DİN PSİKOLOJİSİ AÇISINDAN HZ. ÖMER’İN FİZİKSEL ve AHLAKÎ KİŞİLİĞİ

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 2, 52 - 90, 15.12.2020

Ayşe Bayraktutan

Öz

Tarihten günümüze din psikolojisi alanında kişilik çalışmaları yapılmış, önemli şahsiyetlerin kişiliklerinin teşekkülüne etki eden etmenler incelenmiştir. Kişilik çalışmalarında genel geçer kurallar belirlenmeye çalışılsa da, insan kişiliğinin karmaşıklığından ve neredeyse her insansın aynı olaylara aynı tepkileri vermemesinden dolayı genel geçer kurallar farklı kişilere göre, farklı yaklaşımlara göre, farklı algılara göre oluşturulmaya çalışılmıştır.
Bu makalede Hz. Ömer'in kişiliğinin oluşumunda biyolojik, bireysel, ahlâkî ve davranışsal/sosyal kişilik kuramlarını baz alarak değerlendirmelerde bulunuldu. Dinin Hz. Ömer'in kişiliğine katkısını Müslüman olmadan önceki hayatı ile Müslüman olduktan sonraki hayatındaki değişimlerini rivâyetlere, yani geçmişten beri kaynaklara girmiş bilgilerden yararlanılarak sunulmaya çalışıldı.

Anahtar Kelimeler

hz. ömer, Kişilik, Karakter, Din

Kaynakça

• Abdürrezzâk, Ebû Bekr b. Hemmâm es-San'ânî, el-Musannef, Beyrut 1970.
• Ağırakça, Ahmed, Hz. Ömer, Beyan Yayınlan, İstanbul 2004.
• Akagündüz, N., İnsan Yaşamında Özgüven Kavramı, Ümraniye Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürlüğü Yayınları, Sayı:1, İstanbul 2006.
• Akkoyunlu, Adil, Hz. Ömer, Çıra Yayınları, İstanbul 2013.
• Alfred Adler, İnsanı Tanıma Sanatı, (Çev. K. Şipal), Say Yayınları, İstanbul 2004.
• Altınköprü, Tuncel, Şahsiyet Analizi, Hayat Yayınları, İstanbul 1999.
• Azimli, Mehmet Siyeri Farklı Okumak, Ankara Okulu, Ankara 2013.
• Buladı, Kerim, Kur’ân’ın (Mümin) Kişilik ve Karakter İnşasındaki Metodolojisi, Uluslararası Kişilik Ve Karakter İnşâsında Dinin Yeri Sempozyumu, Ordu 2016, (s. 497-530).
• Câhız, el-Beyân ve’t-Tebyîn, Thk.: Abdusselam Muhammed Harun, Mektebetü’l-Hâncî, Kahire 1998.
• Cüceloğlu, Doğan, İnsan ve Davranışı, Remzi Kitapevi, İstanbul 1993.
• Çil, Halit, “Hz. Ömer’in Liderliği”, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bililimler Enstitüsü, Ankara 2009.
• Çil, Halit, Halife Ömer b. Hattab Devrinde Etkili Yönetim, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Sayı: 4, 2012, (s. 331-352).
• Çil, Halit, Liderlik Teorilerine Göre Hz. Ömer’in Liderliği, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Sayı: 1, 2012, (s. 198-215).
• Çil, Halit, Ömer'i Arayan Yüzyıl-Hz. Ömer'in Liderlik ve Yöneticilik Özellikleri, Timaş Yayınları, Ankara 2017.
• Demirci, Abdurrahman, Hz. Muhammed’in Öfke Kontrolü (Hz. Ömer’le Diyalogları Bağlamında), Mukaddime, Sayı: 2, 2014, (s. 113-139).
• Ebû Yusuf, Kitâbu’l-Harac, Çev.: Ali Özek, Hisar Yayınları, İstanbul 1973.
• el-İsfahanî, Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillah b. İshak, Hilyetü'l-Evliyâ ve Tabakâtü'l Asfiyâ, Beyrut 1967.
• el-İsfehânî, er-Râğıb, el-Müfredât fi Ğarîbi’l Kur’ân, (Thk. Muhammed Halîl Aytânî) Dâru’l-Ma’rife, Beyrût 2001.
• en-Nemerî, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah İbn Abdilberr, ed-Durer fî İhtisâri Meğâzî ve’s-Siyer, Thk.: Şevki Dayf, Dâru’l-Meârif, Kahire 1991.
• en-Nisâbûrî, Hakim, Ebu Abdiilah Muhamed b. Abdillah, el-Müstedrek 'ale's-Sahihayn, Riyad, tsz.
• Faruk Mecdi Lavî, el-İdâretu’l İslâmiyye fi Ahdi Ömer b. Hattâb, Lübnan 1998.
• Fayda, Mustafa, “Faruk” md. Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 7, İstanbul 1995, (s. 176-177).
• Fayda, Mustafa, “Ömer” md., Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 34, İstanbul 2007, (s. 44-51).
• Hasan, İbrahim Hasan, İslam Tarihi, (tre. İsmail Yiğit ve dğr.) istanbul: Kayıhan Yayınları, 1991.
• Hasan, İbrahim Hasan, İslâm Tarihi, Çev.: İsmail Yiğit, Sadreddin Gümüş, Kayıhan Yayınları, İstanbul 2011.
• Haydar, Fuad, eş-Şahsiyetü fi’l islam ve Fi’l Fikri’lĞarbi, Beyrut 1990.
• Heykel, Muhammed Hüseyin, Hz. Muhammed’in Hayatı, Çev.: Vahdettin İnce, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2011.
• Heysemî, Nuruddin Ali b. Ebî Bekr, Mecmau'z-Zevâid ve Menbâu'l-Fevâid, Beyrut 1967.
• Hökelekli, Hayati, Psikolojiye Giriş, Düşünce Kitabevi Yayınları, Bursa 2008.
• Ibn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah, el-Imâme ve 's-Siyase, Beyrut 1986.
• İbn Abdilberr, en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddin Yusuf b. Abdillah, el-İstiâb fi Mâ'rifeti'l-Ashâb, Kahire tsz.
• İbn Asâkîr, Ebû’l-Kâsım Ali b. Hüseyin b. Hibetullah b. Abdillah, Tarîhu Medîneti Dımaşk, Thk.: Ömer b. Ğarrame el-Ömerî, Dâru’l-Fıkr, Beyrut 1997.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü'l-Fazl Şihâbüddin Ahmed b. Ali, el-İsâbe fi Temyîzi's-Sahâbe, Kahire 1939.
• İbn Hişam, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdülmelik, es-Sîretu’n-Nebeviyye, Thk.: Ömer AbdusselâmTedmûrî, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1990.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed ez-Zührî, Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebîr, Thk.: Ali Muhammed Amr, Mektebetü’l-Hâncî, Kahire 2001.
• İbn Sa'd, Ebu Abdillah Muhammed ez-Zühri, et-Tabakâti'l-Kübra, Beyrut 1960.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer en-Nemîrî, Târîhu'l-Medîneti'l-Münevvere: Ahbâru'l-Medîneti'l-Münevvere, Thk.: Fehîm Muhammed Şeltût, trsz.
• İbnu’l-Esir, İslam Tarihi (el-Kâmil fî’t-Tarih), Çev.: M. Beşir Eryarsoy, Bahar Yayınları, İstanbul 1985.
• İbnü’l Merzubân, Hadislerde Mürüvvet, Çev.: Yusuf Eğinç, Ocak Yayınları, Ankara 2009.
• Kandehlevi, M.Yusuf, Hayatu’s-Sahâbe, Çev.: Ali Arslan, Akçağ Yayınları, Ankara 2004.
• Karaca, Faruk, Din Psikolojisinde Metot Sorunu ve Bir Dindarlık Ölçeğinin Türk Toplumuna Standardizasyonu, Ekev Akademi Dergisi, C. 3, Sayı: 1, 2001, (s. 187-201).
• Karaca, Faruk, Kader Algısı Ruh Sağlığı Üzerine Emprik Bir Araştırma-Farklı Kader Algılarının Psikoterapik Değeri Üzerine-, İslâmî Araştırmalar Dergisi, C: 19, Sayı: 3, 2006, (s. 479-490).
• Karacoşkun, Mustafa Doğan, Fromm’un Hümanistik Psikoloji Kuramı Bağlamında Peygamber Kıssaları, Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, C. 7, Sayı: 3, 2010 (s. 73-108).
• Kasapoğlu, Abdurrahman, Kur’an’da Kişilik Psikolojisi, İzci Yayınları, İstanbul 1997.
• Katipoğlu, Bedri, Din Psikolojisi Açısından Kişilik ve Karakter Analizi, Uluslararası Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, C: 5, Sayı: 23, 2012, (s. 341-348).
• Katipoğlu, Bedri, İnsandaki Zihinsel Yetenekler Ve Bazı Zihinsel Bozuklukların Oluşmasında Ve Tedavisinde Dinî Değerlerin Önemi, Diyanet İlmi Dergi, C. 48, Sayı: 4, 2012, (s. 105-116).
• Kavaklıoğlu, Mahmut, Sahabe-i Kiramın İstek, Öneri ve İtirazları Karşısında Hz. Peygamber (Hz. Peygamber'in Sahabede Oluşturmak İstediği Özgüven), Ekev Akademi Dergisi, Sayı: 15, 2003, (s. 43-67).
• Kavas, Erkan, Dini Tutum-Stresle Başa Çıkma İlişkisi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı; 37, 2013, (s. 143-167).
• Kaya, İsmail, Hz. Ömer ve Ailesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 2013.
• Kaya, Mevlüt, Ailede Anne-Baba Tutumlarının Çocuğun Kişilik ve Benlik Gelişimindeki Rolü, Ondukuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Samsun 1997, Sayı: 9, (s. 193-204).
• Kettânî, Hz.Peygamberin Yönetimi, Çev.: Ahmet Özel, İz Yayınları, İstanbul 2003.
• Köknel, Özcan Kaygıdan Mutluluğa Kişilik, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul 1985.
• Mehmedoğlu, Ali Ulvi, Dindarlarda ve Dindar olmayanlarda Kişilik Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma,(Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul 1999.
• Mu’nis, Hüseyin, Târîhu Kureyş, Dâru’s-Suûdiyye, Medîne, trz.
• Özdoğan, Öznur, “Kendini Gerçekleştirme Açısından İnsan-Din İlişkisi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 37, Ankara 1998.
• Palabıyık, M. Hanifi, Hz. Ömer'in Müslüman Oluşu, Ekev Akademi Dergisi, Sayı: 37, 2008, (s. 137-148).
• Ramazanoğlu, M. Sâmi, Hz. Ömeru’l-Fâruk, Erkem Yayınları, İstanbul 2013.
• Ramazanoğlu, M. Sâmi, Hz. Ömeru’l-Fâruk,Erkem Yayınları, 2013, s. 158-160.
• Sallâbi, Muhammed Ali, II. Halife Hz. Ömer'in Hayatı, Şahsiyeti ve Dönemi, Ravza Yayınları, İstanbul 2008.
• Sallâbi, Muhammed Ali, Sîretu Emiru'1-Mü'minîn Ömer İbnü'1-Hattâb, Daru'1-Ma'rife, Beyrut 2007.
• Sarıçam, İbrahim - Erşahin, Seyfettin, İslâm Medeniyeti Tarihi, 3. baskı, Ankara 2013.
• Sarıçam, İbrahim, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2002.
• Sert, Hüseyin Emin, Kur’an’da İnsan Tipleri ve Davranışları, Bilge Yayınları, İstanbul 2004.
• Sezikli, Ahmet, Hz. Peygamber Devrinde Nifak Hareketleri, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2013.
• Sırma, İhsan Süreyya, İslami Tebliğin Örnek Halifeler Dönemi, Beyan Yayınları, İstanbul 1990.
• Sibaî, Muhammed, İslam Sosyalizmi, Çev.: A. Niyazioğlu, İstanbul 1976.
• Soyalan, Mehmet Yaşar, Elmalılı Tefsirinde Kur’ani Terimler ve Deyimler, Ağaç Yayınları, İstanbul, 2003.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekir, Târîhu’l-Hulefa, (Thk.: Komisyon) Dâru’s -Sekâfe, Lübnan trz.
• Şahin, Adem, Ergenlerde Dindarlık-Benlik Saygısı İlişkisi, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 19, Konya 2005, (s. 177-797).
• Şahin, Davut, Hz. Ömer’in Kur’an Anlayışı ve Yorum Yöntemi, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2009.
• Şentepe, Ayşe-Güven, Metin, Kişilik Özellikleri ve Dindarlık İlişkisi Üzerine Ampirik Bir Araştırma, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt:XVII, Sayı: 31 (Haziran 2015), (s. 27-44).
• Şulul, Kasım, Hz. Peygamber Devri Kronolojisi, İstanbul 2008.
• Taberî, Muhibbuddîn, Ebû Cafer Ahmet b. Abdillah, er-Riyâdu’n Nadira fi Menakıb-i el-Aşere, Mısır 1951.
• Tan, Hasan, "Akademik Psikolojide Ego ve Benlik (Self) Kavramı", Hacettepe Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, C:2, Sayı: 1, Ankara 1970.
• Temmavî, Hz.Ömer el-Faruk ve Modern Sistemler, Çev.: M. Vesim Taylan, İstanbul 2004.
• Yılmaz, Metin, Cahiliye Taasubundan Müslüman Şahsiyetinin Teşekkülü Sürecine Geçişe Bir Örneklem Olarak Hz. Ömer, Uluslararası Kişilik ve Karakter İnşâsında Dinin Yeri Sempozyumu, Ordu 2016, (s. 517-531).
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ el-Hüseyn, Tâcu’l-Arûs, Matbaatu Hukûmeti’l-Kuveyt, Kuveyt 1399/1979.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, Tarihu'l-İslâm, Siyer 1, Çev.: Muzaffer Can, Cantaş Yayınları, İstanbul 1994.
• Zemahşeri, Ebû’l-Kâsım Mahmud b. Ömer, Esâsü’l-Belâğa, Daru’s-Sadr, Beyrut 1979.
• Zübeyrî, Ebû Abdillah Mus’ab b. Abdillah b. Mus’ab, Kîtâbu Nesebi Kureyş, Dâru’l-Maârif, Kahire trz.