurch, D. R., Wilding, L. P., Hatfield, J. L., 1988. Methods to evaluate spatial variability. In: Hossner, L. R. (Ed) Reclamation of Surface-Minedlands. CRC Press, Inc. Boca Raton, Florida.
• Vieira G. D., Naves Silva, M. L., Alves, B. D. F., Martins, S. G., de Oliveira, M.N., Previdente, M.R., Curi, N., 2017. Water Erosion Associated with Rainfall Patterns in the Extreme South of Bahia in Eucalyptus Post-Planting Semina, Ciencias Agrarias. 38:2463-2478. Universidade Estadual de Londrina, Brasil.
• Wang, W., Yin. S., Xie. Y., Liu. B., Liu. Y., 2016. Effects of Four Storm Patterns on Soil Loss From Five Soils Under Natural Rainfall. Catena 141:56-65.
• Wilding, L.P., Bouma, J., Goss, D.V., 1994. Impact of Soil Spatial Variability on Interpretative Modelling. In: Quantitative Modelling of Soil Forming Processes R.B. Bryant and Arnold R.W. (Eds) Ssa special publication number 39, Sssa, Inc. Madison Wisconsin, USA.