Öğretmen Adaylarının Proaktif Kişilik Düzeyleri ile Liderlik Yönelimleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 29 Sayı: 4, 258 - 266, 31.10.2024

Mücahit Dursun , Erdoğan Tozoğlu , Emirhan Kan

https://doi.org/10.53434/gbesbd.1516065

Öz

Araştırmanın amacı öğretmen adaylarının proaktif kişilik düzeyleri ile liderlik yönelimleri arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Araştırma ilişkisel tarama modelinde tasarlanmıştır. Çalışma grubunu Erzurum Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesinde öğrenim gören 298 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak “Kişisel Bilgi Formu”, Seibert, Crant ve Kaimer (1999) tarafından geliştirilen Akın, Abacı, Kaya ve Arıcı (2011) tarafından Türkçeye uyarlanan “Proaktif Kişilik Ölçeği” ve Dursun, Günay ve Yenel (2019) tarafından geliştirilen “Çok Yönlü Liderlik Yönelimleri Ölçeği” kullanılmıştır. Verilerin analizinde öncelikli normallik analizi yapılmış ve verilerin normal dağılım gösterdiği tespit edilmiştir. Normal dağılım sergilemesinden dolayı parametrik testlerden t-testi ve pearson korelasyon analizleri uygulanmıştır. Sonuçlar p<,050 anlamlılık düzeyine göre değerlendirilmiştir. Verilerin iç tutarlık değerlerinin incelenmesi amacıyla Cronbah’s Alpha analizi uygulanmıştır. Sonuç olarak; katılımcıların cinsiyetleri, yaşları, sportif aktivite yapma durumları ile proaktif kişilik ve liderlik yönelimleri arasında anlamlı farklılık, tespit edilmiştir. Öte yandan, katılımcıların sportif aktivite türü ile proaktif kişilik ve politik liderlik yönelimleri arasında anlamlı farklılık tespit edilmemiştir. Ayrıca, katılımcıların proaktif kişilik ve liderlik yönelimleri arasında ise istatistiksel olarak pozitif yönlü anlamlı ilişki tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Öğretmen adayları, Proaktif kişilik, Liderlik yönelimleri, Sportif aktivite

Investigation of the Relationship Between Proactive Personality Levels and Leadership Orientations of Teacher Candidates

Öz

The aim of the study is to examine the relationship between teacher candidates’ proactive personality levels and leadership orientations. The study was designed in the relational screening model. The study group consists of 298 students studying at Erzurum Atatürk University Kazım Karabekir Faculty of Education. In the study, the data collection tool was the "Personal Information Form", the "Proactive Personality Scale" developed by Seibert, Crant and Kaimer (1999) and adapted into Turkish by Akın, Abacı, Kaya and Arıcı (2011) and the "Proactive Personality Scale" developed by Dursun, Günay and Yenel (2019). “Multidimensional Leadership Orientations Scale (MLOS)” was used. In the analysis of the data, a primary normality analysis was performed, and it was determined that the data showed a normal distribution. Due to its normal distribution, parametric tests such as t-test and Pearson correlation analysis were applied. The results were evaluated according to the significance level of p<.050. Cronbach’s Alpha analysis was applied to examine the internal consistency values of the data. As a result of the analyses, a significant difference was detected between the participants’ gender, age, sporting activity status and proactive personality and leadership orientations. On the other hand, no significant difference was detected between the participants’ type of sporting activity and their proactive personality and political leadership orientations. Additionally, a statistically significant positive relationship was detected between the proactive personality and leadership orientations of the participants.

Anahtar Kelimeler

Teacher candidates, Proactive personality, Leadership orientations, Sports activity

Kaynakça

• Akdoğan, A. A. (1997, Aralık). Kayseri’de özel sektör işletmelerinin yöneticilerinin yönetsel düzey, eğitim alanları ve yaşlarına göre liderlik davranışları. 21.yy. Liderlik Sempozyumuna sunulan bildiri, Tuzla Deniz Harp Okulu, İstanbul.
• Akın, A., Abacı, R., Kaya, M. ve Arıcı, N. (2011, Şubat). Kısaltılmış proaktif kişilik ölçeği’nin (KPÖ) Türkçe formunun geçerlik ve güvenirliği. 3.Uluslararası Eğitim Bilimleri Konferansına sunulan bildiri, Famagusta, Kıbrıs.
• Alpar, R. C. (2013). Uygulamalı çok değişkenli istatistiksel yöntemler. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Aydın, M. K., Bavlı, B. ve Alcı, B. (2013). Examining the effects of pre-service teachers’ personality traits on their teaching competencies. International Online Journal of Educational Sciences, 5(3), 575-586.
• Aydın, R., Bozkuş, T. ve Kul, M. (2016). Beden eğitimi ve spor yüksekokullarındaki öğrencilerin liderlik özelliklerinin cinsiyet değişkenine göre incelenmesi. International Journal of Science Culture and Sport, 4, 122-131
• Aygün, M. (2018). Buz hokeyi sporcularının duygusal zekâ ve liderlik özelliklerinin sportif sürekli kendine güven üzerine etkisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Kış Sporları ve Spor Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Balyer, A. ve Gündüz, Y. (2010). Yönetici ve öğretmenlerin okullarında farklılıkların yönetimine ilişkin algılarının incelenmesi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 32(32), 25-43.
• Bayındır, M. (2020). Beden eğitimi ve spor yüksekokulu öğrencilerinin liderlik yönelim davranışların araştırılması: İstanbul Gelişim Üniversitesi örneği. Akdeniz Spor Bilimleri Dergisi, 3(2), 260-268.
• Baymur, F. (1985). Genel psikoloji. İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Bertolino, M., Truxillo, D. M. ve Fraccaroli, F. (2011). Age as moderator of the relationship of proactive personality with training motivation, perceived career development from training, and training behavioral intentions. Journal of Organizational Behavior, 32(2), 248-263.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak Kılıç E., Akgün, Ö., Karadeniz, Ş. ve Demirel F. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Can, N. (2009). Öğretmenlerin sınıfta ve okulda liderlik davranışları. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 8(2).
• Cerit, Y. ve Akgün, N. (2015). Okulun örgüt yapısı ile sınıf öğretmenlerinin proaktif davranışları arasındaki ilişki. Kastamonu Eğitim Dergisi, 23(4), 1789-1802.
• Cotterill, S. T. (2013). Team psychology in sports: Theory and practice. Routledge.
• Crant, J. M. (2000). Proactive behavior in organizations. Journal of Management, 26(3), 435-462.
• Çelik, E. ve Raba, S. (2017). Heyecan arayışının yaşam doyumu ile proaktif kişilik arasındaki ilişkide baskıcı etkisi. Mediterranean Journal of Humanities, 7(1), 123-134.
• Çetintaş, Y. (2019). Karate antrenörlerinin liderlik yönelimlerinin incelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bartın Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bartın.
• Çevik, A. ve Alan, S. (2021). Ebelik bölümü öğrencilerinin liderlik yönelimleri ile ebelik mesleğine aidiyet durumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Kadın Sağlığı Hemşireliği Dergisi, 7(3), 182-196.
• Deci, E. L. ve Ryan, R. M. (2000). The "what" and "why" of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11(4), 227-268.
• Dinçer, T. (2012). Edirne ilinde görev yapan beden eğitimi öğretmenlerinin liderlik davranışlarının değerlendirilmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Edirne.
• Durmuş, G., Doğan, P. K. ve Ceyhun, S. (2023). İdari göreve sahip spor bilimleri akademisyenlerinin enneagram kişilik tipleri ile çok yönlü liderlik yönelimleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Akdeniz Spor Bilimleri Dergisi, 7(1), 21-38.
• Dursun, E. ve Göksel, A. (2022). Öğrencilerin liderlik yönelimlerinin incelenmesi (Spor bilimleri fakültesi örneği). Sportif Bakış: Spor ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 9(1), 111-123.
• Dursun, M. (2024). Yönetici adaylarının liderlik yönelimleri, duygusal zekâ düzeyleri ve karar verme stilleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Dursun, M., Günay, M. ve Yenel, İ. F. (2019). Çok yönlü liderlik yönelimleri ölçeği (ÇYLYÖ): geçerlik ve güvenirlik çalışması. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 2(2), 333-347.
• Eagly, A. H. ve Carli, L. L. (2003). The female leadership advantage: An evaluation of the evidence. The Leadership Quarterly, 14(6), 807-834.
• Eagly, A. H. ve Karau, S. J. (2002). Role congruity theory of prejudice toward female leaders. Psychological Review, 109(3), 573–598.
• Efekan, H. (2007). Kara Harp Okulu olimpik spor branşlarında yapılan bireysel sporlar ile takım sporlarının Harbiyelilerin liderlik özelliklerine sağladığı etkilerin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Elmuti, D., Minnis, W. ve Abebe, M. (2005). Does education have a role in developing leadership skills? Management Decision, 43(7/8), 1018-1031.
• Erdoğan, D. G. ve Arsal, Z. (2015). Öğretmen adaylarının akademik branş memnuniyetleri ile öğretmenlik mesleğine yönelme ve kariyer geliştirme arzuları arasındaki ilişki. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2015(4), 147-171.
• Ermiş, S. A. ve Dereceli, E. (2023). Farklı liglerde oynayan basketbolcuların liderlik yönelimleri (Ege bölgesi örneği). Türk Spor Bilimleri Dergisi, 6(1), 11-20.
• Fuller Jr, B. ve Marler, L. E. (2009). Change driven by nature: A meta-analytic review of the proactive personality literature. Journal of Vocational Behavior, 75(3), 329-345.
• Fuller, J. B., Hester, K. ve Cox, S. S. (2010). Proactive personality and job performance: exploring job autonomy as a moderator. Journal of Managerial Issues, 22(1), 35-51.
• Gravetter, J. F. ve Forzano, L. B. (2012). Research methods for the behavioral sciences (4. Baskı). USA: Linda Schreiber-Ganster
• Güler, B., Dursun, M. ve Günay, M. (2020). Spor lisesi öğrencilerinin liderlik yönelimlerinin incelenmesi. Uluslararası Güncel Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(2), 576-587.
• Güney, S. (2017). Örgütsel davranış. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Gür-Erdoğan, D. ve Arsal, Z. (2015). Öğretmen adaylarının akademik branş memnuniyetleri ile öğretmenlik mesleğine yönelme ve kariyer geliştirme arzuları arasındaki ilişki. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi,147-171.
• Hogan, R. ve Kaiser, R. B. (2005). What we know about leadership. Review of General Psychology, 9(2), 169-180.
• Hoon Song, J., Kolb, J. A., Hee Lee, U. ve Kyoung Kim, H. (2012). Role of transformational leadership in effective organizational knowledge creation practices: Mediating effects of employees’ work engagement. Human Resource Development Quarterly, 23(1), 65-101.
• Jansen, J. J., George, G., Van den Bosch, F. A. ve Volberda, H. W. (2008). Senior team attributes and organizational ambidexterity: The moderating role of transformational leadership. Journal of Management Studies, 45(5), 982-1007.
• Kanfer, R., Wanberg, C. R. ve Kantrowitz, T. M. (2001). Job search and employment: A personality-motivational analysis and meta-analytic review. Journal of Applied Psychology, 86(5), 837-855.
• Karababa, B., Yılmaz, E., Kurudirek, A. ve Kurudirek, M. İ. (2022). Beden eğitimi öğretmen adaylarının proaktiflik ve problem çözme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Akdeniz Spor Bilimleri Dergisi, 5, 309-323.
• Karabatak, S. H. (2018). Öğretmenlerin proaktif davraniş düzeyleri ile beş faktör kişilik özellikleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Mecmua, (5), 48-64.
• Karasar, N. (2017). Bilimsel araştırma yöntemi: kavramlar, ilkeler, teknikler. Ankara: Nobel Yayınları.
• Karasu, H. (2013). Ergenlerde özerkliğin yordayıcısı olarak bağlanma stilleri ve proaktif kişilik yapılarının incelenmesi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Tokat.
• Kellett, P. (1999). Organisational leadership: Lessons from professional coaches. Sport Management Review, 2(2), 150-171.
• Konaklıoğlu, E. ve Kızanlıklı, M. M. (2011). Üniversite öğrencilerinin proaktif kişilik özellikleri ile girişimcilik eğilimleri arasındaki ilişki, Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(2), 72-92.
• Lee. S. M. ve Peterson S. (2000). Culture, entrepreneurial orientation, and global competitiveness. Journal of World Business, 35(4), 401-416.
• Lumpkin, G. T. ve Dess, G. G. (1996). Clarifying the entrepreneurial orientation construct and linking it to performance. Academy of Management Review, 21(1), 135-172.
• Mcardle, M. K. (2008). Leadership orientations of community college presidents and the administrators who report to them: a frame analysis. (Unpublished doctoral dissertation). University of Central Florida College of Education, Florida.
• Menon, N. ve Akhilesh, K. B. (1994). Functionally dependent stress among managers: A new perspective. Journal of Managerial Psychology, 9(3), 13-22.
• Mujtaba, B. G. ve Isomura, K. (2012). Examining the Japanese leadership orientations and their changes. Leadership & Organization Development Journal, 33(4), 401-420.
• Özdemir, M. (2018). Liderlik yönelimi ve politik beceri arasındaki ilişkinin okul müdürlerinin görüşlerine göre incelenmesi. Ege Eğitim Dergisi, 19(1), 116-134.
• Özdenk, S. (2015). Bireysel ve takım sporuyla uğraşan sporcular ile spor yapmayan bireylerin duygusal zekâ ve liderlik özelliklerinin incelenmesi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Özkan, R. ve Yaman, M. (2023). Amatör spor kulüpleri federasyonu yöneticilerinin liderlik yönelimleri, kişilik özellikleri ve empati düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. The Online Journal of Recreation and Sports, 12(1), 55-69.
• Özkurt, B. (2015). Beden eğitimi spor yüksek okulunda okuyan öğrencilerin proaktif kişilik özellikleri ile çeşitli değişkenler arasındaki ilişkilerin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Sahoo, D. K. ve Lenka, U. (2016). Breaking the glass ceiling: Opportunity for the organization. Industrial and Commercial Training, 48(6), 311-319.
• Seydioğlu, C. (2017). İstanbul’daki beden eğitimi ve spor yüksekokulu öğrencilerinden bireysel ve takım sporları yapanların liderlik özelliklerinin değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans tezi). İstanbul Gelişim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Song, Y. ve Jiang, W. (2024). Job crafting in competitive contexts: ınfluence of inter-team competition and leadership orientation. ın academy of management proceedings. Academy of Management, 17493.
• Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2015). Çok değişkenli istatistiklerin kullanımı (Çev. M. Baloğlu). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Thompson, M. D. (2000). Gender, leadership orientation, and effectiveness: Testing the theoretical models of Bolman & Deal and Quinn. Sex roles, 42, 969-992.
• Tozoğlu, E. ve Dursun, M. (2020). Spor bilimlerinde bilimsel araştırma süreci. Ö, Gökmen, (Ed.), Spor & Bilim. İstanbul: Efe Akademi Yayınevi.
• Uğur, O. A. (2017). Beden eğitimi öğretmenlerin liderlik davranışlarının iletişim becerileri ile ilişkisinin incelenmesi (Ankara ili örneği) (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Uncuoğlu Yolcu, İ. ve Çakmak, A.F. (2017). Proaktif kişilik ile proaktif çalışma davranışı ilişkisi üzerinde psikolojik güçlendirmenin etkisi, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 13 (2), 425-438.
• Uzuntarla, Y. (2020). Sağlık bilimlerinde güncel yaklaşımlar: Proaktif kişilik, akademik özyeterlilik ve dijital bağımlılık. Ankara: İksad Yayınevi.
• Weinberg, R. S. ve Gould, D. (2014). Foundations of sport and exercise psychology. Human Kinetics.
• Yılmaz, A. (2021). Öğretmen görüşlerine göre okulun öğrencilere duyuşsal özellikleri kazandırabilme kapasitesi: Bir durum çalışması. (Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Yi-Feng Chen, N., Crant, J. M., Wang, N., Kou, Y., Qin, Y., Yu, J. ve Sun, R. (2021). When there is a will there is a way: The role of proactive personality in combating COVID-19. Journal of Applied Psychology, 106(2), 199.
• Yolcu, İ. U. ve Çakmak, A. F. (2017). Proaktif kişilik ile proaktif çalışma davranışı ilişkisi üzerinde psikolojik güçlendirmenin etkisi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 13(2), 425-438.
• Yousef, D. A. (1998). Satisfaction with job security as a predictor of organizational commitment and job performance in a multicultural environment. International Journal of Manpower, 19(3), 184-194.
• Yukl, G. (2013). Leadership in organizations 8th ed.
• Zacher, H. ve Jimmieson, N. L. (2013). Leader-follower interactions: Relations between leader age, leadership styles, and follower work outcomes. The Leadership Quarterly, 24(1), 94-105.
• Zenger, T. R. ve Lawrence, B. S. (1989). Organizational demography: The differential effects of age and tenure distributions on technical communication. Academy of Management Journal, 32(2), 353-376.