Bahrî Memlük Sultanlarının Ulemâya ve Halka İkram ve İhsanları (648-784/1250-1382)

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 1, 16 - 28, 20.06.2023

Fatma Nur Soylu Esra Atmaca

Öz

Orta Çağ’da hüküm sürmüş Müslüman-Türk devletlerden biri olan Memlükler, özellikle idarî yapısı bakımından devrinin diğer güçlerinden ayrılan bir özelliğe sahiptir. Bu devletin hâkim olduğu topraklarda toplum temelde iki tabakadan oluşmaktaydı. Bunlar yönetici konumunda olan askerî tabaka ve halk tabakasıydı. Bu iki kesimin arasında ise âlimler bulunmakta idi. Memlükler döneminde diğer Türk-İslâm devletlerinde olduğu gibi sultanlar, çeşitli sebepler ile devlet ricaline, askerlere, ulemâya ve halka ihsanlarda bulunmuşlardır. Özellikle de tahta çıkma, bir seferden dönme, herhangi bir göreve atama yapma gibi durumlarda sultanların ikram ve ihsanlarda bulunması gelenek haline gelmiştir. Ancak genellikle idarî zümrenin karşılaştığı bu ikramların dışında halkın çeşitli gruplarına özellikle de âlimlere gösterilen teveccüh ve ikramlar da azımsanmayacak derecededir. Bu makalede Memlüklerin birinci devresi olarak kabul edilen Bahrî Memlük sultanlarının âlimlere, hekimlere, halka ve cariyelere gösterdikleri cömertlikler tespit edilmekte, bu ihsanların hangi amaçlarla yapıldığı konusu da ortaya konulmaya çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam tarihi, Memlükler, İhsan, İkram, Hediye, Âlimler, Halk

The Blessing and Benefits of the Bahri Mamluk Sultans to the Ulama and the People (648-784/1250-1382)

Öz

The state of Mamluk -a Muslim-Turkish state that ruled in the middle age- is distinguished from others by its administrative characteristics. The people of this state were consisting of two sections. These were the Mamluk soldiers and the common people. Between these sections there were scholars. Mamluk sultans granted hil’at etc. to soldiers, scholars, statesmans and tho common people for severals reasons. Especially the ones that were granted when sultan enthrones, comes back from battle or an amir was appointed became a tradition. Apart from the statesmans, there were other groups of people -especially scholars- that were granted by sultans. In this article Bahri Mamluk sultans generosity towards scholars, doctors, concubines and the common people and the reason behind them will be handled.

Anahtar Kelimeler

Islamic history, Mamluks, Beneficence, Gifts, Scholars, People

Kaynakça

• Atmaca, Esra. 2016. Halep’te İlmî Hayat Memlûkler Döneminde (1250-1517). İstanbul: Ensar Yayınları.
• Ayaz, Fatih Yahya. 1998. “Bahrî Memlukler Döneminde Harameyn Hizmetleri”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bostan, İdris. 1992. “Birecik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 6:187-89.
• Bozkurt, Nebi. 2020. “Mücâvir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 31:444-45.
• Erkal, Mehmet. 1991. “Arşın”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 3:411-13.
• Güzay, Aybüke. 2014. “Türk Devlet Geleneğinde Hediyeleşme”. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâil b. Ömer. 1997. el-Bidâye ve’n-Nihâye. Cîze: Dârü Hicr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâil b. Ömer. 2000. el-Bidâye ve’n-Nihâye Büyük İslâm Tarihi. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâleddîn Yûsuf el-Atabekî el-Yeşbugavî. 1992. en-Nücûmu’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kâhire. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâleddîn Yûsuf el-Atabekî el-Yeşbugavî. 2013. en-Nücûmu’z-zâhire (Parlayan Yıldızlar). İstanbul: Selege Yayınları.
• İbnü’l-Verdî, Ebû Hafs Zeyneddîn Ömer b. el-Muzaffer b. Ömer el-Bekrî el-Kureşî. 1996. Tetimmetü’l-Muhtasar fî ahbâri’l-beşer. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Kanat, Cüneyt. 1998. “Gazan Han Zamanında Memlûk Devletine İltica Eden Uyratlar”.
• Kanat, Cüneyt. 2007. “Memlûk Devleti’nde Eğlence Kültürü”. Tarih İncelemeleri Dergisi 22(1):53-62.
• Karaman, M. Lutfullah. 1996. “Filistin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 13:89-103.
• Kavak, Özgür. 2022. “Memlük Uleması ve Siyasetin Tanzim ve Tenkidi: İdris b. Beydekin Örneği”. MÜİFD (62):1-28.
• Makrîzî, Ebû Muhammed Takıyyüddîn Ahmed b. Ali Abdülkâdir. 1997. es-Sülûk li-ma’rifeti düveli’l-mülûk. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Özcan, Abdülkadir. 1993. “Cülûs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 8:108-14.
• Şeker, Mehmet. 1998. “Hil’at”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 18:22-25.
• Yiğit, Fatma Akkuş. 2014. “Emir ve Devlet: Dımaşk Nâibi Emir Tengiz’in Hayatı”. Gazi Türkiyat 127-44.
• Yiğit, Fatma Akkuş. 2015a. “Memlûk Tarihinde Kadın Şarkıcı ve Müzisyenler”. Tarih İncelemeleri Dergisi 45-62.
• Yiğit, Fatma Akkuş. 2015b. “Memlûklerde Evlilik Hazırlıkları”. Türkiyat Mecmuası 25(331-351).
• Yiğit, İsmail. 1997. “Halka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 15:360-62.
• Yiğit, İsmail. 2004. “Memlükler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 29:90-97.
• Yiğit, İsmail. 2015. Memlûkler 648-923 / 1250-1517. İstanbul: Kayıhan Yayınları.