Iranian Islamic Revolution and The Victory of Shia Clergy

Yıl 2018, Cilt: 20 Sayı: 1, 87 - 103, 01.06.2018

Ahmet Cülük

Öz

Iranian Islamic Revolution was a turning point for major dynamics and the future of the Middle East. Although this revolution took place in 1979, it has its roots in the history till the Tobacco Protest and the Iranian Constitutional Revolution of 1906. The Shia clergy, which had gradually increased its political role and sphere of influence for 73 years, gained a victory in 1979. In this article, some substantial issues like the process of the transformation of the revolutionary movement, which included various fractions at the beginning, into the Iranian Islamic Revolution and the impact of Shia discourse on the revolution are going to be elaborated. Accordingly, pre-revolutionary Iran, Shia Islam, and economic, ideological and religious background of particular social movements till the revolution together with the attitude of the clergy to these movements are evaluated. Thereby, in this article, the consolidation of the political power of the Shia clergy under the leadership of Ayatollah Khomeini and the historical, social, religious and ideological background of the establishment of the Islamic Republic of Iran are presented

Anahtar Kelimeler

Iranian Islamic Revolution, Shia, Shia Clergy, Ayatollah Kho

İran İslam Devrimi ve Ulemanın Zaferi

Öz

İran İslam Devrimi, Ortadoğu’nun temel dinamikleri ve geleceği açısından önemli bir dönüm noktasıdır. Bu dönüm noktası 1979 yılında başlamış olsa da tarihsel altyapısı, Tütün İsyanı ve 1906 yılında ilan edilen meşrutiyete kadar uzanmaktadır. Meşrutiyetten itibaren 73 yıl boyunca siyasi hayatta rolünü ve etki alanını giderek arttıran ulema sınıfı, 1979 yılında bu süreci kendi açısından zaferle taçlandırmış ve İslam Devrimi vuku bulmuştur. Bu makalede, başlangıcında birçok kesimi içerisinde bulunduran devrim hareketinin İslam Devrimi’ne nasıl dönüştüğü ve Şia retoriğinin devrim üzerindeki etkisi ele alınmıştır. Bu doğrultuda devrim öncesi İran’ın genel özellikleri, Şia mezhebinin yapısı, devrime kadar bazı toplumsal hareketlerin ekonomik, ideolojik ve dini arka planı ile birlikte ulemanın tavrı incelenmiştir. Böylece İslam Devrimi’nde Şii ulemanın, Ayetullah Humeyni nezdinde liderliği ele almasının ve İslam Cumhuriyeti rejimini tesis etmesinin tarihsel, toplumsal, dinsel ve ideolojik arka planı sunulmuştur

Anahtar Kelimeler

İran İslam Devrimi, Şia, Ulema, Ayetullah Humeyni, Velayet-i Fakih

Kaynakça

• Akkoyunlu, Eser Nilüfer, (2009), İslam Devrimi`nin İran Siyasal Hayatı Üzerindeki Etki- si, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Anadolu Ajansı, (2016), İran Sisteminde Mutlak Liderin Belirleyiciliği, http://aa.com. tr/tr/dunya/iran-sisteminde-mutlak-liderin-belirleyiciligi/510095, E.T. 07 Ocak 2018.
• Ataman, Muhittin; Shkurte Gloria, (2016) “Batının Darbe Sicili ve 15 Temmuz Darbe Girişimine Tepkisi”, Adam Akademi Dergisi, C.6, S.2, Ankara, s.51-73 .
• Atay, Hüseyin, (1983), Ehl-i Sünnet ve Şia, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Baylak, Ayşen, (2012), İmam Humeyni, İstanbul: İlke Yayınları.
• Bulgur, Nurbanu, (2017) “Meşrutiyet Devrimi Sürecinde İran`da Ulemanın Rolü ve Etkisi (1906-1911)”, International Journal of Humanities and Social Science Invention, C.6, S.2, India, s.6-19
• Büyükkara, Mehmet Ali, (2013) “İslam Kaynaklı Mezheplerin Ortadoğu`daki Coğrafi Dağılımı ve Tahmini Nüfusları”, Mesut Okumuş ve Cemil Hakyemez (ed.), Ortado- ğu’nun Geleceği Açısından Şii-Sünni İlişkileri, Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Ya- yınları, s.209-232
• Dilek, Kaan, (2007), “İran`da Meşrutiyet Hareketi ve Dönemin Siyasi Gelişmeleri”, Aka- demik Ortadoğu Dergisi, C.2, S.1, Ankara, s.49-68 .
• Ekren, Alican, (2017), “1979-1995 Arası İran-ABD İlişkileri”, Bilecik Şeyh Edabali Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.2, S,1, Bilecik, s.146-155
• Erik, Süleyman, (2010), “İran`a Yabancı Ülke Müdahaleleri (1907-1921)”, Akademik Or- tadoğu Dergisi, C.5, S.1, Ankara, s.91-116.
• Fekri, Amir Ahmad, (2007), İran`da Aydınlanma ve Devrim: Sosyo-Politik ve Kültürel Dönüşüm (1953-2006), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gökalp, Emin, (2016), Devrim Sonrası İran İslam Cumhuriyeti`nde Siyaset, Yayınlanma- mış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gündoğan, Ünal, (2011), “Geçmişten Bugüne İran İslam Devrimi: Genel Değerlendirme”, Ortadoğu Analiz Dergisi, C.3, S.29, Ankara, s.93-99.
• Humar, Sefer, (2013), İran İslam Devrimi Sonrası Şii Hilali, Yayınlanmamış Yüksek Li- sans Tezi, İstanbul: Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karadeniz, Yılmaz, (2013), “İngiltere`nin İran`da Askeri Darbe ile Rıza Han Pehlevi`yi İktidara Getirmesi (1921)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.6, S.27, Sam- sun, s.292-306 .
• Kartal, Filiz, (2016), “İran İslam Devrimi: Aykırı Bir Devrimin Arka Planı”, Doğu Batı Düşünce Dergisi, C.20, S.79, Ankara, s.161-182.
• Kaymal, Cansu, (2017), “Şia`da İmamet Meselesi ve Egemenlik”, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.2, S.1, Bilecik, s.172-195 .
• Karnap, Aylin, (2011), Role of Ulema, Supreme Leaders, Artisans in the Iranian Revo- lutions and Their Impacts on Foreign Policy, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Yedi Tepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılınç, Ahmet, (2008), “İran Anayasa Hukukunun Genel Esasları”, Gazi Üniversitesi Hu- kuk Fakültesi Dergisi, C.12, S.1-2, Ankara, s.907-948.
• Lewis, Bernard, (2014), Ortadoğu, Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Onat, Hasan, (2007), “Kerbela`yı Doğru Okumak”, Akademik Ortadoğu Dergisi, C.2, S.1, Ankara, s.1-9 .
• Onat, Hasan, (2013) “İran İslam Devrimi ve Şiilik”, e-Makalat Mezhep Araştırmaları Der- gisi, C.6, S.2, s.223-256.
• Orsam, (2012), İran`da Modernleşme Süreci ve Meşrutiyet Devrimi, http://orsam.org.tr/ orsam/gencorsam/11606?dil=tr, E.T. 02 Ocak 2018.
• Önder, Ali Tayyar, (2008), Türkiye`nin Etnik Yapısı, Ankara: Kripto Yayınevi.
• Özkan, Çağrı, (2018), “Medeniyet Tarihi”, Anka Enstitüsü, 4 Ocak 2018, http://ankaens- titusu.com/wpcontent/uploads/2016/03/Uygarl%C4%B1k-Tarihi.pdf, E.T. 05 Ocak 2018.
• Sarı, İsmail, (2015), “1979 Devrimi Sonrası İran`ın Rejim Paradigması ve Dış Politika Yönelimleri”, Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, C.2, S.1, Sakarya, s.95-135.
• Seeberg, Peter, (2016), “İran Devrimi, 1977-1979: Etkileşim ve Dönüşüm” Doğu Batı Düşünce Dergisi, C:20, S.79, Ankara, s. 183-201.
• Şahin, Mehmet, (2006) “Şii Jeopolitiği: İran İçin Fırsatlar ve Engeller”, Akademik Ortado- ğu Dergisi, C.1, S.1, Ankara, s. 38-54.
• Tabriz, Asghar Alam, (2004), Aydınların, Dini Liderlerin ve Esnafın İran`ın Yakın Dönem Toplumsal Hareketlerindeki ve Devrimlerindeki Rollerinin İncelenmesi, Yayınlanma- mış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tahereh, Ahin, (2010) “İran İslam Cumhuriyeti`nde Devlet Yapısı”, Amme İdaresi Dergisi, C.43, S.2, Ankara, s.81-100.
• Taflıoğlu, Mehmet Serkan, (2013) “İran İslam Cumhuriyeti`nde Egemenlik ve Meşruiyet Kaynağı Velayet-i Fakih”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C.68, S.3, Ankara, s.95- 112.
• Taflıoğlu, Mehmet Serkan, (2009), İran İslam İhtilalinde Ayetullah Humeyni ve Velayet-i Fakih Meselesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uygur, Hakkı, (2016), “1953 Darbesi ve Hatırlattıkları”, İran Araştırmaları Merkezi, 5 Ekim 2016, https://iramcenter.org/1953-darbesi-ve-hatirlattiklari/, E.T:30 Aralık 2017.
• Yücesoy, Hayrettin, (2001), “Kadisiye Savaşı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 24, Ankara: TDV Yayınları, s.136-137.
• Zayar, (2006), “Iranian Revolution Past Present Future”, Iran Chamber Society, http:// www.iranchamber.com/history/articles/pdfs/iranian_revolution_past_present_future. pdf, E.T. 23 Mayıs 2018.