Hadisler Bağlamında Din-Fıtrat İlişkisi ve Sosyal Yansımaları

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 2, 562 - 589, 25.12.2022

Musa Çetin

Öz

Bu makale, İnsanlık tarihi boyunca yaşayan bütün toplumların inanç ve ibadetlerini ifade eden din kavramı ile insan genetolojisi ve psikolojisinin orijinal ifadesi diyebileceğimiz fıtrat kavramını, bunlar arasındaki ilişkiyi ve toplumsal yansımalarını esas almaktadır. Öncelikle din kavramının etimolojik ve kavramsal boyutu üzerinde durularak tarihsel işlevi ve fonksiyonel karakteri tahlil edilmeye çalışıldı. Yanı sıra yine konumuzu doğrudan ilgilendiren fıtrat kavramı, kronolojik faktörler de göz önünde bulundurularak tahlil edilip dinle olan ilgisi üzerinde yoğunlaşıldı. Daha sonra dinin fıtrata uygun evrensel mesajları üzerinde yoğunlaşılarak günümüz problemlerinin çözümüne ve yeni bir medeniyet inşasına olan istidat ve kabiliyeti vurgulandı. Ayrıca İslam dininin, insan fıtratı için en uygun ve en uyumlu bir yaşam modeli olduğu örneklerle ortaya konmaya çalışıldı.

Anahtar Kelimeler

Din, Fıtrat, Model, İnsan, Sosyal Hayat.

RELIGION-FITRAH RELATIONSHIP AND ITS SOCIAL REFLECTIONS IN THE CONTEXT OF HADITH

Öz

This article is based on the concept of religion, which expresses the beliefs and worship of all societies throughout the history of humanity, and the concept of fitra, which we can call the original expression of human genetics and psychology, and the relationship between them and their social reflections. First of all, the etymological and conceptual dimensions of the concept of religion are emphasized, and its historical function and its functional character were analyzed. In addition, the concept of fitra, which is directly related to our subject, is analyzed by considering chronological factors with references to its relevance to religion. Then, focusing on the universal messages of religion in accordance with the nature, the ability to solve today's problems and to build a new civilization are emphasized. In addition, it has been tried to demonstrate with examples that the religion of Islam is the most suitable and most harmonious life model for human nature.

Anahtar Kelimeler

Din, Fıtrat, Model, İnsan, Sosyal Hayat.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ahmed b. Muhammed, el-Müsned, Kahire, 1313.
• Aktan, Hamza, “İstîlâd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 2001.
• Altınöz, İbrahim, “Uluslararası Antep-Halep Vakıfları Sempozyumu Bildirileri”, Vakıflar Dergisi, Haziran 2015, sy. 43, s.174-178.
• Atçeken, İsmail Hakkı, “Târık b. Ziyâd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 2011.
• Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, Timaş Yay., İstanbul, 1987.
• Aydınlı, Abdullah, “İbn Ümmü Mektûm” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 1999.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed, Umdetu’l-Kârî fî Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, ysz., tsz.
• Bayartan, Mehmet, “Osmanlı Şehirlerinde Vakıflar ve Vakıf Sisteminin Şehre Kattığı Değerler” Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 2008, c. 10, sy. 1, s. 157-175.
• el-Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî, Kitâbu’l Edeb, Müessesetü’l Kütübi’s Sekâfiyye, Beyrut, 1408. 1988.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî (ö. 256/870), el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ, nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr, Pamuk Yay., İstanbul, tsz.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd, es-Sıhâh tâcu’l-luga ve sıhâhu’l-Arabiyye, thk. Ahmed Abdülgafûr Attar, Beyrut, Dâru’l-İlm li’l-Melayîn, 1987.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf, “Din” Kitâbü’t-Taʿrîfât, Beyrut, 1403/1983.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl, es-Sünen, thk. Fevvâz Ahmed ez-Zemerlî ve Halid es-Sebi’ Alemî, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, ysz., tsz.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. Eşas es-Sicistânî, es-Sünen, Çağrı Yay. İstanbul 1992.
• Ekinci, Ekrem Buğra, İslâm Hukuku Umûmî ve Husûsî Hükümler, Arı Sanat Yay., İstanbul, 2018.
• Fayda, Mustafa, “Âişe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 1989.
• Görmez, Mehmet vd. (Akademik Heyet), Hadislerle İslâm, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara, 2014.
• Humeydî, Abdullah b. Ez-Zübeyr, el-Müsned, thk: M. Mustafa el-A’zamî, Beyrut 1409, c. 2, s. 473- 474.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed, Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Dâru’l-Marife, Beyrut, 1379/1960.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkî eş-Şâfiî, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1407/1986.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, es-Sünen, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Mektebetü’l-İslâmiyye, İstanbul, trs.
• İbn Manzûr, Ebi’l-Fadl,Muhammed b. Mükerrem bin Ali Ebü’l-Fadl Cemâleddin, Lisânu’l-Arab, Dâru Sadr, Beyrut, tsz.,
• Karagöz, İsmail, Dinî Kavramlar Sözlüğü, DİB yay, Ankara, 2017.
• Karaman, Hayreddin, Ana Hatlarıyla İslâm Hukuku, Ensar Yay., İstanbul, 2019.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh, el-Câmi li-Ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-Mübeyyin limâ Tezammenehû mine’s-Sünneti ve Âyi’l-Furkân, Dâru'l-Fikr, ysz, tsz.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî (ö. 179,795), Muvatta, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Dâru’l-Hadîs, Kahire, 2005.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc, el-Câmiʿu’s-Sahîh, Dâru İbn Hazm, Kahire, 1429/2008.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî, es-Sünen, thk. Abdulfettâh Ebû Gudde, Dâru’l Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut, 1409/1988.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd, Medârikü’t-Tenzîl Ve Hakâiku’t-Te’vîl, Dâru'l-Kalem, Beyrut, 1408/19089.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî, el-Minhâc Şerhu Sahîh-i Müslim b. Haccâc, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, tsz.
• Râğıb el- Isfehânî, el- Huseyn b. Muhammed, Yayına hazırlayan, Muhammed Ahmed Halefullah, el- Müfredât fi Ğarîbi’l-Kur’ân, Daru Kahraman, İstanbul, 1986, s. 575.
• Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer Fahreddin, Mefâtîhu’l-Gayb, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1981, Suruç, Salih, Hz. Muhammed’in Hayatı, Timaş Yay., İstanbul, 2011.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn (Lisânüddîn) Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed, el-Milel ve'n-Nihal, Kahire, 1975.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethü'l-kadîr: el-câmi' beyne fenneyi’r-rivâye ve'd-dirâye min ilmi’t-tefsîr, thk. Abdurrahman Amire, Dâru’l-Vefâ, ysz., 1994.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb, el-Mu’cemu’s-Sağîr, thk. Muhammed Şekûr, Mahmûd el-Hâc Umeyr, el-Mektebetü’l İslâmî, Dâru Ammâr, Beyrut, 1405,1986.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Ali, “Din”, Keşşâfü Iṣṭılâḥâti’l-Fünûn, İstanbul, 1404/1984.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre, el-Câmiʿu’s-Sahîh, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, el-Mektebetü’l İslâmiyye, y.y., trs.
• Uğur, Mücteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara, 1992,
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili: Yeni Meâlli Türkçe Tefsir, İstanbul, 1979.
• Yiğit, İsmail, “Mevâlî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara, 2004.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz M. Murtazâ, “Dyn”, Tâcü'l-ʿarûs min cevâhiri'l-Ḳâmûs: Şerḥu'l-Ḳâmûs, Kahire, 1306-1307.