Islamic Sects in the Works of Molla Musa Celali

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 4, 216 - 241, 24.12.2023

Hüseyin Güler

Öz

Molla Musa Celâlî’nin Eserlerinde İslam Mezhepleri

Öz

Molla Musa Celâlî, Doğu Anadolu Bölgesi’nde yaşamış ve o bölgede çok iyi tanınan önemli bir müelliftir. Hayatını tamamen ilme adamış medrese geleneğinden gelen ve İslamî ilimlerin çeşitli alanlarında eserler telif etmiş büyük bir âlimdir. Özellikle de İslam mezhepleriyle ilgili eserler yazmasından dolayı değerlendirilmesi gereken bir husustur. Bu makalede Celâlî’nin eserlerinde İslam mezhepleriyle ilgili bölümünü oluşturan kısımları ele alınarak kendilerinin İslam mezhepleriyle ilgili görüşleri, mezhep isimleri ve tasnif yöntemiyle alakalı değerlendirmelerde bulunulmuştur. Celâli’nin mezhep tasnifine geçmeden önce mezhep kavramı üzerinde durulmuş ve kısaca da olsa mezhep kavramıyla ilgili bilgi verilmiştir. Sonrasında Müslümanlar arasında çıkan ilk ihtilafların hangileri olduğu ile ilgili sırasıyla açıklanmıştır. Bu ihtilaflardan sonra ortaya çıkan ana fırkaların sayısı, ortaya çıkma sebepleri ve kendi aralarında kaç gruba ayrıldıkları hakkında bilgi verilmiştir. Bunu yaparken öncelikle ana (büyük) mezhepler hakkında bilgi verilmiş ve ilk dönem mezhep tarihçilerinin bu mezheplerle ilgili görüşleri, tasnif yöntemleri ele alınmıştır. Daha sonra da Molla Musa Celâlî’nin, İslam mezheplerini kaç ana fırkaya ayırdığını, ilk olarak hangi fırkayla başladığını, bu fırkaların alt kollarının kaç tane olduğu ve bunlarla ilgili görüşlerinin ne olduğu hakkında bilgi verilmiştir. Genel olarak mezhep tarihçilerinin tasnif yöntemi ile Celâlî’nin tasnif yöntemi karşılaştırılarak değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Molla Musa, Mezhep, Fırka, Tasnif, İslam Mezhepleri, İhtilaf.

Kaynakça

• Abdülhamit, İ, “Cebriyye”, DİA, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1993.
• Aktepî, A. Ş. Keşfu’z-Zalâm fî Akâidi Fıraki’l-İslam (1854-1910), (Thk. Metin Bozan), Dicle Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Diyarbakır, 2011.
• Altuntaş H. -Şahin, M. Kur’ân-ı Kerîm Meâli, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2009.
• Âmidî, S. Ebkâru’l-Efkâr fî Usûli’d-Dîn, (thk. Ahmed Muhammed elMehdi), Dâru’l-Kutubi’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, Kahire, 2002.
• Aydınlı, O. “Mu’tezile Ekolü Teşekkülü, İlkeleri ve İslâm Düşüncesine Katkıları” Marife Dergisi, (3), 2003, 27-54.
• Bağdâdî, A. el-Fark Beyne’l-Fırak, (thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid) el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut, 1995.
• Bozan, M. “Şark Medreseleri Geleneğinde Fırak Yazıcılığı” Uluslararası Medrese ve İlahiyat Kavşağında İslâmî İlimler Sempozyum Kitabı, Bingöl, 2012), 678-691.
• BOZAN, M. “On iki İmamcı Şia’nın Oluşum Süreci” Rıhle Dergi, 2014, 36-44.
• Celâlî, M. M. er-Risaletu’d-Daiyye ilâ Muhabbeti Muaviyye, Sembol Yayınları, İstanbul, 2009.
• Celâlî, M. M. Mecmûatu’l-Ulûm, İhvan Neşriyat Yayınları, İstanbul, ty.
• Cürcânî, S. Ş. Şerhu’l-Mevâkıf, (Çev. Ömer Türker), Türkiye Yazma Eserler Kurumu, İstanbul, 2015,
• Dârimî, A. Sünenü’d-Dârimî, (Thk. Mustafa Dib el-Bûğa) Dâru’l-Mustafa, Dımaşk, 2011.
• Ebu Davud, S. Sünenü Ebî Dâvud, (Thk. Muhammed Avvâme) Müessesetü’r-Reyyân, Beyrut, 1998.
• Gökalp, Y. “Zeydiyye Mezhebinin Doğuşu, Teşekkül Süreci ve Tarihçesi” Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (7), 2007, 56-92.
• Hanbel, A. el-Müsned, (Thk. Şuayb el-Arnavût, Adil Mürşid) Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1995.
• Heyet, el-Müncid fi’l-Lugati ve’l-A’lâm, Daru’l-Meşrik, Beyrut, 2007.
• İbn Hazm, Z. el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvâ ve’n-Nihal, (Thk. Muhammed İbrahim Nasr, Abdurrâhman Umeyr), Dâru’l-Cîl, Beyrut, Tarih yok.
• İbn-Mace, A. Sünen-i İbn-i Mâce, (Thk. Şuayb el-Arnavut), Dâru-r-Risâleti’l-Âlemiyye, Dımaşk, 2009.
• İsferâyînî, M. et-Tabsîr fi’d-Din ve Temyîzi’l-Firkati’n-Nâciyeti ani’l Firakı’l-Hâlikîn, (thk. Kemal Yûsuf el-Hût) Âlemu’l-Kutup, Beyrut, 1983.
• Kanter, Ö. “Kurtuluşa Eren Fırka/el-Fırkatu’n-Nâciyye İnancı” Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (16) 2017, 29-46.
• Keskin, H. “Ehl-i Sünnet Kavramı Hakkında Bir Değerlendirme” Ç.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, (3) 2003, 35-38.
• Koçyiğit, T. “Abdülaziz, ed-Dihlevî” DİA, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1988,
• Kubat, M, “Hâricîliğin Doğuşunda Münâfıkların Rolü” Din bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, (6) 2006, 116-147.
• Kutlu, S. “Mürcie Mezhebi: Doğuşu, Fikirleri, Edebiyatı ve İslâm Düşüncesine Katkıları” Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi dergisi, (1) 2002, 168-210.
• Onat, H. “Mezhep Kavramı ve Mezheplerin Doğuş Sebepleri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, ty. 7-23.
• Onat, H. “Şiiliğin Doğuşu Meselesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (36), 1997, 79-113.
• Öğmüş, H. “Mu’tezile’nin Müşebbihe Algısını Oluşturan Amiller” Marife Dergisi, (3), 2009, 141-155.
• Öz, M. “Neccar, Hüseyin b. Muhammed” DİA, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2006.
• Özler, M. İslam Düşüncesinde 73 Fırka Anlayışı, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2016.
• Şehristânî, M. el-Milel ve’n-Nihal, (thk. Emir Ali MEHNA-Ali Hasan FAÛR), Dâru’l-Marife, Beyrut, 1993.
• Tirmizi, M. Sünenü’t-Tirmîzî, Mektebetü’l-Meârîf, Riyad, Tarih yok.
• Üzüm, İ. “Mezhep” DİA, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2004.
• Yvuz, Y. Ş. “Âlûsî, Mahmûd Şükrî” DİA, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1989.