Şuayb b. Ebû Hamza ve Hadis İlmine Katkıları

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 2, 398 - 408, 28.09.2023

Fırat Alan

Öz

Şuayb. b. Ebû Hamza (öl: 162/779), hicri birinci asrın sonlarından ikinci asrın ortalarına kadar yaşayan ve tedvîn dönemindeki hizmetleriyle hadislerin günümüze kadar taşınmasında önemli katkıları olan muhaddislerden biridir. Bu dönemde hadis varislerinin vefatları ve uydurma faaliyetlerinin yaygınlaşması hadislerin kaybolup gitme endişesini doğurmuştur. Emevî Halifesi Ömer b. Abdülazîz (öl: 101/720) de bu endişeyi taşıyanlardan biridir. O, bu endişesinin üzerine İslam coğrafyasının muhtelif beldelerindeki valiliklere mektuplar göndererek hadislerin toplanıp kayıt altına alınması talimatını vermiştir. Böylece hadisler resmi olarak tedvîn edilmeye başlanmıştır. Hadislerin toplanması ve yazıya geçirilmesi gayesiyle başlatılan bu aşamada Medine Valisi Ebû Bekir b. Hazm (öl: 120/738) ile İbn Şihâb ez-Zührî (öl: 124/742), sürecin en önemli aktörleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu süreçte ez-Zührî’nin talebesi olan Şuayb. b. Ebû Hamza, Emevî Halifesi Hişâm b. Abdülmelik (öl: 125/743) tarafından bir yıllık süreyle Emevî sarayında ez-Zührî’nin hadislerini yazmakla görevlendirilmiştir. Bu tebliğde; Şuayb b. Ebû Hamza’nın hayatı, rivâyetleri ve rivâyetlerindeki hadisçiliği, hocası ez-Zührî ile olan münasebetleri ve ondan aldığı hadislerin hadis külliyatlarındaki dağılımları ele alınmaktadır. Şuayb b. Ebû Hamza’nın ez-Zührî’den aldığı hadisleri yazarak kendisine ait bir hadis nüshası oluşturduğu ifade edilmektedir. Onun hayatı, ilmî kişiliği ve kendisine izafe edilen söz konusu bu nüshanın akıbetiyle ilgili bilgilerin ortaya konulması hem onun hadis ilmindeki yerinin hem de dönemin hadis anlayışının tespit edilmesine olan katkıları bakımından önem arz etmektedir. Bu çalışmada Şuayb b. Ebû Hamza’nın ilmî şahsiyeti, hocası ez-Zührî’den şifahî ve yazılı olarak aldığı hadislerin tespiti dolayısıyla onun hadis ilmine katkısının ortaya konulması amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda onun hayatı ve ilmî şahsiyeti tarih, tabakat ve ricâl kaynaklarından yararlanılarak ele alınmış; Buhârî’nin Sahih’i ve diğer temel hadis kaynaklarındaki rivâyetleri tespit edilerek incelenmiştir. Ayrıca konuyla ilgili yapılan diğer çalışmalara da bakılmıştır. Bunun sonucunda Şuayb b. Ebû Hamza’nın ricâl kaynaklarında güvenilir bir hadisçi olduğu tespit edilmiştir. ez-Zührî’den aldığı hadisleri yazarak oluşturduğu söz konusu hadis nüshasında sayısı ihtilaflı olmakla birlikte 264 rivayet bulunduğu ve vefatına yakın bir zamanda talebelerinden Ebû’l Yemân’a rivâyet etmek üzere icâzet verdiği görülmektedir. Ayrıca Dârimî (öl:255/869), Beyhâkî (öl: 458/1066) ve Ahmed b. Hanbel (öl: 241/855) gibi dönemin önemli muhaddislerinin eserlerinde de Şuayb b. Ebû Hamza’nın rivâyetlerinin yer aldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, ez-Zührî, Kitâbet, Rivâyet, Nüsha.

Shuayb b. Abu Hamza and his Contributions to the Science of Hadith

Öz

Shu'ayb b. Abū Hamza (d. 162/779) is one of the muhaddiths who lived from the end of the first century to the middle of the second century and who made important contributions to the transmission of hadiths to the present day with his services during the period of the tedvîn. During this period, the deaths of hadith heirs and the widespread fabrication of hadiths led to concerns about the loss of hadiths. Umayyad Caliph 'Umar b. 'Abd al-'Aziz (d. 101/720) was one of those who had this concern. In response to this concern, he sent letters to the governorships in various parts of the Islamic geography, instructing them to collect and record the hadiths. Thus, hadiths began to be officially edited. Abū Bakr b. Hazm (d. 120/738), the governor of Medina, and Ibn Shihāb al-Zuhrī (d. 124/742) were the most important actors in this process. In this process, Shu'ayb b. Abū Hamza, a student of al-Zuhrī, was assigned by the Umayyad Caliph Hishām b. 'Abd al-Malik (d. 125/743) to write al-Zuhrī's hadiths at the Umayyad palace for one year. This paper discusses the life of Shu'ayb b. Abū Hamza, his narrations and hadith narrations, his relations with his teacher al-Zuhrī, and the distribution of the hadiths he received from him in the hadith corpus. It is stated that Shu'ayb b. Abū Hamza wrote down the hadiths he received from al-Zuhrī and created his own copy of hadith. It is important to reveal information about his life, his scholarly personality and the fate of this copy attributed to him in terms of his place in the science of hadith and his contribution to the determination of the hadith understanding of the period. This study aims to reveal the scholarly personality of Shu'ayb b. Abū Hamza and his contribution to the science of hadith through the determination of the hadiths he received from his teacher al-Zuhrī both orally and in writing. For this purpose, his life and scholarly personality are analyzed by making use of history, tabaqat and rijāl sources, and his narrations in al-Bukhārī's Sahih and other main hadīth sources are identified and analyzed. In addition, other studies on the subject were also examined. As a result, it was determined that Shu'ayb b. Abū Hamza was a reliable hadith narrator in the rijāl sources. It is seen that the copy of the hadith in question, which he created by writing down the hadiths he received from al-Zuhrī, contains 264 narrations, although the number is disputed, and that he gave permission to one of his students, Abū al-Yamān, to narrate them near his death. In addition, it has been determined that Shu'ayb b. Abū Hamza's narrations were included in the works of important muhaddiths of the period such as al-Dārimī (d. 255/869), al-Bayhaqī (d. 458/1066) and Ahmad b. Hanbal (d. 241/855).

Anahtar Kelimeler

Hadith, al-Zuhrī, Kitāb, Narration, Copy.

Kaynakça

• Buhârî, M.İ., et-Târîhu’l-Kebîr, en-Neşru'l-Mütemeyyiz li't-Tabâati ven-Neşr, Riyâd, 1440/2019.
• Buhârî, M.İ., el-Câmiu’s-Sahîh, Dâru İbn Kesîr, Dımaşk, 1422/2001.
• Ebû Dâvûd, S.E.İ.S., es-Sünen, el-Matbaatü’l-Ensâriyye, Hindistan, 1323/1905.
• Efendioğlu, M., “Tedvîn”, DİA, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 2000.
• Fesevî, Y.S.C., el-Ma’rife ve’t-târih, Matbaatu’l-İrşâd, Bağdât, 1393/1973.
• İbn Âsâkir, E.K., Tarîhu Medîneti Dımaşk, Dâru’l-fikr, 1415/1990.
• İbn Mâce, M.Y., es-Sünen, Dâru’l-İhyâ, Haleb, 1431/2010.
• İbn Sa’d, M., et-Tabakâtü’l-Kebîr, el-Mektebetü’l-Hancî, Kahire, 1419/1998.
• Koçyiğit, T., Hadis Tarihi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1977.
• Mizzî, A.Y., Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâ’r-Ricâl, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1413/1992.
• Müslim, H., el-Câmiu’s-Sahîh, Matbaatu’l-Îsâ Bâbi’l-Halebî, Kâhire, 1374/1955.
• Nesâî, A.A.Ş.A. es-Sünen, el-Mektebetü’l-Ticâretü’l-Kübrâ, Kâhire, 1348/1930.
• Özkan, H. “Tedvin Tarihinde Emevî Sarayı ve Zührî’nin Mirasına Bir Örnek: Şuayb b. Ebû Hamza Nüshası”, Divân Disiplinler Arası Çalışmalar Dergisi, (32), 2012, 1-37.
• Sezgin, M.F., Buhârî’nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1956. Zehebî, A. Ş. M. O., Tezkiretü’l-Huffâz, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1419/1998. Zehebî, A. Ş. M. O., Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1405/1985. Zehebî, A. Ş. M. O., Mizânü’l-İ’tidâl fî nakti’r-ricâl, Dâru’l-Ma’rife, Dâru’l-Ma’rife, 1382/11963.