WAS "TEPÜK" AN ARCHAIC FORM OF SOCCER?: A STUDY ON AN 11th CENTURY TURKISH GAME

Yıl 1997, Cilt: 2 Sayı: 1, 54 - 62, 14.02.1997

İbrahim Yıldıran

Öz

Mahmud al Kashgari in his famous Dîvân-ı Lûgat-at Türk (a lexion of Turkish language) in the 11th centruy mentions a certain kind of game played by foot among the Turkic groups and explains the production technique of the playing object ("ball") called "tepük." According to Mahmud, the "tepük" was an object cast from lead in the shape of the spindle whorl of a distaff which was wrapped goat's hair or the like and used as a toy by boys who kick it about. In the Turkish Republic, in almost every book dealing with the history of sports, the "tepük" has been presented as the earliest form of football game among Turks, A closer examination of the matter suggests, however, that was hardly the case and the "tepük" game could not be a prototype of the contemporary football game. First of all, the playing object or the "tepük" must have been a cap-shaped disc and not spherical or "ball'-shaped at all. Second, considering the Turkish and other translations of the article "tepük" in Mahmud's Dîvân (which was written in Arabic) the goat hairs were not wrapped around the cap-shaped lead object, but actually the hairs were passed through the hole in the middle of it giving it a shape somewhat like that of a shuttlecock. As the term "tepük" was quite often mentioned in a methaphorical sense in the 11th -14the centruy Persian poetry, an analysis of some such relevant strophes reveals that that object ("tepük") was certainly not spherical in the mathematical sense of the world. This study demonstrates that the "tepük" game was almost identical or very similar to a Child's game called "tepgüç" which was recorded among East Turkestanis (Uygurs) in early 20th century. It is also suggested that, in terms both of the shape of the "ball" and the way it was played, the "tepük" was rather an archaic version of badmington in which the feet assumed the function of the rackets, than that of contemporary soccer.

Anahtar Kelimeler

Tepük, Origin, football

TEPÜK FUTBOL MUDUR? XI. YÜZYIL TÜRK SPOR FAALİYETLERİNDEN "TEPÜK" OYUNUNUN MAHİYETİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Öz

XI. yüzyılda, Kaşgarlı Mahmud'un Araplara Türk dilini öğretmek amacıyla yazdığı Divanü Lügati't Türk adlı eserde, "Tepük" adı verilen bir ayak topu oyunundan bahsedilmekte ve oyun aracı cismin yapım tekniği verilmektedir. Divan'a göre, iğ ağırşağı şeklinde dökülen kurşun üzerine keçi kılı sarılarak imal edilen ve çocukların ayakla teperek oynadıkları Tepük, Cumhuriyet tarihi boyunca ülkemizde yazılmış olan ve spor tarihini konu edinen hemen hemen tüm yayınlarda, Türklerde futbol oyununun kökeni olarak yansıtılmıştır. Ancak, iğ ağırşağının küresel değil, yassı ve yuvarlak olması ve açıklaması Arapça olan Tepük maddesinin Türkçe ve diğer dillerdeki farklı çevirilerinde, tercümelerin, keçi kıllarının, yassı-yuvarlak kurşun kitlesinin üzerine sarılmayıp, içinden geçirildiği biçiminde yapılması göz önüne alındığında, oyun aracının bilinen formda bir top olmadığı, dolayısıyla, oyunun da günümüz futbol oyununun bir prototipi olamayacağı anlaşılmaktadır. XI-XIV. yüzyıllar arasında, İran şiirinde mecazi anlamda oldukça sık kullanılan bir kavram olan Tepük ile ilgili tespit edilebilen dörtlüklerin analizleri de, bu cismin, matematiksel anlamda bir küre olmadığını göstermektedir. Araştırmamız, Tepük oyununun, XX. yüzyıl başlarında Uygurlarda tespit edilen ve bir kaç delikli madeni paranın ortasından at kıllarının sıkıştırılarak geçirilmesiyle imal edilen "Tepgüç" adlı bir çocuk oyunu ile benzerliğini, gerek oyun aracının formu, gerekse oynanma biçimi olarak da, futbolun değil, kökeni Asya halklarına dayandırılan badminton oyununun, ayakların raket olarak kullanılmasıyla oynanan, arkaik bir versiyonu olabileceğini ortaya koymaktadır

Anahtar Kelimeler

Tepük, Futbol, Köken

Kaynakça

• Alpman, Cemal; Eğitimin Bütünlüğü İçinde Beden Eğitimi ve Çağlar Boyunca Gelişimi, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1972.
• Atalay, Besim. Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi. 4 Cilt. Ankara: Türk D il Kurumu, 1985-1986.
• Brands, Horst, W. Studien zum Wortbestand der Türksprachen. Leiden, 1973.
• Brockelmann, Carl. Mitteltürkischer Wortschatz nach Mahmud al-Kasgaris Diwan Lügat at-Turk. Leipzig, 1928.
• Dankoff, Robert and James Kelly. Mahmud al-Kasgari. Compendium of the Turkic Dialects (Divan Lugat at-Türk). Harvard, 1982.