Erken Cumhuriyet Döneminde Polis Teşkilatının Kuruluşu ve Gelişimi

Yıl 2022, Cilt: 24 Sayı: 1, 4 - 30, 29.06.2022

Salih Zeki Haklı

Öz

Türkiye Cumhuriyeti’nde polis teşkilatı Millî Mücadele döneminde varlık kazanmış olsa da polisin, esas itibariyle, 1932 ile 1937 yılları arasında yapılan kanunî düzenlemelerle kurulduğunu söylemek mümkündür. 1920’li yıllardaki polis teşkilatı Osmanlı döneminden tevarüs eden mevzuat ve personelle görev yapmıştır. Ayrıca mevzubahis dönemde teşkilatın kurumsallaşma süreci sadece merkez teşkilatıyla sınırlı kalmış ve vilayet teşkilatları bu dönemde yeterli düzeyde gelişememiştir. Buna karşın 1930’lu yıllarda polisin teşkilat yapısının güçlendiği ve faaliyet sahasının genişlediği bir süreç yaşanmıştır. Bu dönemdeki polisin mevcut durumunu anlamak için “polisin teşkilat yapısı ile beşerî kaynağının ne olduğu”, “siyasal iktidarın polisi hangi amaçları gerçekleştirmek için güçlendirdiği” ve “polisin kendisine yüklenen bu amaçları ne ölçüde benimsediği” meselelerini incelemek önem taşımaktadır. Bu çalışmada ise, bu üç meseleden ilkini teşkil eden, erken Cumhuriyet dönemindeki polis teşkilatının 1920-1931 ve 1932-1938 yılları arasındaki teşkilat yapısının ve beşerî kaynağının ayrı ve mukayeseli biçimde incelemesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Polis, Türk Polisi, Emniyet İşleri Umum Müdürlüğü, Emniyet Genel Müdürlüğü

Establishment and Improvement of Police Organization in the Early Period of Turkish Republic

Öz

Although the police department was established in the period of War of Independence it is possible to assert that it was essentially established between 1932 and 1937 by legal regulations. Turkish police in 1920’s performed its duties through laws and officers which was inherited from Ottoman period. Furthermore, institutionalization process of the police department remained limited with only the headquarter and so the departments in cities hadn’t improved sufficiently in the aforementioned period. On the other hand, it was occurred a process that the police department was become stronger and its operational field was enlarged. It has importance to study three problematics in order to understand current situation of the police in this period. The first problematic is “what is institutional structure and human resource of the Turkish police?”. The second one is “For what purposes did the political power empower the police?”. And finally, “To what extent did the police adopt these aims imposed on it?”. The organizational structure and human resources of Turkish police organization in the early period of the republic between 1920-1931 and 1932-1938 which is the first of these three problematics were analyzed separately and comparatively in this study.

Anahtar Kelimeler

Police, Turkish Police, General Directorate of Security Affairs, General Directorate of Turkish National Police

Kaynakça

• BCA. Polis Teşkilatı İçin Yurt Dışından Pazarlıkla Otomobil Alınması. 12.71.7.
• BCA. Berlin'de Toplanacak Umumi Polis Umuru Konferansı İle, Polis Sergisi'ne Gönderilecek Teftiş Kurulu Başkanı Mustafa Arif Bey'e Siyasi Pasaport Verilmesi. 20.51.17.
• BCA. Emniyet Müdüriyet-İ Umumiyesi'nce, Ankara Ve İstanbul Polis İdarelerinin İhtiyacı Olan Bisiklet Ve Motosikletlerin Pazarlıkla Satınalınması. 22.76.12.
• BCA. Polis Okulları İle Polisin Bütün Şubelerinin Gelişmesini Temin Edecek Tedbirleri Emniyet Umum Müdürü İle Görüşerek Tesbit İçin Getirilecek Edmon Hayden-Felt İle Sözleşme Yapılması. 1.5.1.
• BCA. Hırsızlıktan Sanık İzzet'in Tire İlçesi Karakolunda İşkence Sonucu Öldüğü Ve Polis Memuru Mustafa Ve İki Bekçinin Tutuklanarak Soruşturma Yapıldığı. 88. 580.14.
• BCA. Emniyet Genel Müdürlüğü'nün, İl Teşkilatlarıyla Ve Durumlarıyla İlgili Raporu. 88.580.19.
• BCA. Emniyet Teşkilatı'nın On Yıllık Cumhuriyet Dönemindeki Teşkilat, Mevzuat ve İcraatı. 88.581.14
• BCA. Avrupa'daki Emniyet Kuvvetlerindeki Gelişmeleri İncelemek Ve Bilgilerini Artırmak Üzere Viyana'ya 4 Memur Gönderilmesi. 40.77.4.
• BCA. 4 Emniyet Memurunun Staj İçin Bir Yıl Müddetle Viyana'ya Gönderilmesi. 52.16.6.
• BCA. Emniyet İşleri Umum Müdürü Şükrü Sökmen Süer'in İncelemelerde Bulunmak Üzere Avrupa'ya Gönderilmesi. 55.50.2.
• RG. (1930). Dâhiliye Vekâleti Merkez Teşkilât ve Vazifeleri Hakkında Kanun. (24.05.1930).
• RG. (1934). 2596 Sayılı Bazı Kisvelerin Giyilemiyeceğine Dair Kanun. (13.12.1934).
• RG. (1937). 3201 Sayılı Emniyet Teşkilât Kanunu. (12.06.1937).
• TBMMZC. (1931). Dahiliye Vekâleti Bütçesi. D.: IV, İç. Fev., İn.: 28.
• TBMMZC. (1932). Polis Teşkilâtı Hakkında 1/165 Numaralı Kanun Lâyihası ve Dahiliye Ve Bütçe Encümenleri Mazbataları. D.: IV, İç.: 1, İn.: 75.
• TBMMZC. (1934). Zabıta Memurlarının Tahdidi Sinnine Dair 1/816 Numaralı Kanun Lâyihası Ve Dahiliye Encümeni Mazbatası. D.: IV, İç.: 3, İn.: 22.
• TBMMZC. (1934). Polis Vazife ve Salâhiyetler Hakkında 1/278 Numaralı Kanun Lâyihası ve Dahiliye Encümeni Mazbatası. D.: IV, İç.: 3, İn.: 77.
• TBMMZC. (1937). Polis Teşkilat Kanunun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun Lâyihası ve Dahiliye ve Bütçe Encümenleri Mazbatası (1/625). D.: V, İç.: 2, İn.: 66.
• TBMMZC. (1937). Polis Teşkilat Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun Layihası Ve Dahiliye Ve Bütçe Encümenleri Mazbataları (1/625). D. V., İç.: 2, İn.: 69.
• TBMMZC. (1938). Emniyet Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun Lâyihası ve Dahiliye ve Bütçe Encümenleri Mazbataları (1/1048). D.: V, İç.: 3, İn.: 76.
• TBMMZC. (1938). Emniyet İşleri Umum Müdürlüğü Bütçesi. D.: V, İç.:3, İn.: 65.
• TBMMZC. (1939). Emniyet İşleri Umum Müdürlüğü Bütçesi. D.: VI, İç.:F., İn.: 14.
• TBMMZC. (1939). Emniyet İşleri Umum Müdürlüğü Bütçesi. D.: VI, İç.:F., İn.: 15.
• TBMMZC. (1939). Emniyet İşleri Umum Müdürlüğü Bütçesi. D.: VI, İç.:F., İn.: 16.
• Altunok, M. vd. (2019). Türkiye Cumhuriyeti bakanlıklar tarihi. Ankara: TİAV ve AREM Ortak Yayını.
• Alyot, H. (2008). Türkiye’de zabıta. Ankara: Polis Akademisi Yayınları.
• Atay, F. R. (2004). Çankaya. İstanbul: Pozitif Yayıncılık.
• CHF. (1931). Cumhuriyet Halk Fırkası üçüncü büyük kongresi zabıtları. İstanbul: Devlet Matbaası.
• DV (Dahiliye Vekâleti). (1937). Umumî müfettişler konferansında görüşülen ve dahiliye vekâletini ilgilendiren işlere dair toplantı zabıtlarile rapor ve hulasası 1936. Ankara: Başvekâlet Matbaası.
• EGM. (2021). Belgelerle Türk polis tarihi cilt 7. Ankara: EGM Belge Yönetimi ve Koordinasyon Daire Başkanlığı.
• EİUM. (1935). Geçen dört yılda yapılan ve gelecek dört yıl içinde yapılacak işlerin hülâsası. Ankara: Başvekâlet Matbaası.
• Gökmen, N. (2019). Mücrimler (tıpkıbasım). Ankara: Polis Akademisi Yayınları.
• Gören, H. H. (2018). Birinci yüzyılında (1839-1938) türk polis teşkilatının tekamül, teşkilat ve kadro hareketleri. E. Açıkgöz (haz.). Ankara: Emniyet Genel Müdürlüğü Belge Yönetimi Daire Başkanlığı Yayınları.
• İM (İdare Mecmuası). (1938). On beş yıl zarfında cumhuriyet zabıtasının çalışmaları hakkındâ rapor. İdare Mecmuası. 29 Birinci Teşrin 1938, 127, s. 9-63.
• İmga, O. (2017). Cumhuriyetin emniyeti Ankara Polis Enstitüsü. Ankara: Polis Akademisi Yayınları.
• İnönü, İ. (2018). Hatıralar. S. Selek (haz.). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Kaya, Ş. (1938). Şükrü Kaya sözleri-yazıları 1927-1937. E. Ergüven (haz.). İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
• Koçak, C. (1991). Türk-Alman ilişkileri (1923-1939) iki dünya savaşı arasındaki dönemde siyasal, kültürel, askeri ve ekonomik ilişkiler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Okçabol, D. (2016). Türk zabıta tarihi ve teşkilat tarihçesi (tıpkı basım). Ankara: Polis Akademisi Yayınları.
• PM (Polis Mecmuası). (1931). Tamim sureti. Polis Mecmuası. Haziran 1931, 258. s. 709-710.
• PM. (1934). Dahiliye Vekâleti yüksek makamlarının tamimleri. Polis Mecmuası. Haziran 1934, 294. s. 1953-1954.
• PM. (1934). Kadın polislerin muvaffakiyeti. Polis Mecmuası. Ağustos 1934, 296. s. 1999-2004.
• Tongur, H. (2016). Türkiye’de genel kolluk teşkil ve görevlerinin gelişimi (tıpkı basım). Ankara: Polis Akademisi Yayınları.
• Yılmaz, E. (2006). Hukuk sözlüğü. Ankara: Yetkin Yayınları.